sapaiko eskillarak © Ezezaguna sabai (sapai). iz. (EEE). Henil, granero; desván; trastero. Basarrixa zelakua dan, bedarrondua eta lastua gordetzen dan kortagaiñeko lekua, baitta laboriak eta frutuak gordetzeko be. Besterik ezian, sabaixan be lo egin leike lasto artian. / Juari sapaira eta ekarridazak sagarrak. / Sapai baztarrian neretzako ta nere txakur honentzako lain leku ba ete dozun preuntau nahi netsuke. (Zirik 118). Ik. bandixo, kortagain. sabel. iz. (TE). Vientre, seno; entrañas. Bedinkatua zure sabeleko frutua. / Bere sabeleko haurra. (Ibilt 484). Ik. tripa. sabeleko. iz. (OEH). Mal de vientre; enfermedad de la matriz. Esairazu behiñ, hainbeste nahiez eta arnasa-luze zergaittik, ez dot ba uste horrenbeste izan laikianik sabelekuana. (Ibilt 478). sabeloi. iz. (TE). Costra dura que tienen los niños recién nacidos en la cabeza. "Ume jaixo barrixak buruan eukitzen daben arraunka modukua" (ETNO). Oingo umieri ez jakue ikusten sabeloirik. sabotaje. iz. (TE). Sabotaje. Sabotajien kontrarixuak izan gara Eibarren. sagar. sagar gorrixak © Jaione Isazelaia 1 . sagar. iz. (TE). Manzana (Mallus domestica). Sagar baten kontura hondatu giñan mundukuok. / Labara juan zaittez sagar errien eske. / Sagar erria baiño zimurrago arpegixa...  "Eibarren sagar klase honek jaso doguz: asilokia, baixona zurixa, bost-kantoia, errege-sagarra edo errezil-sagarra, kurkubittia, laukantoikua, libra-sagarra, makuxa-sagarra, sagar-urtebetia, sanjuan-sagarra, santiago-sagarra, urdin-sagarra... JMEk Bergaran beste honek be bai: agostu sagarra, esnaolia, frantzesa, guenetxia, ipurberdia, kamusia, madari-sagarra, merkaliña, txori-sagarra, zulote-sagarra eta zuma-sagarra" (ETNO). 2 . sagar. iz. (TE). Manzano (Mallus domestica). Sagarrak jarri dittu etxe gaiñian.  Toponimixan: Sagartegieta, Sagarbieta... aziloka. iz. (NA). Variedad de manzana. Lezetan lehen azilokak be eoten zian. Azilokia gozua da jateko. bost-kantoi. iz. (ETNO). Variedad de manzana. Sagar garratz samar eta onak. errege-sagar. iz. (TE). Reineta; manzana reineta. "Variedad de manzana, estimada como la mejor" (TE, 332). Errege-sagarrak daroiaraz gaixo batendako. Ik. errezil-sagar. errezil-sagar. iz. (ETNO). Reineta, variedad de manzana. Ik. errege-sagar. jan-sagar. iz. (ETNO). Manzana para sobremesa o postre. Jateko dan edozein sagar klase: errege-sagarra, sanjuan-sagarra, goldena...; ez, baiña, sardaua egittekua esate baterako. Hor sagastixan dana jan-sagarra dago. kurkubitta (kurkubitxa) [kurkubieta]. iz. (TE). Variedad de manzana. Sagar kurkubitxak sagasti hartan. laukantoiko. iz. (TE). Variedad de manzana. Laukantoiko sagarrak ekarri detsuraz, ein zestasun mesedian ordez. Ik. bost-kantoi. makuxa-sagar. iz. (ETNO). Variedad de manzana. sagar-aska. iz. (ETNO). Cubeta para machacar manzanas. Sagar gitxi zeguanian, edo tolararik ez zeguan basarrixetan, sagar-askan joten ziran sagarrak, sagar-mazuakin, bertan txikittu, eta sardaua egitteko. Ik. sagar-mazo. sagar-garratz (sagar-garaz). iz. (TE). Variedad de manzana, manzana amarga. Sagarrak talde haundi bittan banatzen dira: garratz edo gazixak batetik, eta geza edo gozuak bestetik (ETNO). / "Manzana de la variedad de las ácidas" (TE, 640). Batzuek nahixago izaten dabe sagar-garratza gezia baiño. Beste batzuk gezia lehenago garratza baiño. Ik. sagar-gazi. sagar-gazi. iz. (ETNO). Variedad de manzana, manzana amarga. Sardauak zikin gehixao euki dau sagar-gazia gehixao sartu jakolako sagar-garaza baiño, gozuak ez dabelako gora eitten. Ik. sagar-garratz. sagar-geza (sagar-gaza). iz. (TE). Variedad