hazurbaltz. izond. (NA). Castellano,-a; foráneo,-a; no vasco. Erdalduna, euskalduna ez dena, kanpotarra, euskalduna ez dena Hazur-baltzak kastellanuak dia, e?, halan esaten jakue: harek be hazurrak gure morokuak euko dittue baiña... Ik. belarrimotz, maketo. hazurtsu [hezurtsu]. izond. (TE). Huesoso,-a; huesudo,-a. Gaur ekarri dozun arraiña, hazurtsua dago. / Aurtengo txarrixa, hazurtsua eta gatxa gizentzen. hega. iz. (TE). Vuelo, en avión. Gaurko egunian, gau baten eitten da Europatik Ameriketaraiñoko hégia.  "Con acento prosódico en la e [égia]" (TE, 302). hega baten [hega batean]. adlag. (TE). En un momento, volando, rápidamente. Hega baten juan zaittez Ermuarretaraiñok, ez daukagu ba ogirik eguardirako. hegabera. iz. (TE). Avefría (Vanellus vanellus). "Ave de paso en el país" (TE, 301). Edur haundixegaz, hegaberak galduta agertzen dira ehitzarixen aukerarako. / Oin kanbixau ein da, baiña edurrak eitten zittuan, eta hegaberak egoten ziran. hegakor. izond. (TE). Que tiende a volar. Hegan egitteko joeria daukana. Kasta honetako oilluak hegakorrak dira eta beti iges einda dabiz. Ik. hegalari. hegal. 1 . hegal. iz. (TE). Aleta de pez. "En el pez la aleta remera" (TE, 301). Bi hegal indartsugaz ibiltzen da ur barruan. 2 . hegal. iz. (TE). Ijada del pescado. Legatzan hegalak idarrekin... Ik. ijada. 3 . hegal. iz. (NA). Borde, ladera. Ein juen, oin kanpo-fubola daon lekuan, hantxe hegalian, eskabadorakin zulua eiñ, bota harrixori eta enterrau. hegalari (hegazlari). izond. (TE). Volador. Hegan egitten dabena. Arranuak, hegazlari ahaltsuak, zeruak neurtzen hegaztada baten. / Basoko txoritxuak bezela zeru urdiñian, libre hegazlari. (Ibilt 83). / Fraille hegazlarixa. (Ibilt 263). Ik. hegakor. hegan (hega, hegaran, hegazian, hegaz) [hegan]. adlag. (TE). Volando; en volandas. Millak eta millak txindurrixak, hegan zetorzen. hegan egin (hega egin, hegaz egin). du ad. (TE). Volar. Txorikumak hega ein dabe habixatik. hegara. iz. (ETNO). Vuelo, manera de volar. Okilla berihala ezagutzen da hegazian doiala; oso hegara diferentia daka, gora ta behera beti.  Esaterakuan, azentua azkenengo silaban daroia: [hegará]. hegaratu, hegaratze. da ad. (ETNO). Echar a volar. Hegan hasi edota ikasi (txorikumak). Etxosteko zozokumak hegaratuko ziran honezkero, habixia hutsik zeguan gaur goixian-eta. hegaztada (hegaztara). 1 . hegaztada (hegaztara). iz. (TE). Vuelo. Hegaldixa; baitta hegan egotteko modua be (ETNO). Hegaztada baten, itsasuen gaiñetik igarotzen dira. 2 . hegaztada (hegaztara). iz. (OEH). Velocidad. Burpillak haze hegaztadia eruan daben aldaz behera. hegazti. 1 . hegazti. iz. (TE). Ave, comestible. Aindu detsa osagilliak hegaztixa eta arraiña, eta ortuko gauzia. / Hegaztixak lumekin jaixotzen dittuk; baiña txori-kumak, barriz, narru-gorri.  Gehixenbat jateko diranak. Mendikueri txorixak esaten jakue eta basarrikueri hegaztixak. 