uezeme (uez-seme) [ugazeme]. iz. (TE). Hijastro. Bere odoleko umiak eukitzerakuan, gorrotua hartu zetsan uez-semiari. ufa. interj. (AS). Voz que denota alegría, alborozo. Ik. aufa. ufala © Gorka Ortega ufal (ujal). iz. (TE). Crecida del río; inundación; lluvia torrencial; riada; aguas torrenciales. "Crecida de aguas en los ríos" (TE, 703). Ufala doia Maltzako ibaixan, iñoiz baiño hazixagua. / Laga bakian!, egualdixa ez dago gure eskuan eta eskerrak!; gure eskuan balego batian eurixa eta bestian ujala eta bestian harrixa eta bestian danak!. / Iketza egosi Eibarrera entregau burdixakin. Baten estu ibili nitzen. Banoie hogetalau zaku ta burdixakin, ta ufela! Ufela kamiñuen behera. Ta zakuek heldu ezin! Ta burdixari burtardatza hausi! Burtardatza hausi ta jo eban burdixorrek behia, ta "oin zer ein bihar ete juat nik?". Mekolako bueltan. Atzenien burdi zaharra aitta zanak eruan Ermura, ta burdi bi ein zittuen gero! Barrixa ta beste txiki bat be bai. Ik. euri, ufalaldi, uraldi, euritte, eurizar. ufala. 1 . ufala. zenbtz. (TE). Abundante, mucho, cantidad. Hango jan eta erana, ufala zan. Ik. ugari. 2 . ufala. adlag. (TE). Abundantemente; excesivamente. Ufala darabil dirua aspaldi honetan. ufalaldi. iz. (TE). Riada; temporal de aguas; inundación; crecida; temporal de lluvias. Oingo ufalaldixa lakorik ez da ezagutu urte askuan. Ik. ufalte. ufaldu, ufaltze ( ufaldutze). da/du ad. (TE). Empapar(se), calarse; inundar(se), anegar(se). Mela-mela egin. / "Mojarse del todo, en absoluto" (TE, 703). Eurittan jardun biharragaz dana galdu gura ez baneban, ufaldu egin naiz oso. / Ufalduta laga dot zure laguna, pitxarkada ura jaurtirik burutik behera. / Landara harek, ez busti, ufaldutzia eskatzen dabe. / Eurixak hartu giñuzen mendixan eta ha zan bai ufaltzia! Ik. mela-mela egin, melatu. ufalte (ujalte, ujelte, uielte) [uholde]. iz. (ETNO). Inundación; temporal de lluvias. Ik. truxalak egin, ufalaldi, zaparrada, bota-ahalian jardun, euritte, eurizar, garratz bota / egin / jardun, goixan-behian jardun, mangia jardun, truxu, zaldizkuak. ugal [uhal]. 1 . ugal (ubel) [uhal]. iz. (TE). Correa; cinto. Haren aittak, sarrittan erabilli bihar izaten eban ugala. / Txapelak barrukaldetik daroian ugalakin gerriko bat egittia. (Zirik 116). 2 . ugal (ubel) [uhal]. iz. (TE). Correa de transmisión; cinta (de transmisión). Makiña eta sistema batzuetan mogimentua burpil batetik bestera transmititzeko erabiltzen dan elementua (ETNO). / "Correa de transmisión" (TE, 703). Lehenago, makiña guztiak ziran ugalakin . / Ugala sartzerakuan, poleiak hartu dau eta besua hausi detsa. / Ugala, estuegi apurtu, eta nasaiegi labandu. Ik. polea. ugala sartu. esap. (TE). Meter la correa. "Meter la correa en la transmisión" (TE, 704). Akabatzailliak, ugala sartzen, miñ hartzen eben sarri. ugalak urten. 1 . ugalak urten. esap. (TE). Salirse la correa. "Salirse la correa (y pararse la máquina)" (TE, 704). Hor pareko makiñiori geldittu egin jakuk gaur goizian, ugalak urten detsalako. 2 . ugalak urten. esap. (TE). Trabarse; salirse del tema . (Irud.)Berba barik geratu, jarduna moztu; antxiña, abadiak mezetan. Sermoiari ekiñ eta berihala, ugalak urten zetsan. Ugalde. abiz. (TE). Ugalde (apellido muy común en Eibar). Sumendixan, bizitza batekuak ziran Ugaldetarrak. ugaldu, ugaltze. da/du ad. (ETNO). Aumentar, acrecentar (en número); multiplicarse, reproducirse. Anton. gitxittu, urrittu. Ik. ugarittu. ugar [uger]. 