jerse [jertse]. iz. (OEH). Jersey. Txapela galtzen ez ebanian, jersia edo txamarria izaten ziran. (Zirik 138).
Jesukristo. iz. ber. (TE). Jesucristo (nuestro Señor). Paulo, Jesukristoren Apostolua Jaungoikuan borondatiagaittik... (2 Kor. 1. 1). Ik. Jesus. jesus (jasus!, jaseus!, jeseus!) [jesus]. interj. (TE). Expresa asombro, sorpresa o contrariedad. Jasus!, kosta jata zeuek harrapatzia! / Jesus! Jesus! Hori dok atsekabia. Petra bere andra koittauk jaukak disgustua. (Zirik 26).
Jesus, Maria ta Jose. esap.-interj. (OEH). Indica extrañeza o asombro. Harriduria agertzeko.
Ezton izango! Jesus, Maria ta Jose! (Zirik 27).
Jesus. iz. ber. (TE). Jesús. Ponzio Pilatoren azpixan, Jesusen heriotzia. / Esr. Gabon gabonete, errez errezete, Jesusa jayo da ta, jo deigun kiskete.
Ik. bende, Jesukristo, azpi, jaiotza. Lehen oin baiño gehixago, persona izenak artikulua hartu izan dabe noiz edo noiz: Jesusa esaterako. (TE, 467).
jeup. interj. (TE). ¡Hola!, saludo. "Interjección con que se llama a la puerta de casa ajena" (TE, 467).
Jeup!, iñor ba al da hamen?! Ik. eup. jeurt. interj. (ETNO). ¡Atrás!. Idixeri esaten jakue atzera egin edo buelta emon deixen. / Voz para hacer recular, retroceder o girar al ganado uncido.
jibixa [jibia]. iz. (TE). Calamar. Jibixa txiki-txikixak daukaguz afaittarako. Ik. txibixa, txipiroi. jigante. iz. (TE). Gigante, enorme. Sanjuanetan, jigantiak eta nanu buruhaundixak kalerik kale dantzan. Ik. gizaundi. "Por neologismo: gaizaundixa" (TE, 467).
jikara (kikara) [kikara]. iz. (ETNO). Taza [pequeña], jícara. Oin "tazia" esaten da baiña lehen "jikaria" zan beti. / Arrautzia egositta hartzekua zan jikaria: arrautzia egosi, ezta?, eta sartu hantxe eta gero hoztutakuan hartu. / Jikara bat kafe. Ik. katillu. jira. 1 . jira. iz. (TE). Vuelta, gira; giro. Oge-lagun zatarra euki dot bart, ostikoka jira bakotxian. Ik. bira, jira egin, buelta. 2 . jira. iz. (TE). Contorno, vuelta; periferia. Soluan jiria, uste genduan baiño luziagua agertu da, behin neurtu ezkerik. Ik. buelta. 3 . jira. iz. (TE). Gestión, negocio; recado; diligencia, tramitación. Lana, arduria. / "Se dice también de gestión, de la procuración de una cosa" (TE, 467).
Alperrikua gaur atzera eta aurrera ein doten jiria. Ik. jirak egin, kaleko jira, kaleko ostera, ganau-jira. 4 . jira. iz. (OEH). Fundamento. Hau ezta etxeko jiria..., hori al da ba etxeko gizonan ganoria ta errespetua. (Zirik 120).
jira egin. du ad.-esap. (TE). Girar, dar la vuelta. Azkoittira heldu baiño lehen, jira ein dau. Ik. bira egin, buelta egin, buelta hartu, itxuli, jira, jirau. jira eta buelta. esap. (OEH). De una forma u otra, al final. Eztabaida guztietan, jira ta buelta, aberatsak beriari eutsitzen zetsan. (Zirik 9).
jirak egin. du ad.-esap. (TE). Hacer gestiones. Jirak eitten dabill ezkontzeko. Ik. jira. jiran. adlag. (OEH). Alrededor. Batu zittuan Dama guztiak bere jiran. (Ibilt 486).
jiratzaille [jiratzaile]. izond. (TE). Vividor,-a (en buen sentido); que busca modos de vivir. Bizimodua ataratzeko bidiak billatzen azkarra dana, bizixa. Ha besteko jiratzaillia ez dot ezagutu bizixan. jirau, jiratze. jitxa [jit]. iz. (TE). Inclinación, propensión. Joeria.
