ondasarda. iz. Epecie de sostén de la rueda. Errotetan (...) "Más de dos maderas para sostener la rueda que se dize ondasardia" (EOYE, 1522, 137. or. (JEL)).
ondiok (oindiok, onddiok) [oraindino]. adlag. (TE). Todavía, aún. Oindiok ez ditturaz zorrak ordaindu. / Ondiok estudixuetan dabill. / Dudan zare oindiok! (Zirik 64).
/ Gizon zelebre hau ondiok eibarren bizi da. (Zirik 89).
/ Baiña Dukesia, Zaldunan talaixan, zein oindiok festara heldu ez zanez [...]. (Ibilt 486).
/ Ondiok gehixago mintzen eban bere maittia ete zan kulpagarri pentsatziak. (Ibilt 486).
Gehixen, ondiok formia erabilli izan da Eibarren, / "Comunmente" (TE, 585).
oindio be (oindiok pe) [oraindino ere]. adlag.-esap. (OEH). Todavía. Kriarak geldittu barik abasto emon eziñik dabillaz da hi oindiok pe triste hago. (Zirik 70).
/ Oindiok be konturatuko ez balitza bezela. (Ibilt 459).
ondiokan (oindiokan, onddiokan). adlag. (TE). Todavía, aún. Millaka urte batzuen ostian, badira ondiokan gure artian esanak, ohitturak eta trepetxuak beti lehenak diranak. / Oindiokan bertan irauntzen dot. / Ondiokan ez da etorri. / Jaixa ez zan oindiokan amaittu. (Ibilt 490)
-an- dakan formia ez da Eibarren gehixen erabiltzen dana.
ondiokuan (oindiokuan) [oraindinokoan]. adlag. (TE). En lo que va hasta ahora, hasta la fecha; todavía, aún. Ondiokuan ez da agertu beste bat ha lakua. / Oindiokuan behin be (ez dau) galdu harek iri-probarik. 1 . ondo. 1 . ondo. adlag. (TE). Bien, buenamente. Ezkondutako andren zeregiña, gizona ondo konpontzia. / Beti-ondo da Ermuko baserri baten izena. / [Lorak: eskupeteri eitten jakuezen dibujo apaingarrixak] Neguan zelan nahi dozuz ba udabarriko lorak eittia? Gaiñera, zertarako ondo ein; ondo-ondo eingo banittuke, benetako lorak diralakuan konejuren batek jango littuke-ta? (Zirik 13).
Ik. ongi, ongietorri. Ondo da Eibarko forma arrunta, ez ongi.
2 . ondo. adlag. (OEH). Bien, muy. [...] herriko akabatzaille ondo ezagunak. (Zirik 83).
/ Biziotxoren batzuek izanarren ondo gizon ona zonan. (Zirik 27).
ondo baiño hobeto. esap. Mejor que bien. Ondo baiño hobeto bizi naiz, erretirua hartu nebanetik.
ondo be ondo [ondo ere ondo]. adlag.-esap. (OEH). Muy bien, mejor imposible. Lehelengo tantuetan ondo be ondo jokatu eban. (Zirik 30).
ondo biharrian [ondo beharrean]. esap. (TE). Con buena intención, de buena fe. Ik. hobe biharrian, hobeto biharrian, on biharrian, hobe biharrez. ondo egin. du ad. (OEH). Hacer (el) bien; bien hecho. Ondo eiña, sutan badot miña, Ebanjelixoko aberats gaiztuak infarnuan bezela! Ondo eiña milla bidar, arranuak zatika jan bihar banabe! (Ibilt 488).
ondo egon ez. 1 . ondo egon ez. esap. (TE). Sentirse mal. Ondo ez bazagoz, juan zaittez etxera. 2 . ondo egon ez. esap. (TE). No estar en lo cierto, estar confundido. Zuk esan dozun gauzan ez zagoz ondo; egixa beste modu batera da. ondo hartu. du ad. (TE). Acoger bien, recibir bien. Hainbeste urtiango seme aritxalarixa gurasuak ondo hartu eben itxuli zanian. ondo hazi. izond. (TE). Bien criado,-a, de buena educación. Ume ondo hazixa, bizi guztirako irabazixa. ondo jausi. esap. (TE). Caer bien, sentar bien; quedar bien (algo); agradar (algo). Ondo jausi jako esan detsazuna. / Jakia ondo jausten jatzu; ez hala be frakak. ondo zaindu. esap. (TE). Administrar, gobernar. Ondo zaindutako irabazi laburra hobe da, zaindu bako irabazi haundixa baiño. ondo-egin. iz. (OEH). Buena obra, buena acción, favor; bien hecho. Ez neban iñoiz buruan erabilliko [...] garbatu biharrik izango nebana nere ondo-eiña. (Ibilt 479).
