Ugel © Aitor Pintado ugel [igel]. iz. (NA). Rana. "Correa" esateko "ugelak" ez! Ugelak dia "ranas"!. Ik. ugaratxo.  Ez da oso erabilia Eibarren. ujentu (unjentu) [ukendu]. iz. (JSM). Ungüento; poción; remedio; pomada casera. "Ukendua, azalean emateko edo igurzteko erabiltzen den gai itsaskorra. Normalean sendatzeko izaten da, pomada, adibidez" (EEE, 148). Enorrak kentzeko sorgiñak ujentu bat ein detsa paparrian. ujuju. iz. (TE). Grito entre montañeros; grito de júbilo; grito de alegría. "Gritos montañeses" (TE, 705). Irrintzilari bat honutz, ujuju gogor bat bialdu deixogun urriñeko hareri!. / Erromerixatik zetozen, pozik; haren ujuju eta aujixak itzalak ziran. / Gure mendi-ibillixetan ha zelako ujujuak eta irrintzixak botatzen genduzen!. Ik. auji, lekaixo, zantzo, irrintzi.  Normalian pluralian. uka. interj. (TE). ¡no!. Ik. uko. uka, Joxe, uka. esap. (TE).  Se dice de los que se encierran en la negativa, aun ante la evidencia, aludiendo a los gitanos, cuya defensa ante la ley es la negativa heróica. (TE, 705). Uka, Joxe, uka, eta egon zu horretan! Ukalondo © Joseba Tena ukalondo (ukolondo, okulondo, ekulondo). iz. (TE). Codo. Ukalonduan dogu zan bat, ikutu ezkero txinbistian bezelako miña eitten deskuna. Ik. ondrau. ukalonduari mun egin gura. esap. (TE). Querer y no poder, querer lo imposible. Ezinezkua dana gura izan; nahi eta ezin. Ezkondu ezkero, ukalonduari mun egin gurarik bizi da. ukat egin. 1 . ukat egin. du ad. (TE). Sucumbir, rendirse. "Arrio egin, errendidu" (AN). /  "Rendirse a la fatiga o a otro exceso" (TE, 705). Kurutze astunan azpixan, hiru bidar ukat eiñ ei eban gure Jaunak urkamendiko tokira heldu aurretik. / Urrindik nator ukat ein biharrian. / Zaldunari besotik oraturik, makalikan Señora koittaua ukat eiñda balitz bezela. (Ibilt 475). / Eta gertau jakon ukat eiñda zeregiñ hartan... (Ibilt 412). 2 . ukat egin. esap. (ETNO). Romperse, quebrarse, ceder, rendirse. Hausi, apurtu, amore emon. Taillarretako berbia da. Hónek arrok ukat egitten juek; erretako itxurarik ez jakek baiña nik uste juat larregi berotu dittuela tenplian. / Ez eik ipini hor gauza gehixago, arasok ukat egin bihar juek-eta. ukat erain. dio ad. (AN). Hacer sucumbir, hacer que se rinda. Zenbaitti arrio erain, errendidu erain. [...] ezta aldasgorako egunek eraingo ukat [zuri], guena orduko. (Ibilt 110). ukatu, ukatze (ukatutze). 1 . ukatu, ukatze ( ukatutze). du ad. (TE). Negar, desmentir. Ezetz esan. Alperrik hartu eben estu, gauza guztiak ukatu zittuan. / Dana ukatutzia, motxaillen igesigarririk onena. / Ukatziak gizonen artian balio badau be, ez Jaungoikuan aurrian. / Eziñ ukaturik egixa. (Ibilt 466). Ik. uko. 2 . ukatu, ukatze. du ad. Denegar, retirar; rechazar. Ezezkua emon, onartu ez. Danerako eskatu bihar zan baimena eta iñoiz ukatu be egin zeskuen. / Premiñan daguanari laguntza ukatzia ez dago ondo. / Nik agur egin eta berak ukatu. / Errepublika denporan Plaentxiako alkate izatia ukatu ei eban. (Zirik 100n). / Ez zala munduan gauzarik ukatuko zetsenik. (Ibilt 455). 