1.1.1. Singularra
a) Gradu bako artikuluakin
Gizona da ill-biarrekua./Andria, gizonan sayets batetik eiña" (TE, 103).
"Abia, abixia; aia, aixa; aldia, aldixa; aria, arixa; arria, arrixa; asia, asixa; astia, astixa; barria, barrixa; egia, egixa; erria, errixa; esia, esixa; gazia, gazixa; gerria, gerrixa; guria, gurixa; iria, irixa; loria, lorixa; maria, marixa; oria, orixa; ontzia, ontzixa; seia, seixa; zortzia, zortzixa; tokia, tokixa; txitxia, txitxixa" (TE, 449). "Gerria y gerrixa; saria y sarixa; estia y estixa; asia y asixa; erria y errixa; astia y astixa, etc." (TE, 721).
b) 2. graduko artikuluakin
1.1.2. Plurala
a) Gradu bako artikuluakin
Onek dira etorri diranak./¡Amen zuk gura zenduzenak!" (TE, 120).
b) 1. edo/eta 2. graduko artikuluakin
1.2.1. Singularra
Eskerrak emotia biar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropenia gaittik" (TE, 154).
1.2.2. Plurala
Biar detsegu auzokoeri, anayegaz dogun artuemona" (TE, 325).
1.3.1. Singularra
1.3.2. Plurala
Ezkondutako andren zeregiña, gizona ondo konpontzia./ Gizonen biarbidia, etxian biar diran gauzendako irabaztia" (TE, 313).
1.3.3. Egitturetan
TEk sistemaz erabiltzen dau -gaittik atzizkixa berbatik aparte, sarrittan guk, "zuzentzerakuan" batera ipini dogu. Aginaga aldian be holan egitten da baiña pluralian gehixenbat. Ejenplo batzuk:
"Eskerrak emon deixoguzen Jaungoikuari, gaurko egun ederra gaittik" (TE, 344). "Eskerrak emotia biar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropenia gaittik" (TE, 154). "¡Zaittez bakian beingua gaittik!" (TE, 212). "Bekokixan daroya siñalia, ez dabena iñoiz eiñ ezer Jaungoikuan guria gaittik" (TE, 236). "Au arpegiko orbana kendutzia gaittik, emongo neuke bizi erdixa" (TE, 487).
"Denunzia sartu dot Konzejura amengo ur zikiñen gaittik" (TE, 289).
Berbiari zihero lotuta beste ejenplo batzuk:
"¿Zergaittik guzurra esan destazu?" (TE, 379). "Obeto ataratziagaittik, lan geixago eiñ dot" (TE, 379). "Gaurkuagaittik, eiñ dogu afari legia, naiz da porruegaz" (TE, 109). "Zan altsua, ez diru askon jabe izatiakin, ezbada ze bere jakintasun eta zuzentasunagaittik" (TE, 130). "Laguntzatik alde eiñ dau, zergaitik barik" (TE, 125). "San Esteban, lelengo kredo barrixagaittik bizixa emon eban gizona, arrika ill eben" (TE, 167). "...eta urreratu zanian, ikusirik Jerusalem'go arrixak, errukittuta negar eiñ eban beragaittik, esanaz: Basenkizu zer datorkizun..." (TE, 340). "-¿Zenbat eskiñi detsazu txahalagaittik?" (TE, 345).
"Norbera ondo ibilli ezkero, enparaukuegaittik ardura ez" (TE, 314).
Aditz izenekin beste marka bat be erabiltzen da: -arren. Ejenplo batzuk:
"¿Putz eitiarren peseta bi? -Ez jauna; putz eiten jakitziarren" (TE, 166).
"Nik zuretako, daukaran guztia" (TE, 245). ''Neretako gura dot toki au". "Gura dabenandako jan edo eran..." (TE, 669).
"Oñetakuak gizonentzat, andrakumientzat eta umiendako" (TE, 315). "Eskolia onbiarrekua gurasuendako eta umientzat" (TE, 702).
Aurreratu daben guztia da bere seme ondatzalliandako (u ondatzalliantzako)" (TE, 701).
'Eibar'ko damaskiñuak.../ Erri'ko semiak..." (TE, 492).
Toponimixan be erabiltzen da: -KUA. "Lo mismo que gua, sufijo que representa una de las formas del genitivo, denotando origen, propiedad, calidad, locación. Alterna con gua por razones de eufonía.
Tutulukua, Zesterukua, Guenengua, Tangillangua, etc." (TE, 504).
Erosi biarra dot landara batzuk orturako" (TE, 639).
Bittan, irutan, lautan, da esatia beste bi, iru eta lau bidar" (TE, 669).
a) Bizigabiena
"Urrindik nator ukat eiñ biarrian" (TE, 291). ''Salamanka'tik etorri jaku jakintsu ori. Amendik ara lau pauso baño ez" (TE, 674).
b) Bizidunena
¿Norengandik ikasi dozu berba zatar ori? Zuregandik" (TE, 385).
c) -AN gehigarrixa: "variante de la desinencia ik de las formas adverbiales. Muchas veces como recurso métrico" (TE, 424); "Terminación dialectal adverbial, más usada por algunos vecinos nuestros" (TE, 476). Ablatibuan ez eze, partitibuan, adberbixo batzuetan be erabilli leike: "ogirikan", "ondiokan"...