2 . hegazti. iz. (TE). Ave, clase de animal. "Aunque genérico de aves, se entiende comunmente de las especies mayores" (TE, 699). Hegaztixak dira bizkarrazurdun, arrautzak ipintzen dittuen lumaz jantzittako animalixak. hegi. iz. (TE). Cumbre de ladera, de montes entre dos valles. "Hitz ia galdua, zentzu zabal eta ez zehatzegikoa, mendi-bizkarra (txikia edo handia) batik bat, esan nahi duena. Linea de montes, la parte más alta entre dos valles o cuencas, el alto de una ladera, etc." (JME). / "lo alto de una ladera" (TE, 302). Hegi-hegixan agiri zan ha baserrixa. / Beizuko Zabala, hegi haixetsua. / Arantza artian gora hegi bateraiño aillegau giñan, ta han konturatu giñan nun genden.  "Con acento prosódico en la í [egíxa]" (TE, 302). hegiz hegi. esap. Monte a través, siguiendo el perfil de los montes. Hegiz hegi heldu giñan Ondarruara. Ik. mendirik mendi. 1 . hego. iz. (TE). Sur. "Uno de los cuatro puntos cardinales" (TE, 303).  "En nuestra toponimia aparecen: Ego-errekia, Egotxia, Egoarbitza (Eguarbitza)" (TE, 303). 2 . hego. iz. (TE). Ala. Arranuan hego batetik bestera, ixa kana bi. hegoalde. iz. (TE). Sur; zona meridional. Hegoaldetik ibiltzen da euzkixa.  Lekua danian, hegoalde erabiltzen da Eibarren; haixiaz dihardugunian, barriz, hegoi edo hego-haize. hegodun. izond. (TE). Alado,-a [con alas]; penígero,-a. "Provisto de alas" (TE, 303). Antxiñako Dragoia zan sube haundi bat, hegoduna. hegoi [hego]. iz. (ETNO). Viento sur; viento solano. Hegoia eta hego-haixia, dana da bat: hori beruori, pikatzen dabena. Gaur goixian be edarto pikatzen izan dau, hegoia egon da eta. Ik. hego-haixe, ifar-haixe, norde, andra-haixe, zoro-haixe.  Artikulua hartzerakuan hegoia egitten da (ez *hegoixa). hegoi-erre. iz. (ETNO). Viento sur muy cálido. Ik. goierre. hegots. iz. (ETNO).  Heguen zaratia, hegaztixak hegan ekitten dabenian. Ta txakurrakin ni oillagorretara, ta ni sartu ezindako moduko piñudi bat eguan, zerratua. Txakurra han sartuta, ta, "zetan hago?" Berba eitten najetsan nik, holaxen, harrikada batera. "Kauen diez! Oillagorrakin dagok, ba!" ta haixau najuan pixkat eta "pra, pra, pra, pra, pra" sentidu najuan hego-hotsori, nere buru gaiñetik zihar ta "danba!". heldu, heltze (heldutze). 1 . heldu, heltze ( heldutze). da ad. (TE). Madurar. Heldu dira garixak eta urria dirudixe. / Urrin dago ondiokan garixak heldutzia. / Kosta jakue heltzia gure baratzako naranjeri. / Sagar hori heltzeka dago. / Heldutzeka, etortzeka, aindutzeka... 2 . heldu, heltze ( heldutze). da ad. (TE). Llegar, arribar. Halakoren baten heldu zara etxera! / Zuek baiño lehen heldutzia gura neban, baiña eziñ izan dot. / Hiru urteko bidia haraiñok heltzeko. 3 . heldu, heltze ( heldutze). dio ad. (TE). Agarrar, sujetar, coger. Heldixozu lepotik eta lurrari mun eraixozu! / Nahixago neban subiari heldutzia, hari eskua emotia baiño. / Esku batakin heltzia, bestiagaz jotia. Ik. oratu.

ha hainbat halan handiko harbide hariltegi harrapatzen harro hartzana haundikor haustu hazurbaltz helduleku Heunoeta hillabete hirurehun hode hondokin horittu horretaraxe hozkirri huslari