de manzana, manzana dulce. "Manzana de la variedad de las dulces" (TE, 641). Sardauak zikin gehixao euki dau sagar-gazia gehixao sartu jakolako sagar-garaza baiño, gozuak ez dabelako gora eitten. sagar-gozo. iz. (ETNO). Variedad de manzana, dulce; manzana para sidra. Sardaua egitteko sagar klasia. Aurten sagar-gozua asko dago. Ia sagardaua zelakua urtetzen jakun!. sagar-joteko arka. iz. (ETNO). Arca para machacar y trocear la manzana para la sidra. Sagardaua egitteko sagarra joten dan lekua. Gaztelu basarriko etxaurrian badagok bat. Bai, hantxe parian, etxaurrian. Ik. sagar-joteko makiña, sagar-joteko mazo. sagar-joteko makiña (sagarra-joteko makiña). iz. (ETNO). Máquina troceadora de manzanas para la sidra. Sagardaua egitteko sagarrak txikitzeko erabiltzen dan makiñia. Ik. sagar-joteko arka, sagar-joteko mazo. sagar-joteko mazo. iz. (ETNO). Mazo para machacar y trocear las manzanas para la sidra. Sagardaua egitteko sagarra joteko erabiltzen dan mazua. Ik. sagar-joteko arka, sagar-joteko makiña. sagar-makatza © Jaione Isazelaia sagar-makatz. iz. (ETNO). Manzano silvestre (Malus sylvestris). sagar-mazo. iz. (ETNO). Mazo para machacar manzanas. sagar-mutxikin. iz. (TE). Residuo de manzana, resto de la manzana comida. "Resto de la manzana, después de haberla mordido por todos los lados" (TE, 641). Bestientzat sagar-mutxikiña. Ik. mutxikin. sagar-umau. iz. (TE). Manzana(s) conservada(s) en el granero. Urtian zihar ganbaran umauta gordetzen diran sagarrak (ETNO). / "Manzanas que se guardan para Navidad" (TE, 641). Gabonetan, izara artetik, sagar-umauak. sagar-urtebete (urtebete-sagarra). iz. (TE). Tipo de manzanas que se conservan todo el año. Sagar klasia, ederra, hori-horixa, eta garratz samarra (ETNO). / "Variedad de las que se conservan todo el año" (TE, 641). Bost-kantoikua be, sagar-urtebetia. San Juan sagarrak © Jaione Isazelaia sanjuan-sagar. iz. (ETNO). Manzana amarilla que madura en junio. santixao-sagar (santixau-sagar, santiago-sagar). iz. (NA). Manzana roja que madura en agosto. Ene! honek ze dia? santixao-sagarrak? / Hau santiago-sagarra da, jateko gozua.. urdin-sagar. iz. (TE). Manzana, variedad con rayas rojas. Berandu jasotzen zan, urrittik aurrera, gorrixa, gogorra; erreta jateko ona (ETNO). / "Manzana dura, poco apetitosa, tardía, cruzada de rayas rojas en su pellejo" (RETANA, 9. alia, 3686. or.). Zenbat urdin-sagar hartzen dan hango sagastixetan, ez dago konturik. sagardo (sardo). iz. (TE). Sidra. Burunian dogu bixigua sagarduagaz, afari-meriandia letz. Ik. sardau.  Ez da Eibarko berba normala. sagasti (saasti, sasti). iz. (TE). Manzanal. "Terreno plantado de manzanos" (TE, 641). Oikiña aldian, sagastixa ugari. / Sagarrez beteta zeroian kolkua, iñon sastixan izanda. / Kirikixuaneko sastixan izan giñan egun hartan.  Aldaera danetatik TEk diño Eibarren gehixen erabiltzen dana sastixa dala (TE, 641). sagasti-bedar. iz. (ETNO). Grama (Cynodon dactylon). Ik. aski. sagu (xagu, xagutxu, sago). iz. (TE). Ratón (Mus musculus). Esan laike saguak lihoiari lagundu leikionik? / Gure katua, egun guztian sago zuluan talaixan dago. muga-sagu. iz. (TE). Ratón de campo; musaraña (Apodemus sylvaticus). Muga-saguak gari-metan eban habixia, ogirik falta izan ez zeixan bere famelixiak. Ik. satero.  