zidarrezko. izlag. (TE). De plata. Zidarrezko ontzixetan bazkaldu dogu ezerbez bat. zidartu, zidartze. du ad. (ETNO). Platear. Zidarrezko baiñua emon. Zidarbitsetan sartu. zigarro (ziarro). iz. Cigarrillo; cigarro. zigarro-mutxikin (ziarro mutxikin). iz. (JSM). Colilla. Ziarro-mutxikiña bentanatik kalera bota ta berak buruz behera ohe gaiñera salto eitten ei eban. (Zirik 131). Ik. mutxikin. zigarro-puru (ziarro-puro). iz. (NA). Puro; cigarro puro; habano. Ziarro-puru kalikañua baiño baltzagua. / Zazpi xentimoko ziarro-puru kalikañua bera baiño baltzagua kolorez. Ik. puru. zigor (zior). 1 . zigor (zior). iz. (TE). Junco. Ziorrezko otzarak eitten ibai onduan ikusten ziran motxaillen andrazkuak. Ik. zuma, ihi. 2 . zigor (zior). iz. (TE). Junco flexible en aro, símbolo de autoridad. Gure herrixan, alkate jaunak ziorra biribillian batuta eruaten eban eskuan, auzokueri nausixa zala agertzeko; baiña berak be, alkate jaunak, aittu zeixan, ez makilla sendua bezela gogorra, ezbada ze ziorran moduan biguntzen dana izan bihar zala. Ik. zuma, ihi. 3 . zigor (zior). iz. (VO). Vara, palo; bastón; látigo para azotar, azote . Gertau eban zigorra gatz-uretan beratuaz miñgarrixagua izan zeiñ. (Ibilt 470). Ik. idizil. 4 . zigor. iz. (OEH). Castigo; azote, paliza. Egillia ahaztu doralako izango dot zigor hau. (Ibilt 487). zigortu, zigortze (zigortutze). 1 . zigortu, zigortze (zigortutze). du ad. (OEH). Azotar, apalear. Zaldunak, gizon gogorra zanetik, aindu eban bixak zigortzia bizixan ez ahaztutzeko bestian. (Ibilt 468). / Oroituko ebala zigortuak bere bizi guztian Iñuzente eguna. (Ibilt 470). 2 . zigortu, zigortze (zigortutze). du ad. (OEH). Castigar. zihar [zehar]. 1 . zihar [zehar]. postp. (TE). Por; a través de; a lo largo de. Bazoian kalian zihar eta jausi zan hankaz gora. / Gerriak sakabanatu zituen munduan zihar. (Zirik 96). / Senarrak mandatarixa ikusirik han zihar, juan da galdetu zetsan nundik eta nora ebillen. (Ibilt 463). / Zoiaz beitzen hor zihar nun egoki jarri geinkian bixok. (Ibilt 455). / Basamortuak zihar ebillen, (Zirik 18). / Alde egin eban etxekoandrian gelatik zihar urringo beste gela illun batera. (Ibilt 487). 2 . zihar [zehar]. iz. ( -). Costado, lado. Albua. ziharka [zeharka]. adlag. (TE). Al sesgo, en zigzag, al bies; transversalmente. Ziharka nindoian mendixan gora, gaiñera errezago heltzeko. Ik. ziharretara. ziharretara [zeharretara]. adlag. (TE). Al sesgo, al bies, oblicuamente; transversalmente. Ziharretara ebagi neban soiñeko geixa eta alperrik galdu neban. / Txapak ziharretara tolestixak; bestela ipiñi etzinda. Ik. ziharka. zihero (ziharo) [zeharo]. adlag. (TE). Del todo, totalmente, completamente, absolutamente. Ziheztasunez, zehetasun haundiz. Zihero jan dau aurrian ipiñi jakon guztia. / Astiro, biziro, betiro, zihero... / Estomangutik zihero izurrauta nabin. (Zirik 15). Ik. zihetz. zihetz (zihatz) [zehatz]. 1 . zihetz (zihatz) [zehatz]. adlag. (TE). Del todo, totalmente, completamente, absolutamente. Ziheztasunez, zehetasun haundiz. Zihetz amaittu dau galdarakara artua-eta-esnia. Ik. zihero, ziheztau, ziheztu, zitz eta bitz. 2 . zihetz [zehatz]. izond. (TE). Estricto,-a, preciso,-a, minucioso,-a. Daukagun neskamia, zihetza lanian. zihetz eta mihetz. esap. (TE). Totalmente; minuciosamente; . "Se dice para significar que una cosa se ha operado del todo" (TE, 735). Nanu bat zan eta zihetz eta mihetz lauko ososua jan eban. Ik. zitz eta bitz. ziheztau, ziheztatze. du ad. (NA). Acabar, terminar del todo . Zihetz amaittu. Ez dabela jaten?, jo-ta dana ziheztau dau, garbi!. Ik. zihetz, ziheztu. ziheztu (zihaztu), ziheztatze. du ad. Concretar, determinar, precisar, detallar . Ziheztu biharko dau bere asmua batzarran aurrian Ik. ziheztau. zikin. 