u. ua-uau. 1 . ua-uau (au-au, uau-uau, guau-guau, gua-guau). iz. (TE). Perro; can; chucho. Ume berbetan, "txakurra"
Guazen hamendik, au-au dator eta. / Ua-uauk zer egitten dau? / Eta zu zer zara? animalixia?... txakurra!, ua-uau!. / Ez egizu egin negarrik, bestela guau-guau etorriko da eta. Ik. pitxitxi, txitxi. 2 . ua-uau (uo-uo, ua-uo, guau-guau, au-au). onomat. (ETNO). Ladrido de perro, onomatopeya; ¡guau, guau!. Txakurran zaunkia.
Hor dabil gure txakurra "ua-uau", pasatzen dan edozeiñeri. / Nere biharrak, Itxurrizarretik ur freskua eruan etxera eta oilluak gobernau. Eta gu han geratzen giñan, kromuekin, eta illunduta etxera! billurtuta; Jesus! eta amari: -"Ai ama, ez dot ekarri ura, billurtu eitten naiz da...", eta -"Aber ze esaten daben, aittai esan". Eta orduan, Iñarrian euken txakur bat, "Nabarro", eta batzuetan, zeoze ez nebanian eiñ, -"Nabarrora eruan bihar zaittut!", atia itxi eta kanpuan, oo...! Eta mutillak, nere anaiak, ba "ua-uau-ua-uau-ua-uo!": ha zan purgatorixua!, nere estuasuna eta nere negarrak...! aittan bihotza be bigundu eben: nere fabore nere aittak. Ubaixa. gatxiz. (TE). Ubaixa (apodo). "Sobrenombre en Eibar" (TE, 702). Ubaixanekuak baziran Eibarren. ube. iz. (ETNO). Punzón en "V". Grabadoriak erabiltzen daben "V" formako puntadun puntzoia. Beste lan batzuen artian, eskopeta arruntan platinak apaintzeko. Ik. markadore, matiatzeko puntzoi, puntu-biribil, sakabokau, sartzeko puntzoi. ubedun puntzoi. iz. (ETNO). Punzón en "V". Ik. ube. Ubera. l. iz. (TE). Ubera (barrio). Bergara eta Elgetan artian daguan auzua (JME). / "Barrio en jurisdicción de Elgueta" (TE, 702).
Beizuko Zabaletik Uberara jatxi giñan. ubide. (AN). Acequia, canal. "Erretena, kanala" (AN).
Ik. erreten, areka. (...) "por el ubide por lindero azia abaxo" (EOYE, 1498, 449. or. (JEL)).
Ubitxa [Ubidieta]. b. iz. (TE). Ubitxa (caserío). "Caserío en Eibar, donde radicaban unos Echevarrías" (TE, 702). Kiñarra-Otaola ballekua. Ubitxara goiaz, erroberua hartzera. uda (ura). iz. (TE). Verano; estío. Uda guztian, mendirik mendi ibilli da, ezer falta ez jakola. / Paguetan agertzen da urako beruetan, "Rosalia alpina" esaten jakon kakalardo adar-luze bat. / Uda legor batian. (Zirik 65).
uda-denbora. iz. (TE). Estación veraniega. Urberuagara noia uda-denborarako. udabarri (udebarri). iz. (TE). Primavera. Udabarrixak neguko tristurak astintzen dittu, mundua loraz eta argiz janztiakin berriz. / Eibar eta inguruko kazarixak haze ezteguak izaten dittuen udabarrixan, pikupian, (Zirik 72).
udaguen. iz. (ETNO). Otoño. Udaguena da mendixan ibiltzeko sasoirik onena.. Ik. udazken, udatzen. "Baserrietan kalean baino gehiago erabiltzen da berba hau" (EEE, 147). Eibarren udazkena da gehixen erabiltzen dana.
udal. iz. Concejo, cabildo, corporación municipal, ayuntamiento (corporación). Udalak darabilen dirua herritar bakotxan zergetatik jasotakua da. Ik. konzeju, aiuntamentu, udaletxe. Gehixen aiuntamentu / aiuntam(i)ento erabiltzen da oindiokan, baiña udal be zabalduz doia batez be gaztien artian.
Udalaitz. l. iz. (TE). Udalaitz (monte). "Peña entre Mondragón y Elorrio" (TE, 702). Eibarren Udalaitz esaten jako Kanpazar gaiñeko hatxari. udaletxe. iz. Ayuntamiento (edificio), casa consistorial, concejo (edificio). Obra luzia eta eztabaidatsua izan da, baiña azkenian, dotore geratu da udaletxia. Ik. konzeju, aiuntamentu, udal. Nausixak konzeju erabiltzen eben; gaztiak, oiñ, udaletxe. Maillegatutako aiuntam(i)entu be erabiltzen da.
udalora. iz. (TE). Prímula (Primula vulgaris). Udabarriko lehelengo epeltasunak millaka udalora ataratzen dittu gure zelai eta hegixetan. udatzen (uda-atzen, uratzen). iz. (ETNO). Otoño. Udatzena zan, hegohaixe bat baebillen!; jarri dira Untzagako bankuan eta han goixaldera arte kontuak esaten. Ik. udazken, udaguen. udazken (uda-azken). iz. (TE). Otoño. Frutuz betetako uda-azkena, urte guztiko nekien sarixa; bere goi-garbi egunegaz da gizon bardiñan arrasaldia bezela. Ik. udaguen, udatzen. uezaba (ugazaba) [ugazaba]. iz. (TE). Patrón; patrono; jefe; amo. Ugazabak diruak ein zittuan, langillien kontura. / Uezaba gogorra gertau jako mutillari. / Uezaba hurreratu jako bihargin bati. (Zirik 71).
/ Bururatu jakon uezabari lorateiko bigunian "iñuzente" eraittia neskamiari. (Ibilt 470s).
Aldaera bixetatik, uezaba da Eibarren erabiltzen dana, "más común en Eibar" (TE, 705). Artikulua hartzerakuan be, ugazaba / uezaba egitten da, eta ez *ugazabia / *uezabia.
uezama [ugazama]. iz. (TE). Madrastra. Aitta bigarrenez ezkondu zan eta uezama ezagutu biharra izan eban. |
Babesleak