''Gazte gaztetatikan erritik kanpora..." (TE, 424).
"Ixillikan dabil berian ondoren. Ondiokan ez da etorri" (TE, 476).
d) Erabillerak
Amarretik batekua zor jako Jaungoikuari. Seittik batekua" (TE, 674).
a) Bizigabiena
Guazen lelengo etxera, eta afalduta gero urtengo dogu berriz kalera" (TE, 639).
Erosi biarra dot landara batzuk orturako" (TE, 639).
b) Bizidunena
Amen gatoz zuregana, aitzen emoteko asmuan..." (TE, 384).
c) Erabillerak
Perretxikutara, erbittara, ardautara, dirutara" (TE, 670).
a) Bizigabiena
¿Norañok pentsatzen dozu juatia ibilli onetan. Diruak aintzen daben tokirañok'' (TE, 639).
a) Bizigabiena
-¿Norutz zoyaz aiñ goizago, andra? -Plazarutz, ia onetxek salgeixok ataratzen ditturan amarrak baño len" (TE, 640).
2.1.1. Repetiziñuakin
ariñ-ariñ
"Ariñ ariñ soluan bera goyazela, jausi nintzan" (TE, 156).
2.1.2. Adberbixuen bittartez
asko
"Entzun ebanian ori, ariñ asko etorri zan" (TE, 156).
"Bizkor asko entzun eban maiko ontzixen otsa, txakur lotixorrek" (TE, 271).
"Gorra izan arren, laster asko entzutzen dau berari komeni jakona" (TE, 515).
oso
"Andra oso garbixa eta zintzua arek artu dabena" (TE, 611).
askoz ... -a(g)ua
"Erroma'ko uria askoz aundixaua Napoles baño" (TE, 178).
holako; halako
"Orlako guzurra asmatziak be, lanak daukaz" (TE, 178).
''Alako gizon esturik ez dot bizixan ikusi./ Iñoiz ezagutu beste gaizto bat alakua'' (TE, 123).
2.1.3. Atzizkixen bittartez
"Ointxe, amentxe, bertantxe, leztxe; auxe, orixe" (TE, 690).
"Berialaxe, auxe, orixe, araxe, onaxe, etc." (TE, 721).
beriahalaxe
"Zu juan eta berialaxe eldu zan bestia" (TE, 246).
bezelakotxe
"Zeuri bezelakotxe kopiña ekarri detse gure umiari be" (TE, 254).
bezelantxe
"Neuk bezelantxe zeuk be eiñ zeinkezu" (TE, 254).
hor(r)etaraxe
"Orretaraxe eizu asieratik azkenerañok eta ondo urtengo detsu" (TE, 608).
"Ortaraxe eiñ biarreko gauzia da ori" (TE, 609).
lezkotxe
"Zuk lezkotxe liburua daukat nik.
Donostia'n dendak, Paris'en lezkotxiak" (TE, 525).
leztxe
"Etorri nintzan leztxe, utsik juango naiz mundu onetatik" (TE, 525).
oingotxe
"Zuk diñozun gauzia, oiñgotxe oiñgotxia" (TE, 585).
ointxe
"Oiñtxe ikusiko da aren ezeri bildurrik eza norañok eltzen dan" (TE, 586).
"Oraiñtxe etorri da; ez dau eldutzia baño" (TE, 601).
orduantxe
"Orduantxe galdu zan betiko" (TE, 603).
mordoska
"Aritz baten inguruan, urritz mordozkia batu neban" (TE, 560).
horiska
"Uda-loren orizkia agiri zan muga guztietan" (TE, 605).
''Zurizkia baño obeto gorrizkia datorkixo soñeku orri" (TE, 452).
urdinska
"Begi urdiñzkak dittu, ule argixakin" (TE, 711).
ondotxo
"-Zerla urten dau gauziak? Ondotxo; konforme gara" (TE, 595).
askotxo
"Askotxo ez detsazu eristen eiñ detsagun kontuari?" (TE, 178).
haunditxo
"Aukeran aunditxua daukagun etxia" (TE, 195).
lartxo
"Lartxo aukeran, egun baterako, gaur eiñ dogun ibilixa" (TE, 514).
Larregi, gitxiegi, goizegi, onutzegi, arutzegi, eta abar" (TE, 302).
''Ederra, ederragua, ederrena./ Aundixa, aundixagua, aundixena (aundiña)"(TE, 313).
"Aundiña be, amar arruak artzen dabena./ Aundiña da, begi ederrak eta iñor ikusi eziñ" (TE, 194).
"Txikiña munduan, aundixena Zeruan" (TE, 195).