onduen [ondoen]. adlag. (OEH). (Lo) mejor, (lo) más, buenamente. Berba honegaz dukia nasaittu zan biziko onduen. (Ibilt 483).
2 . ondo. iz. (OEH). Zona contigua; lado. Ik. albo, aldamen. ondoko. izlag. (OEH). De al lado de, próximo,-a; contiguo,-a, adjunto,-a. Ohe bigun goxuan etzin zan gure Pernando, sukalde ondoko kuarto batian. (Zirik 118).
ondotik. adlag.-postp. (OEH). De cerca. Bentana ondotik erretirau heike. (Zirik 79).
/ --Telebisiñua be edozein etxetan dagok. --Oiñezkero hemen be laster izango juagu, --diño beste batek ondotik. (Zirik 22).
onduan [ondoan]. ondoez. ondoezik. adlag. (TE). Indispuesto,-a, con malestar; enfermo,-a. Aspaldixan ondoezik dabil, ezerk onik eitten ez detsala. / Jaiki naizenetik, ondoezik sentitzen naiz. / Ez, gaixorik ez nago, baiña ondoezik aste guztian: tripak larri eta burukomin piskat, eta... Ez dakit ba zer izango ete dan!. Ik. gaixotasun. ondoren. 1 . ondoren. adlag. (TE). Después, a continuación; detrás. Ondoren zer etorriko dan, horixe iñok ez dakixana. / Baiña ondoren hau luzetzen detsa bere kartia amaitzeko. (Zirik 96).
Ik. jarraixan, ondorian. 2 . ondoren. adlag. (TE). Tras, después de. Arnasa estu ta luze baten ondoren juan zan Jaungoikuagana. (Ibilt, 488).
/ Zaldun apaiñ haren ondoren erabiltzen zittuan begixak. (Ibilt 475).
/ [Senarra] ebillen, aztorauta neskamian ondoren. (Ibilt 456).
3 . ondoren. iz. (TE). Consecuencia, resultado, fruto. Urtien ondorena, zimeldu eta igartzia. / Ez eban izan luzero ondorenan zain egon biharrik. (Ibilt, 473).
/ Horrelakua zan Kaxkurrio ta Antoniren ezkondu biharraren ondorena. (Zirik 120).
4 . ondoren. iz. (TE). Descendencia. Eta zuk dakizu , Jauna, ezertariko lizunkerixagaittik hartu ez dorana arreba hau emaztetzat; bakar-bakarrik ondorena guran, ondorengo hónek bedinkatu zaixezen beti eta beti. (Ibilt 426).
ondoren ibili (ondoren ibilli). esap. (TE). (Ir, andar) tras. Zerbaitten edo norbaitten atzetik edo arrastuan ibili.
Ondoren ebillen, baiña alperrik. / [Senarra] ebillen, aztoratua neskamian ondoren. (Ibilt, 456. or.).
/ Behin neska baten ondoren ibiltziak daukan arrisgua, gero bizi guztian atzetik kendu ezinik ibiltzia. (Zirik 125).
ondorenian [ondorenean]. adlag. (OEH). A continuación. Dukesiak ziraunki bota zetsan arpegira ondorenian. (Ibilt 486).
ondorenbako [ondorengabeko]. izlag. (TE). Estéril, sin resultado, infructuoso,-a. Fruturik bakua, alperrikua.
Ondorenbako lanetan bizi guztian jardutzian lako kastigurik ez dago. Ik. antzu. "Tratándose de seres vivos, se dice antzua, estéril" (TE, 594).
ondorengo (ondoreneko). 1 . ondorengo (ondoreneko). iz. (TE). Descendiente, sucesor,-a. Ondorenekuak auzixetan ibilli ziran, gurasuen apurra partitzeko. / Gauzarik tristiena, gurasuen pekatuak ondorenguak erantzun biharra. / Zaldun jaso bat, italiarra bera, erregian ondorenguen artekua. (Ibilt 473).