1 . ugar [uger]. iz. (TE). Roña; herrumbre; oxidación; corrosión. Burdiñiari eta galtzairuari giro umeletan eukitzen diranian egitten jakuen azal gorri edo horixa. Oxidua (ETNO). Luzerora, burdiñia ugarrak jaten dau. / Hórrek piezok baztarrian egoten ugarrez inkillau (bete, josi) dittuk. / Lehen pasau dan motxailliak jaroian ugarra. / Nekez kentzen jakuek barautseri ugarra. 2 . ugar [uger]. iz. (TE). Mugre, suciedad, costra de suciedad. Iñoiz baiñatzen ez zanetik, ugarra ez jakon falta soiñian. Ik. tortika. ugar-ugar egin. esap. (ETNO). Enroñar(se), oxidar(se). Heure neurtzeko erreminttok ez dittuk bihar dan moduan zaintzen eta ugar-ugar eginda dagozak. Ik. ugartu. ugaramara. iz. (TE). Capa de algas; verdín. "Capa de algas verdes que se forma en la superficie de las aguas quietas" (TE, 704). Ur geldixetan leztxe, ugaramaria eitten jakon zorruan ardaurik eran ezik. / [ugaratxua] ur geldixan azpittik ta ugaramara gaiñian. (Ibilt 249). ugarixua © Ezezaguna ugaratxo (ugarixo, ugerixo, ugasixo) [ugaraxo]. iz. (TE). Rana (Rana ridibunda, Rana temporaria, eta beste batzuk). Ataiko potzuan ugaratxuak ein dira, eta gabaz badogu soiñua. / Juan daneko hamabost egunian eurixa dihardu, eta ugaratxo bihurtu bihar gara. / Eibarren beti "ugaratxua". Eta Ermuan be bai. Bergaran, eta Elgetan, eta inguruan "ugarixua", eta "ugasixua" esaten dabe, ezta? Baiña Eibarren gehixenbat "ugaratxua". Normalian "ugaratxua". ugari. 1 . ugari. zenbtz. (TE). Abundante, mucho, en abundancia. Aurten, artua ugari izan da. / Lehenago, gure ibai garbixetan ugari zan arraiña. / Lezeta, leiza lekua; Elorreta, elorra ugari izango zan lekua; Arrieta, "pedrera". / Jan eztakitt (ez dakitt) eingo eben, baña eran bai ugari. (Zirik 42). Ik. ufala, ondrau. 2 . ugari. izond. (TE). Abundante, fecundo,-a, rico,-a, copioso,-a. Pol-pol, Elosu mendixan, itturi ugarixa. / Izan be, bixak [galleguak eta piñuak] gauza ugarixak. (Zirik 23). ugarialdi. iz. (TE). Abundancia; riqueza; profusión; desahogo; opulencia; esplendidez. Zazpi urtian iraun eban ugarialdixak. ugaritsu. izond. (OEH). Abundantemente. Nazkagarri ez egitteko, ugaritsu erabiltzen dittugun, amaieretako xa-rik gehixenak. (Zirik 7). ugarittasun [ugaritasun]. iz. (TE). Abundancia; riqueza; profusión; fecundidad. Gizon onak, bihotzeko ugarittasunetik ataratzen dittu gauza onak (Mat. 12. 35). ugarittu, ugaritze (ugarittutze) [ugaritu]. da/du ad. (TE). Aumentar, acrecentar (en número); multiplicarse, reproducirse. Diputaziñuari eskerrak, amorraiña ugarittu da ibai honetan. / Makiñiak ugarittu dau gauzia. / Gauzak merkatzeko bidia, gauzak ugarittutzia. / Zelan eingo dogu argixak ugaritzia? Anton. gitxittu, urrittu. Ik. ugaldu. Ugarte. abiz. (TE). Ugarte (apellido común en Eibar). Ugartetarrak ugari dira Eibarren. ugartu, ugartze ( ugartutze) [ugertu]. da/du ad. (TE). Enroñar(se), oxidar(se). Ugarrak jan edo ugarrak jo. Eibarko damaskiñua, arte politta, ugarra ez baleu beti gauzia hondatu guran. / Damaskiñuak ez baleu ugartutzia, gauza eder haundixak eittera gertatzen dan artia. / Burdiña larrixak lehenago dau ugartzia, galtzairu fiñak baiño. / Ugartu ez deittian busti barik erabilli (piezak). / Hire eskuetako izardixak aguro ugartuko jok heuk biharra egitten duan makiñia.

u uezeme ugel ulexa umezara uraska urkatu urregorritze urteera usarixo utikan