1 . zikin. iz. (TE). Suciedad, porquería. Zikintzen daben gauzia, zikinkerixia. Zikiñak jan biharrian bizi da. / Sagar-umetxiña, hondakiña, zikiña, buztiña, likiña... Ik. zikinkerixa. 2 . zikin. izond. (TE). Sucio,-a, manchado,-a. Orbanak, hautsa, hondakiñak etab. dittuena, garbixa ez dana. Haura aldia, oso zikiña. 3 . zikin. izond. (TE). Sucio,-a, deshonesto,-a, obsceno,-a. Moralan aldetik garbixa ez dana, lizuna; mespretxuzko izenondo moduan sarri erabiltzen da. Arpegira jaurtitzia merezi dau, diru zikiñori. / Aingira irristakor madarikatua! [...] Aingira zikin bat dala ta eztala, [...]. (Zirik 101). / [Nere senarrak] herriko edozeiñ itxusi, zazkar eta zikiñ nahixago dabela bere emazte garbixa baiño. (Ibilt 472). zikin zarra. (TE). Cochino,-a. "Exclamación como la de ¡cochino!, para mostrar disgusto del deshonesto o de quien alardea de alguna cosa repugnante." (TE, 735, 736). Zikin zarra!, behingoz ixilduko balitza! Ik. zar. zikindu, zikintze ( zikindutze). da/du ad. (TE). Ensuciar(se), manchar(se). Garbittasuna galdu edo galdu erain. Goizian jantzi ume hau loria leztxe eta eguardixa baiño lehen zikinduta dago. / Zikindutzia errez eitten da; ez hala garbitzia. / Zikintzia ein dau baiña ez garbitzia. zikinkerixa [zikinkeria]. 1 . zikinkerixa [zikinkeria]. iz. (TE). Suciedad, porquería, basura. Zikinkerixia bazan inguruetan. Ik. zikin. 2 . zikinkerixa [zikinkeria]. iz. (TE). Obscenidad; cochinada, marranada. Berban-berban, zikinkerixia gizon harek. zikirixo. iz. (ETNO). Centeno (Secale cereale). zikirri-zakarra. iz. (TE). Desecho; detritus; resto; desperdicio; basura. Zikirri-zakarria bazan ugari haren etxe ostian. zikoiña [zikoina]. iz. (ETNO). Cigüeña (Ciconia ciconia). zikutz (zikotz) [zikoitz]. (AN). Mezquino, -a, avaro, -a, ruin, tacaño, -a. Zekena Zikutz haura, azkenian, zan diru gehixen eukan bat. (Ibilt 339). Ik. zeken.  Ez da berba arrunta Eibarren. zil. zilla © Jaione Isazelaia 1 . zil. iz. (TE). Ombligo; cordón umbilical. Zilletik amagaz bat einda jaixotzen gara. Ik. zilbot. 2 . zil. iz. (TE). Brote de flor; palo; palo que crece al desarrollarse las verduras. Zillak urtetzen dau edo soluan -porruei eta kipuleri...-, edo gordetako lekuan sasoia etorrittakuan, kipuleri eta berakatzeri esate baterako ("ernamuna" be esaten jako). Soluan ziltzen diranian, zilla barruan urtetzen jakuen ardatz moduko ziri gogorkotia da, eta hazten laga ezkeriok, zillan gaiñian buruak urtengo dau, hazixekin (ETNO). / "En frutos cosechados como la castaña, la cebolla, el ajo, etc., el tallo que se inicia por germinación; en otras plantas como la col, la lechuga, etc., la leñosidad que vienen a ser" (TE, 736). Kipuliari zilla ein jako, esegi ez gendualako. / Berakatzari zilla datorkixo. / Horrek kipulok, zildunak, sartu ortuan eta urtengo dabe. / Porruei zilla urtetzen detse makillatzeko. Ik. zoztu, kerten, makilla, txisten. 3 . zil. iz. (TE). Pene, verga. Ugaztunen zakilla. Irixan zilla, iri-zilla eitteko, kiribillau eta gero sikatu. 4 . zil. iz. (ETNO). Guía de granete. Granete-gida. Pieza edo alde bi lotzen dittuan ardatza. Taillarretako berbia da. Granetari zilla errez apurtzen jako. / Erdi-erdixan ipiñi zilla pieza honi. 5 . zil. iz. (NA). Eje de almiar. Hau metiau tontua geratu da... tontua gero! Zilla be motza eta.... Ik. ardatz. zilletik egin. esap. (EEE). Parir con cesárea. Bigarrena zilletik eiñ eban. zilbot. iz. (TE). Tripa, barriga, panza, vientre. Bere zilbot apurragaz, Napoleon zidurixan. Ik. zil. zilbot-haundi. izond. (TE). Barrigudo,-a, ventrudo,-a. Txatxarra eta zilbot-haundixa, bolia zidurixan. Ik. tripa-haundi.

zabal zahittu zaltegi zapasalto egin zara zartain zaunkalari zekenkerixa zentzun zergaittik zerzeta zidarrezko zildu zintzoki zirkin ziur zorabixau zorotasun zotaska zulakaitz zurgin zurruztadaka