Normalian pluralian.
2 . ondorengo. izlag. (OEH). Siguiente, posterior. Ondorengo egunetan bazan Eibarren zeresana kantarixak zirala ta ez zirala. (Zirik 85).
/ --Diñozun dana neregaz! --Eta ondorengo aztartua be bai? --Baitta hori be! (Ibilt 471).
/ Esan zetsan ustez izorra zala eta honen ondorengo hilletaren bat ebala. (Ibilt 478).
ondorian [ondorean]. adlag.-postp. (TE). Después de, tras de, detrás de, a continuación. Gerriak ondorian dakarzen gatxak, esan be eziñ. / Gerra ondorian. (Zirik 21).
/ Hasi zan arboliari bueltaka lehoi erraldoia ondorian ebala. (Zirik 86).
Ik. jarraixan, ondoren. ondotxo. adlag. (TE). Bastante bien, bien; muy bien, perfectamente [irónico]. -Zerla urten dau gauziak? -Ondotxo; konforme gara. / Hemengo gauzok ondotxo jakitzera helduko haiz, da kontaigun kontau Eibarko barri. (Zirik 21).
/ Ez dakizue ondotxo haren "kontrako joeria". (Zirik 121).
ondra. 1 . ondra. iz. (TE). Honra, honor, prestigio, fama. Eta hemen oiñ, [...] nere ondra lohigabia lagatzen dorala gaizki gura destenen miñian! (Ibilt, 487).
/ Itxuli zan ondra eta irabazi gehittuekin. (Ibilt 490).
2 . ondra (onra). iz. (TE). Honras fúnebres. Gaur izan dira Eibarko elixan, Tangillango gizonan ondrak. Normalian pluralian.
ondra-bazkari. iz. (ETNO). Banquete funeral, banquete mortuorio. Oiñ ondra-bazkaririk ez da egitten baiña ni ezagututa nago. Ik. ondra-jan, garbantzu-egun, konbidautza. ondra-jan. iz. (TE). Banquete funeral, banquete mortuorio. "Seguía a las honras fúnebres en la iglesia" (TE, 595).
Mari-Martinguan izan dabe ondra-jana Arrate ballekuok. Ik. ondra-bazkari. ondrau [ondradu]. 1 . ondrau [ondradu]. izond. (TE). Honrado,-a, recto,-a, honesto,-a; probo,-a. Alde guztietara, gizon ondraua. Ik. prestu. ondrautasun [ondratutasun]. iz. (TE). Honradez, honestidad; justicia, equidad; paz, bondad. Zahartzia ederra (da) ondrautasunian bizi izanda. ondu, ontze. 1 . ondu, ontze ( ondutze). du ad. (TE). Superar, ganar. "En las pruebas de bueyes y otras competencias cubrir o superar la marca del contrario" (TE, 595), "En las competencias, cubrir una marca" (TE, 593).
Goizekuen markia, arrasaldekuak errez ondu dabe. / Ez da erreza izango arrasaldekuak goizekuen markia ondutzia. / Ondu baietz jokatu juat. / Honek danak onduko ete dittue ba?. Ik. tapau. 2 . ondu, ontze ( ondutze). da/du ad. (TE). Hacer(se) bueno, enmendar(se), corregir(se); mejorar. Ondu destaz aindutako gauza guztiak. / Mutill hau ondu ein da, Jaungoikuari eskerrak. / Ondo litzake ainduak ondutzia. / Eskoliak ekarri detsa ondutzia. / Gaiztuak ontzia zan haren amesa. 3 . ondu, ontze. du ad. (ETNO). Adobar, curar la comida; sazonar, aliñar. Jatekua luzero irauteko moduan prestau, ketan edo gatzetan esate baterako; baitta jatekua prestatzen gozatzeko gaixak ezarri be, olixoz, gatzez eta ozpiñez.
onena. izond. (TE). El mejor, la mejor, lo mejor. Haren dendan saltzen dan gauzia, ona, hobia eta onena. |
Babesleak
