artua eta babia © Jaione Isazelaia arto. artua bere malutiakin © Jaione Isazelaia 1 . arto. iz. (TE). Maíz (Zea mays). Etxe azpiko soluan, artua erain dogu. / Artua maietzan lehelengua San Isidro bittartian, hortxe artua. Berotutakuan pixkat. Artua berozalia dok! Artua lehelengo izotzakin igartu eitten dok; lehelengo izotzak ikututakuan artua igartuta dagok. Enkanbio garixa negu guztian hantxe ha!. 2 . arto. iz. (TE). Borona, torta de maíz sin levadura. Arturunez egindako ogixa. Gurian artua jaten dogu, ogixan ordez. / Bai, artua amak! Artua eitten eban; amak bai, artua. Saldu eitten eban artua! Gure amak arto mordua saltzen eban. Astian pare bat hiru bat bidar eitten eban. Batzutan hiru bidar... bi bidar beti! Arto erria. Artua erosi eitten eban, gure etxian ez eguan hainbeste arto, baiña errotan erosi eitten genduan guk artua. Asto txiki bat gekagun ta amak esaten estan: "Jua'ari errotara ta ekarrixaz berrogei kilo urun!" Berrogei kilo urun ekartzen genduazen. Amak... Ha pasau ein bihar zan galbahian. Uruna pasatzen eban, gero ur berua bota, labaduria bota, ogixari moduan, harrotu deixan; ez?. Egurra sartzen zeban ta labia zuri-zuri eitten da asko berotzen danian labia, han teillak bueltan ipinitta, labia zuri-zuri eitten da... Ta harek egur danak batu, danak garbittu ta ha kazua, artua, bete kazua ta sartu [pala?] ta "plast" bota. Gero, atia, ez deixan hoztu, zarrau ondo ta amak karrulauta eukitzen eban, ba, igual ordu bi inguru erretzen. Ta gero ikusten eban ta gaiñian baltzitzen hasittako, holan, ondo erreta dagozenak, gero beste para mehe bat zekan mango luziakin, ta "dza!". Sartu ta kanpora etara. Ta gero saldu. Goixian ein ta asaldian kalera artua saltzera. / Esr. Txakur gosiak artua amets . Ik. artobero, arto-opil. arto berde (artaberde). iz. (TE). Maíz cortado en verde para alimentar al ganado. Batzuetan arto berdia emon bihar izaten jako ganauari. / Artaberdia heldu bako artua zan, ganajatekorako erabiltzen zana. Ez-denporan eraitten zan, beranduago, eta ez zan heltzen. arto-birrin. iz. (ETNO). Maíz triturado. Arto-birriña erosi bihar da oilluendako. Ik. arto-ixo. arto-bizar (artabizar). iz. (TE). Flor femenina del maíz. Arto-bizarren ura, gaitz askotarako osakizuna. / Gaztetan arto-bizarrak arto-malutan batu eta horixe erretzen genduan takorririk ez geunkanian. Ik. artalora. arto-ixo (arto-ijo). iz. (ETNO). Maíz triturado. Ik. arto-birrin. arto-lasto (artalasto). iz. (ETNO). Caña/tallo de maíz. Arto-landarian kertena. Ik. arto-maillasto, maillasto.  Eibarren arruntagua maillastua. arto-maillasto (arto-maillastu). iz. (ETNO). Tallo de maíz; caña de maíz. Arto-landarian kertena. Arto-maillastua erretzen dihardue, eta zelako keia daguan!. Ik. arto-lasto, maillasto. artua bere malutiakin © Jaione Isazelaia arto-maluta (artamaluta). iz. (ETNO). Hoja, caloca, envoltorio de la mazorca del maiz. arto-opil. 1 . arto-opil. iz. (TE). Borona; torta de maíz. Arto-opilla, bero-berua, jan izan dogu Bergetxen. / Arto-opill horrek lizununia dauka danian. Ik. arto. 2 . arto-opil (arto-opill). izond. (TE). Cándido,-a, pancho,-a, pánfilo,-a. Ezergaittik estutzen ez dan arto-opilla gure morroia. Ik. arto-zati. arto-ostro. iz. (ETNO). Rastrojo del maíz cortado. Arto-ostruak etara bihar dira solua atzera be preparatzeko. Ik. arto-zuztar, ostro. arto-putz (artaputz). iz. (ETNO). Tizón del maíz (Ustilago zeae unger). Baiña ustelak jakanaz hamen bueltan... Artaputza izan leike. Artaputza esango genduke guk. Ustela esaten detsagu guk; artuak eukitzen daben ustela esaten detsagu guk. Artaputza. arto-sail. iz. (TE). Campo/labrantío de maíz, maizal. Arto-saillera juan dira, jorratzen eitteko asmuan. artiriña eta artua © Jaione Isazelaia arto-urun (arturun) [arto-irin]. iz. (TE). Harina de maíz. Errotara daroiat zorro bat artala, arto-urunan ordez. arto-zati. izond. (EEE). Buenazo,-a, bonachón,-ona. Persona ona, onutsa. Burutik hanketaraiñoko arto-zati berinkatu bat genduan. Ik. arto-opil. arto-zuriketa. iz. (ETNO). Pelado de las panochas. Artaburuak zuritzia; artaburueri arto-malutia kentzia, arto-garauak bistara etaratzeko. Illuntzian egitten zan, eguzkixa sartu ostian, askotan auzokuen artian. Sarrittan erronda kontuekin eta neska-mutilen arteko jokuekin lotuta egoten zan. Oin zihero galduta dago, Eibarren behintzat. Ik. artaurkultze. arto-zuztar. iz. (TE). Rastrojo del maíz . Goldiakin arto-zuztarrak atara biharra. Ik. arto-ostro, ostro. artotarako lain be egiñ ez. esap. (TE). Artotarako lain be ez da egitten ofizio honetan.  "Se emplea cuando una cosa no compensa el esfuerzo, ez decir, que no da ni para borona" (TE, 173). artua joteko makiña (artua txikitzeko makiña). iz. (ETNO). Máquina trituradora (de maíz). Artaliak ijotzeko erabiltzen dan makiñia. artua-eta-esne (artotesne, artutesne). iz. (TE). Postre de leche y borona. "Leche y borona. Elemento principal del régimen dietético del caserío" (TE, 173). Domekan goiaz Munikolara artua-ta-esnia jatera. / Artua-ta-esniakin hazi gintzuazen gu. Hori eta babak; besterik ez jeuan. / Sasoi baten, ixa eguneroko jatekua basarrixan artua-ta-esnia.