Bilaketa aurreratua
- a b d e f g h i j k l m n o p r s t u x z
zabal.
1 . zabal. izond. (TE). Ancho,-a, amplio,-a, extenso,-a. Durangokua, ibar zabala eta argixa. / Eta errixua, Frantzian zabaletarikoren dala [...]. (Ibilt 455). Anton. estu, bedar.
2 . zabal. izond. ( -). Tolerante, de espíritu abierto. Pentsakeraz estua ez dana. Pentsakera zabalekua, alkarrizketarako egokixa. Ik. eregi.
3 . zabal. adlag. (TE). A sus anchas, holgadamente, cómodamente; tranquilamente. Gu estututa ibilli arren, zabal bizi zan ha. Ik. nasai.
4 . zabal. iz. (ETNO). Llano, llanada. Guria modoko inguru gora-beheratsuan, maldarik ez daukan lau-unia, leku lau eta zabala. Goimendi-Galdaramiño inguruan eitten genduan beti perretxikotan. Inguru horretan Beizuko Zabala eta Buztingorri Zabala dittuk onenetakuak.
zabaldu, zabaltze (zabaldutze).
1 . zabaldu, zabaltze ( zabaldutze). du ad. (TE). Ensanchar, ampliar. Zabalera haundixagua emon. Arraterako bidia, zabaldu dabe ixa metro bi.
2 . zabaldu, zabaltze ( zabaldutze). da/du ad. (TE). Abrir(se), desplegar(se). Batuta daguana edo itxitta daguana eregi. Zabaldu dabe elixako atia. / Goizian goizago atia zabaltzia, nere zeregiña.
3 . zabaldu, zabaltze ( zabaldutze). da/du ad. (TE). Extender(se), esparcir, propagar(se). Erreza da guzurra zabaldutzia. / Guzur haura zabaldu da herri guztian. / Hazixa zabaldu dabe soluan. / Plaentxiatarren batek laster zabaldu eban autua, esanaz: [...]. (Zirik 110).
4 . zabaldu, zabaltze. da/du ad. (AS). Desparramar(se), esparcir(se). Uruna zabaldu jata lurrian zihar.
zabalera. iz. (TE). Anchura; amplitud. Ibai haren zabaleria, egun da berrogei metro.
zabaletara. adlag. (TE). A lo ancho. Luzetara eta zabaletara neurtu bihar dozu salgei daguan sailla.
zabalik. adlag. (TE). Abierto. Zabalik laga dot ataiko atia. / Lagaik atia zabalik. (Zirik 25). / Matraillan eskua zabalik ebala. (Ibilt 468). / [Zalduna] begixak zabalik. (Ibilt 468). / Kant. Hendaian nago txoraturikan zabal-zabalik begira...  Indartzia nahi danian repetiduta erabiltzen da: zabal-zabalik.
zabalki. adlag. (TE). Abiertamente; tranquilamente. Zabal, ardura barik. Zabalki dabill alde guztietara, iñon bildur barik. Ik. nasai, zabal.  Gitxi erabiltzen da.
zabalkote. izond. (TE). Bastante ancho,-a. Haundikote, lorikote, sendokote, zabalkote... / Gizon lorikotia; etxe zabalkotia; mutill haundikotia.
zabaltasun.
1 . zabaltasun. iz. (TE). Anchura; amplitud. Zeruen zabaltasuna betetzen eban argi bat.
2 . zabaltasun. iz. (TE). Alivio; tranquilidad; desahogo; sosiego; paz. Legorrera heldutzerakuan hartu genduan zabaltasuna ez da neurtzekua...
zabaluna [zabalgune]. iz. (TE). Explanada, llanura; ensanchamiento. "Parte ancha de una cosa" (TE, 722). Garai dagon zabaluna baten da herrixa.
zabur [zabor]. iz. (TE). Desecho; basura; residuo; detritus; detrito. Damaskiñoko bihar-lekuetan batzen ziran zaburrak, frantses batek erosten zittuan urria ataratzeko. Ik. zakar.  Normalian pluralian.
zaburrerixa (zaburrikerixa) [zaborreria]. iz. (TE). Basura; desecho; residuo; desperdicio. "Toda clase de desechos y basura" (TE, 640). Herri guztiko zaburrerixia soluetan zabaltzen eben ongarritzat. / Tximiñueri abillanak, hurrak, ezkurrak, naranja azalak eta horretariko zaburrikerixak emon ezkero. (Zirik 112).
zahar. izond. (TE). Viejo,-a, anciano,-a; mayor; antiguo,-a, viejo,-a. Adin haundikua; norbaittekin konparauta, harek baiño urte gehixago dittuana; seme-alaben artian urte gehixen dittuana; antxiñakua, aspaldikua. Esaten dabe diabruak asko dakixala, zaharra dalako. / Nere onerako edo txarrerako, ni zu baiño zaharrago naiz. / [Fraille] gaztienak laga eban zaharrena eskubide honetan lehelengotzat. (Ibilt 455). Ik. zahartxo.
zahardade. iz. (NA). Vejez. Adin batetik aurrera, zahardadeko ajiak.
zahartasun. iz. (TE). Vejez; ancianidad; senectud; senilidad. Zahartasuna da illunabarra leztxe, onenian be zegozer tristia dabena.
zahartu, zahartze ( zahartutze). da/du ad. (TE). Envejecer(se), hacerse viejo,-a. Zahar bihurtu; zahartzarora heldu. Danok bizi gura dogu, eta iñok bez zahartu gura. / Zahartutzia, siñalia gazterik hill ez zarana. / Zahartzia ederra (da) ondrautasunian bizi izanda. / Zahartu, gaztetu, aurreratu, hurreratu, amandratu, gaiztotu.
zahartxo. izond. (OEH). Viejito,-a. Eibarko atso zahartxo bat, burutik eitten ebala ta, eruan eben Santa Agedako zoro-etxera. (Zirik 21). Ik. zahar.
zahartzara. adlag. (TE). A la vejez. Zahartzara ez dogu barri onik. Ik. zahartzaro.
zahartzaro. iz. (JSM). Vejez, senectud, ancianidad [tiempo]. Zer dau zahartzaruak? (Tit. Zirik 109). / Han eiñ eban bere zahartzaro baketsua. (Ibilt 490). Ik. zahartzara.
zahato. iz. (ETNO). Bota; odre. Ik. zaragi.
zahi.
1 . zahi. iz. (TE). Salvado; afrecho. Zahixakin eta birriñagaz eitten jakue jatekua txarrixeri. / Zahixa birriña baiño larrixagua da; birriña ezebezagua.
2 . zahi. iz. (NA). Caspa. Buruko zahixa euki ezkero sarri garbittu bihar
zahi-birrin. iz. (ETNO). Salvado menudo. Ik. birrin, birzahi.