utikan. interj. (TE). ¡largo!; ¡fuera!; ¡vete!; ¡quita!; ¡marchando!. Utikan hamendik, Jaungoikuan izenian! Ez da Eibarko berba normala: "Se suele usar este imperativo, aunque no en general" (TE, 720).
uuu. onomat. (NA). Viento, onomatopeya. Haixiana. Jolin! haixia?! aintzen dau, ume! bai! "uuu!" gaba guztian.. uxatu. du ad. (OEH). Espantar, ahuyentar. Nola jentia huskeria bategaitik uxatzen zebanetarikua zan, "Hauspua" deitzen ei zetsen. (Zirik 90s).
uxo (xo, ixo, uxa). interj. (ETNO). Voz para espantar a los animales, especialmente a las aves. Animalixei esaten jakue, hegaztixei gehixenetan, baiña baitta ardixei, txarrixei eta beste batzuei be.
Ik. uxa. uzan (urtzen). iz. (ETNO). Sanguijuela (Hirudo medicinalis, eta beste batzuk). Ik. ur-buztan, odol-buztan. urtzen aldaeria Agiña-San Roman aldian Trunboik jasotakua.
uzkarti. izond. (TE). Pedorro,-a, pedorrero,-a. Astua beziñ uzkartixa. / Guzurti, lapurti, txatxarti, uzkarti... uztai (uztei). iz. (ETNO). Aro, abrazadera. Olagintzan, gabiguna edo gabi-ardatza indartzeko erabiltzen ziranak. / Enborrak ez zartatzeko, txintxarrixa txintxilik ipintzeko, kupeleri "eusteko", astua lotzeko...
Gabigunak, gabi-ardatzak edo gabi-kirtenak bere luzeera guztia uztaiz indartuta edo gogortuta dauka. / Uztaixekin lotuta daguanian kañoia oso gogor gelditzen dok. / Nere akorduan be bai, ondiokan, uztaixak kaleko hormetan: merkatu plaza inguruan, Bittor Sarasketa kalian, Ardantzan be bai... Basarrittarrak astua lotzeko, bai ba!. Ik. zuntxau, estun, obo. uztapiku. iz. (ETNO). Breva (Ficus carica). Piku heldua baiño lehenagokua. Uztapikua Sanjuanetarako heltzen da. / Horri gurian beti esan jako "uztapikua". 
1 . uztarri (buztarri). iz. (TE). Yugo; yunta. Idixak edo behixak alkarri eta burdixari lotzeko egurrezko piezia. Buztarrixak, gehixenetan, bikotxak dira, idi bi buztartzeko; bakarrak diraniak, buztarri-bakarrak dirala esaten da (ETNO).
Zatozie neregana nekatutako guztiok... nere uztarrixa eruateko erreza (da) eta ariña nere kargia (Mat. 11. 28-30). 2 . uztarri (buztarri). iz. (TE). Yugo, atadura . Loturia.
Mutilzahar zailla, baiña jarri detse buztarrixa. uztarri-bakar (buztarri-bakar). iz. (ETNO). Yugo para un solo buey. Idi bakarra lotzeko buztarrixa.
uztarri-buruleku (buztarri-buruleku). iz. (ETNO). Gamella del yugo para uncir al ganado. uztarri-koska (buztarri-koska). iz. (ETNO). Muñón del yugo. uztarrixan adarleku (buztarrixan adarleku). iz. (ETNO). Zona del yugo que se encaja en la cornamenta del ganado. uztarrixan burteraleku (buztarrixan burteraleku). iz. (ETNO). Zona del yugo que se utiliza para enganchar la correa. 
uztarrittu (buztarrittu), uztarritze (uztarrittutze). du ad. (TE). Uncir, atar al yugo; unir. Irixak buztarrittuta bezela sosiguza. / Bixok dira alkarregaz uztarrittutzeko aukerakuak. / Alkarregaz uztarrittutzia merezi dabe bixok. Ik. uztartu. Uztartu erabiltzen da gehixenbat.
uztartu (buztartu), uztartze (uztartutze). du ad. (TE). Uncir, atar al yugo; unir. Uztarrixan biharrerako lotu; alkarrekin lotu.
Bixok dira alkarregaz buztartzeko modukuak. / Alkar ondo hartuko dabenak komeni da buztartutzia. / Oiñ ein bihar dozuna da, irixak buztartzia. / Ahal balitza bixak alkarregaz uztartu... / Hárek bixak alkarregaz uztartzia, gauza haundixa litzake. Uztartu arruntagua da uztarrittu baiño.
|
Babesleak