"Zu nausiña izanda, bestieri gaizki erakusten diarduzu" (TE, 572).
"Aren dendan saltzen dan gauzia, ona, obia eta onena" (TE, 596).
"Txikiñak be, beretako laiñ irabazten dau" (TE, 690).
"Jaungoikuan urren, Gizona" (TE, 713).
"Seniderik urrena erri artan, lengusu bat" (TE, 713).
''Urrenen dittugu gurasuak./ Urrenen dogu bide txingorretik'' (TE, 713).
Gorengua, Guenengua, Lelengua, etc." (TE, 314).
"Azpiri izan zan pelotari onenentzakua" (TE, 596).
"Pelotari onenetakua" (TE, 597).
"Txorroxa, pelotari onenetarikua" (TE, 597).
lasto huts
"Frai Gerundio'n gaurko jarduna, lasto utsa" (TE, 515-516).
2.5.1. Irregularrak: HOBE/HOBA, HOBETO, HOBETUAGO
2.5.2. Atzizkixekin
"Ederraua, por ederragua; aundixaua, por aundixagua" (TE, 702).
"Nere onerako edo txarrerako, ni zu baño zarrago naiz" (TE, 112).
"Atxa baño gogorraua aren biotza" (TE, 188).
"Ondo baño be obeto eiñ dozu, baña obetuago izango zan ondiok..." (TE, 580-581).
"Atzo baño gaur obia, eta bixar obiagua" (TE, 581).
''Aundi samar eiñ detsazu soñekua./ Laster samar eldu dira Arrate'ra" (TE, 645).
''Askotxamar, ondotxamar, belu txamar./ Aukeran gitxitxamar atara deskuzun ogixa'' (TE, 685).
"Aunditxamarra, txikitxamarra, edertxamarra" (TE, 685).
"Tanboliña, txikirriña, pitxiña, tartakariña, luzekiña, Iturriño" (TE, 432).
"Opill erdikiña laga zesten" (TE, 323).
"Tanboliña, krabeliña, pitxiliña, etc." (TE, 527).
Andrazko ona da, baña aldizkia'' (TE, 452).
Ejenpluan ez gagoz seguru atzizkixa "-ska" ete dan, ala "-zka", gaur egunian ez da erabiltzen eta.
"voz que significando facultad o potencia, es determinante de verbos a los que se antepone, para otras tantas acepciones" (TE, 122).
"Gura deirala, gura deizula, gura deixala; gura deigula, gura deizuela, gura deixela" (TE, 507).
''Jata, jatzu, jako; jaku, jatzue, jakue.
Jatan, jatzun, jakon; jakun, jatzuen, jakuen'' (TE, 463).
"Gizondu, gizendu, urriñdu, t. a." (TE, 296).
"Zartu, gaztetu, aurreratu, urreratu, amandratu, gaiztotu" (TE, 683).
"Asmau, barriztau, debekau, kontau, pentsau..." (TE, 702).
''Esaten dozuna eiñgo dot.
Esandako orduan etorriko naiz" (TE, 404).
''Jo eta apurtuko dot.
Emon deskuzun liburua, irakorriko dogu'' (TE, 492).
Agindua, galdua, ezkondua, t. a." (TE, 296).
''Sagar ori eltzeka dago.
Jostunak, asteka eukan ondiok zure soñekua.
Afaltzeka zegozen zortziretan be" (TE, 472).
''Ikasteka eukan eguneroko aldixa.
Ikusteka dago ondiok zertan amaittuko dan ori" (TE, 672).
"Eldutzeka, etortzeka, aindutzeka, etc." (TE, 674).
TEk bi ejenplotan dakar PARTIZIPIXUA + EZ DAKO formia. Baleike "guratako, entzundako, jandako" eta antzerakuen analogixaz egittia, baiña ezezkuan. Edozelan be, gaur egunian ahozko jardunian ez da holakorik egitten. Hamen TEn ejenpluak:
"Aittu zittuan, entzun gura ez dako berbak" (TE, 117).
"Ba'nekixan, Jauna, biotz-gogorra zarana, eraiñ ez dako lekuan metatzen dozuna..." (TE, 263).
Edozelan be, ostian be badarabil "ezer ez dako" forman, 'desheredado' esanguriakin:
"Ezer-ez-dakuen buru jarri zan" (TE, 282).
4.2.1. Konpletibak
"Ontxe ikusi da gizona dana" (TE, 286).
4.2.2. Relatibuak
Dana da; ez izan zana" (TE, 286).
4.2.3. Moduzkuak
"Nai dorala eiñ dot; nai dozula eiñ dozu; nai dabela eiñ dau; nai dogula eiñ dogu, nai dozuela eiñ dozue, nai dabela eiñ dabe" (TE, 507).
4.2.4. Kausazkuak
-Zergaittik eiñ dozu ori? -Goguak emon destalako. Zeregaz neukalako" (TE, 510).
4.2.5. Denporazkuak
Gerriak urten ebanian. Etorri giñanian" (TE, 576).