Ez da onerakua gauziak dakarren jitxia. jitxia hartu [jita hartu]. du ad. (TE). Sesgarse, inclinarse, tender. Joeria hartu. Soiñekuak jitxia hartu detsu albo batera. jo, jote [jo, jotze]. 1 . jo, jote [jo, jotze]. du ad. (TE). Pegar, golpear. Lehenago, eskoletan jo eitten zan. / Umiak eskolan jotia, aspaldittik galduta dago. Ik. emon. 2 . jo, jote [jo, jote]. du ad. (TE). Trillar. Garau landara asko, urkuldu aurretik, behin sikatutakuan, jo egitten dira errezago aletzeko.
Garixak jotia dogu aste honetan. 3 . jo, jote [jo, jotze]. du ad. (TE). Tocar un instrumento musical; tocar música. Tanborra joten ikusgarri eitten dau. / Barrenetxen kanteran dinamita kargak sartu zittuen da kornetia jota ezkutau ziran bihargiñak. (Zirik 78).
/ Hi, esaidak aurtengo jaixetan ze piezatzuk jotia nahi dozuezen. (Zirik 20).
4 . jo, jote [jo, jotze]. dio/du ad. (TE). Follar, joder, echar un polvo. "Esta y sus derivados, expresión grosera que se refiere a la consumacion del coito" (TE, 468).
Oiñ ezkero, milla gizonezkok jo detse. Ik. narrua jo, txakilletan egin / ibili, txolan egin. 5 . jo, jote [jo, jotze]. du ad. (OEH). Tender, inclinarse. Herrixanganako lokarrixak apurtzia, akademismu hutsezko euskera batera jotia litzake. (Zirik 7).
1 . lurra jo [lur jo]. du ad.-esap. (TE). Tocar fondo, decaer; arruinarse. Jausi. Hondatu, behia jo.
Gure Jaunak, kurutzia lepuan ebala, hiru bidar jo eban lurra. / Hainbeste urtian harro izandako etxia, gaur lurra jota. ejera jo. esap. (TE). Dar en el punto flaco; atacar en el punto débil. Kontrarixuan une ahulen bat aittatu. / "Se dice en Eibar para recomendar al competidor que vaya derecho al punto débil del adversario" (TE, 309); "Consejo polémico vernacular que recomienda ir al punto neurálgico del contrario" (TE, 468).
Ejera joixok behin baten, semia aittatuta! / Joixok ejera eta ikusiko dok zelan ixiltzen dan berihala! jo batera eta jo bestera. esap. (EEE). Andar de aquí para allá, andar de un lado para otro . Jo batera ta jo bestera, lehoi billa ebizen eta halakoren batian [...] hara hor nun agertu jakuen. (Zirik 86).
Ik. jo hona eta jo hara. jo hona eta jo hara. esap. (EEE). Andar de aquí para allá, andar de un lado para otro . Gure gizon gizajua hor ibilli don gau guztian, jo hona eta jo hara, medikuok, abadiok eta gaiñerakuok aztartzen. (Zirik 27).
Ik. hona, jo batera eta jo bestera. jo ta jo [jo eta jo]. adlag.-esap. (OEH). Sonando sin parar; golpeando constantemente. Zer da hau? Erlojuak ixildu barik kanpaiak jo ta ko dihardu. (Zirik 67).
jo ta ke (jo ta keia) [jo eta ke]. esap. (TE). A toda máquina, a todo vapor, al máximo. Jo ta keia dihardue langilliak Sanjuanetarako etxia amaittu gurarik.
/ Han eguan Txorixa kartetan jo-ta-ke. (Zirik 76).
Ik. jo ta su. jo ta pasa. adlag. (ETNO). De batalla (trabajo), sin ningún cuidado. Kontu edo ardura gitxikin egindako biharra.
Hónek bihar merkiok jo-ta-pasa egin bihar dittuk. jo ta su (jo ta sua) [jo eta su]. esap. (TE). A toda máquina, a todo tren, al máximo . Urte osuan jardun genduan jo ta su alper-alperrik.
Ik. jo ta ke. joten. adlag. (TE). Junto a, al lado de; próximo, cerca. Elixia joten zan ospittala edo eritegia. joten dabenak joten dabela. esap. (TE). Pase lo que pase, sea como sea, de cualquier modo. Joten dabenak joten dabela, ni banoia hamendik.
jotera egin. esap. (ETNO). Derrotar, hacer ademán de cornear. Ganauak buruaz joteko keiñua egin.
Ik. adarka egin, burtxeloka egin, jotelari. kinkiña jo [kinkina jo]. esap. (TE). Terminar, apurar, ultimar. Milla erriali kinkiña jo detsa, gaurko ferixara juan biharrakin. kiskete jo [krisketa jo]. esap. (TE). Castañetear(dedos). Kriskitin egin, atzamar puntekin zaratia etara. / "Hacer sonar los dedos como a castañuelas" (TE, 491).
|
Babesleak