3 . ukatu, ukatze. du ad. Renegar. Edozelako errazoiegaittik, loturia zor detsagun gauzia edo personia agirixan baztartu (fedia, Jaungoikua, norberan burua, idealak, idea politikuak...) Lehen zittuan ideak ukatu eitten dittu oin. uko. interj. (TE). ¡no!. "Voz de germanía. ¡Niega, niega!" (TE, 705). Uko! uko!, Joxe-kastia bazara! Ik. uka, ukatu. ule [ile]. iz. (TE). Pelo, cabello; vello. Ez da jakiña lotsagarrixa dala gizonak ulia ez moztia? Baiñan andrazkuan, ule luzia onerakua da, jantzigarri dabelako (1. Kor. 11. 14-15). ule-ebate [ile-ebakitze]. iz. (TE). Corte de pelo. Gure eskolako sasoian, ule-ebatia hiru txiki; eta asko eskillarekin, hiru txakur txikixak aurreratziarren. / Hamazortzi urte nekazenian, orduan usatzen zan "a-lo-garson" usatzen zan ulia moztia. Oin be ikusten dia hamen atzian astuak jandako moduan!, ez dakit zelan jakon oiñ!. ule-griña. iz. (NA). Greña(s), pelaje.  Batez be pluralian. ule-txima [ile-txima]. iz. (TE). Greña. Ule-txima guztiak harro zittuala, sorgiña zidurixan. Ik. txima.  Batez be pluralian: ule-tximak. ule-zapa. iz. (NA). Mata espesa de pelo. Ule-zapia ule asko da, e?. ulia bota. esap. (ETNO). Mudar el pelo. Ik. mudau. ulia-hazteko [ilea hazteko]. iz. (TE). Tendón de ternera; nervio. "Decíamos así los chicos, de los tendones con que el carnicero completa el peso de la carne" (TE, 706). Gaurko okeliak, ulia-hazteko asko ekarri dau. ulebage [ilegabe]. izond. (TE). Calvo,-a. Hogeta hamar urtera ezkerik, ulebagia dozu zaldun hori. ulegorri [ilegorri]. izond. (TE). Pelirrojo,-a. Judas Keriotekuagaittik esaten dabe ulegorrixa zala. uleharro [ileharro]. izond. (TE). De pelo alborotado. Arrateko uleharrua ezkondu ei da. Ik. tximaharro. uleje. iz. (NA). Pelos; pelaje. Zu! ba neuk be barixakuan juan biharko dot pelukerixara; eske daukat uleje bat, enee!. ulekizkur (uleizur) [ilekizkur]. izond. (TE). De pelo rizado, de pelo crespo. Noixian behin, famelixa zurixen artian be agertzen dira ulekizkurrak. / Ulekizkurra zan bat famelixa haretan. Ik. kizkur. ulelatz [ilelatz]. izond. (TE). De pelo áspero ; pelo de ganado mal cuidado. Akulularixa badaezbadakua, akulua motza eta irixak ulelatzak; ezin gauza haundirik atara horretara. Anton. uleleun. uleleun (ulelegun) [ileleun]. izond. (TE). De pelo suave; pelo de ganado bien cuidado. "Se dice de los animales domésticos bien criados (del ganado)" (TE, 706). Ibargaiñen irixak, beti ulelegunak. Anton. ulelatz. ulerterrez [ulerterraz]. izond. (OEH). Fácil de comprender. [Liburu hau kiputxentzat] bizkai-bizkaikoa baiño ulerterrezagua izango da. (Zirik 6). ulertu, ulertze. du ad. (TE). Comprender, entender. Aittu; konprendidu. Ulertu dot liburuak esan gura dabena, mundu guztiak aitzen daben araura. / Eibarko euskeriak jokera gehixago dau Bizkaiko euskalkira Gipuzkoakora baiño, ta bizkaittarrak ez dabe izango ipuin liburu hau ulertu eziñik. (Zirik 6). Ik. aittu, konprendidu.  "No es común en Eibar, donde se usa en ese sentido el verbo aittu" (TE, 706). uletsu [iletsu]. izond. (TE). Peludo,-a; de pelo abundante. Beti, ifar-aldeko animalixak dira uletsuak.

u uezeme ugel ulexa umezara uraska urkatu urregorritze urteera usarixo utikan