Muga-ságu esaten da. sagu-habixa (xagu-habixa). iz. (TE). Nidada de ratón; nido de ratón; ratonera. Lapur baten diru-papelegaz, txiki-txiki einda, zeguan sagu-habixia. sagurik be ez geratu. esap. Aquí no queda nadie; no quedan ni los ratones. "Nonbaiten inortxo ere ez dela geratuko adierazteko" (EEE). Egualdixa lagun badogu sagurik be ez da geratuko egun horretan, hemen beheko zokuan. sagutxu (xagutxu) [sagutxo]. iz. (NA). Ratoncito. sagutera. iz. (AN). Trampa para roedores. saguzarra © Joxerra Aihartza saguzar (xaguxar). iz. (TE). Murciélago. Illunabarrian urtentzen dabe hegara saguzarrak. sahats. iz. (TE). Saúco. Sahatsan adarrekin eitten genduan jaurtigarrixari flota esaten gentsan. sai. iz. (NA). Buitre (Gyps fulvus). "Saixa" bai, "saixa" esaten jako. Badauka beste izen bat baiña "saixa" esaten jako. Ik. arrano, abendu errege, arrano zuri. saiheskixa © Jaione Isazelaia saiheski. iz. (TE). Costilla. "Costilla de cerdo" (TE, 652). Porruak saiheskixakin, askon afarixa. / Txarrixan sahieskixa asko gustatzen jata, izan be edarra da eta!. saihets. iz. (TE). Costilla. Makillaka, saihetsak hausi detsez gizajuari. / Andria, gizonan saihets batetik eiña. sail. 1 . sail. iz. (TE). Trozo, trecho. Elorrixotik Bilbora, saill ederra dago. 2 . sail. iz. (TE). Terreno labrado, labrantío; campo; parcela. Baserri hartan, ondo zaindutako saillak agertzen dira. Anton. larralde. Ik. erain, solo.  Eibarko berba normalak sail eta solo dira. sain. iz. (TE). Savia, jugo. "Jugo, savia, grasa vegetales" (TE, 723). Sustraixetatik orrixetara, eta orrixetatik sustraixetara dabil zugatzetan saiña, gure soiñian odola bezela. / Mahatsan saiña, ardaua. Ik. izardi. sakabanatu, sakabanatze. da/du ad. (OEH). Dispersar(se), diseminar(se), desparramar(se). Lete ta Iñurrieta lagun zaharrak, gerriak sakabanatu zittuan munduan zihar. (Zirik 96). sakabokau. iz. (ETNO). Sacabocados. Damaskinauan eta perliauko eragiketan erabiltzen dan puntzoi berezixa. Puntu negatibua, punta ahurra (konkabua) dabena. Ikusi perleatzeko zelakua zan! Hauxe zuan perleatzekua, sakabokaua. "Ti-ti-ti" bolia atara!. Ik. markadore, matiatzeko puntzoi, sartzeko puntzoi. sakape. 1 . sakape. iz. (TE). Alero. Sakapiak asko gordetzen dau etxia, euri asko eitten daben lekuan. 2 . sakape. iz. (TE). Zona entre el tejado y la pared, esquina del desván. "Teillatuan eta hormian artian geratzen dan tartetxua" (ETNO). / "Angulo agudo en que termina el desván" (TE, 642). Esate baterako, sakapian bizi zan. / Katxurrillogiñan sakape baten, iñora juan barik, Ameriketak ein zittuan. / Gerria heldu zanian makiñatxo batek gorde jittunen diru guztiak sakapian, han zigurrago egongo ziralakuan!. sakatu. 1 . sakatu, sakatze ( sakatutze). du ad. (TE). Pisar, apretar; estrujar, prensar. Zapaldu; (zeozer) tamaiñu txikixagua izan deixan estutu edo zapaldu. Sagarrak sakatu tornuan eta haren saiña, sardaua. / Ez zan bihar hainbeste sakatzia, jakiñian apurtu laikiana. 2 . sakatu, sakatze ( sakatutze). dio ad. (TE). Engañar, mentir. Engaiñau; zirixa sartu. / "Hacer creer mentiras o engaños" (TE, 642). Haundixa sakatu zetsan koittau hari. / Ha bai zala, guzurti haundiñari ederto sakatzia! / Gure gizon madarikatu horrek oin be sakatu jestan zirikadaren bat. (Zirik 28). / Ha ze zirixa sakatu zetsan. (Zirik 124). 3 . sakatu, sakatze ( sakatutze). du ad. (TE). Aguantar, resistir, soportar, sufrir; oprimir. Dana barruan sakatzia, hango bizimodua. / Ezin ba, Jauna, dana sakatu; noizbaitten errementau bihar. / Dama onen jasotasun zintzua haiñ zan osua eze, eta bera haiñ buruan jabe, dana barruan sakaturik erantzun zetsan andra ziraunari barrez-barrez. (Ibilt 487). Ik. eruan, sufridu, aguantau.

sabai sake salbe saltzaille Sanjuanak sardautegi sartubarri saskarki sator seiñale sendotasun seta single soil solo sorgiñari soziedade sugar sustrai