zekenkerixa. iz. (TE). Roñería, mezquindad, avaricia, tacañería . Zekenkerixia, eta haundixa, daukan dirutziakin anaiari apur bat ez laguntzia. zekentasun. iz. (TE). Avaricia. Zekentasuna be alperrikua, zekenik haundiñak be bere diru guztiak hamen laga bihar dittuanetik. zekor. iz. (TE). Becerro, ternero, novillo. Badittugu kortan biaia eta zekorra, bixak guri-gurixak. Ik. biai, txahal-isko. TEk jasota dauka eta lehenago erabiltzen ei zan, baiña urrusa eta bigantxa berbekin pasau dan moduan, indarra galtzen juan da. Gaur egun txahal-isko eta antzerakuak entzutzen dira sarrixago (ETNO).
zelai. iz. (TE). Prado; campo, campa. Txantxa Zelaixa esaten jakon toki bat bazan Eibarren gure denboran. zelako (zerlako). gald. (TE). Qué, cómo, de qué clase, qué tipo de, de qué calidad. Azkartzia ein dau; ez dakiguna (da), zelako lana atara daben. / Zerlako gatxa dirudunendako Jaungoikuan erregetasuneko bizitzara sartzia! (Mark. 10. 23). / Baekixan abadiak zelan berba ein bere herrixari: zelako lapiko, halako tapa. (Zirik 43).
/ Ene! Ojanguren, zelako zatarto atara nozun. (Zirik 50).
/ Eztakit zelako funziñuak zira-ta, [...] ez ei eben lagatzen [...] sartzen. (Zirik 89).
/ Negarrez esanaz, zerlako miñak emon zetsazen uezabak. (Ibilt 470).
/ Ardura ez deskuna entzun guriak, zerlako okerra ekarri laikian. (Ibilt 461).
Ik. zer moduko. Galdetzaille hutsa izan leike, edo beste izen-adjetibo bat onduan dabela, izenlaguna. Egittura enfatikuetan, graduatzaille moduan be erabiltzen da, goi maillarako. Ondoko izena isilduta badago, artikulua eta kasu markak hartu leikez: zelakua, zelakuakin...
zelako... halako. esap. (OEH). Como () así. Esr. Zelako lapiko, halako tapa. (Zirik 43).
zelan (zela). 1 . zelan (zela). gald. (TE). Cómo. Moduzkua.
Zela diñozu dala hori? / Zelan heldu dan honaiñok, nik ez dakiran gauzia. / Plaentxian zelan zabize indarrakin? (Zirik 65).
/ Pintturako kuadru bati gizonak hainbeste afan zelan emon leikian be konprenditzen ez ebana. (Zirik 16).
/ --Guk tratua holan jaukagu einda [...], alkarren komenentzietara. --Ee? Zelan dok hori? (Zirik 32).
zelan edo halan (zela edo hala). adlag. (EEE). De una u otra forma, de algún modo, de alguna manera. Moduren, eraren baten. Zela edo hala, amaittu dogu biharra. / Hortarako ahalegiñetan zan, zela edo hala barriketan jarri gurarik. (Ibilt 476).
Ik. nolabaitt. zelbe (zelba, xelbe, xelba) [zelba]. izond. (TE). Insidioso,-a, malévolo,-a. Maltzurra, gaiztua.
Sube gaiztua baiño zelbiagua zan. / Kendu hari nere begixetatik, xelbiori!. / Uleixak zelbian-zelbez zer ein be eztaki (ez daki).
Ik. zelbekerixa. "Xelbia: alterna con zelbia, cuando se quiere subrayar la insidiosidad (TE, 721)".
zelbekerixa [zelbakeria]. iz. (JSM). Insidiosidad, maldad. Han eban atzetik Konejua zelbekerixaz uezabari nundik kejak eruango. (Zirik 13) zelebre. 1 . zelebre [xelebre]. izond. (TE). Gracioso,-a, ocurrente, persona que hace reir. Umoretsua eta bizixa, barre eraitten dabena.
Bene-benetan zelebria dozu bersolari haura. / Eibartar zahar zelebre bat ei zan; zirixa sartzen atzian gelditzen ez zana. (Zirik 42).
/ Hasten dira zirrikatzen euren urtera zelebreren bat entzun nahixan. (Zirik 51).
/ Herri zelebre honetan gertatzen eztanik ezta beste iñun be gertatzen. (Zirik 119).
zelebrekerixa. iz. (OEH). Dicho, suceso gracioso, raro. Lehenago, bazan Plaentxian Txergorineko Otela, hamaika zelebrekerixa zittuana. (Zirik 14).
zelo. iz. (OEH). Celo, recelo. Bere zeluak baketu zittuan entzun ebanagaz. (Ibilt 481).
Pluralian erabiltzen da: zeluak.
zemendi. iz. (ETNO). Noviembre. Garixa zemendixan ereintzen zan. / Arto-zuztarrak geratzen diaz, ta zuztarrak atxurrakin saratu. Ta gero, etortzen zanian zemendixa, ganauak ipiñi ta golda bat sartzen zan, ta harek goldiak lurrari bueltia emoten detsa. Ik. april, marti, maietz, agor, abendu, urri. Bai Eibarren eta bai inguruko herrixetan (Mutriku, Plaentxia, Elgeta, Markiña...) jaso dogu berba hau, baiña hiztun nagusi batzuek besterik ez dabe erabiltzen gure inguru honetan. Leintz aldian gehixago entzutzen da. Gaur egunian nobienbre eta azaro nagusittu jakoz (ETNO). Mugatuan: zemendixa.
zementau, zementatze. du ad. (ETNO). Cementar. Karbonodun produkto batian piezak berotzia, karbonua, difusiñoz, metalian sartu eta gero tenplauta piezon gaiñazala gogortu deiñ. Taillarretako berbia da.
Ik. galtzairutu. zenbait (zemaitt, zemaitx). zenbtz. (TE). Algún, alguno, -a; algunos, -as. Zenbaitt izan balitza, ez zetsan parkatuko. zenbat. 1 . zenbat (zemat). gald. (TE). Cuánto; cuántos. Zenbat anega gari hartu dozu aurten? / --Da; zenbat? --Jangoikuak aiña. --Bat orduan? --Ez, bapez. (Zirik 124),
2 . zenbat (zemat). iz. (TE). Cantidad; número; suma; total. Dittuan diruen zenbata, ez naiz heldu jakitzera. Ez da erabiltzen kantidadia edo kopurua esateko; zenbateko litzake egokixa zentzu horretan erabiltzeko.
zenbat (eta)... -ago. esap.-mend. (OEH). Cuanto más tanto más. Zenbat eta gehixao ibili, orduan ta urriñao zeguala emoten eban!
/ Zenbat lehenago (hainbat) hobe. (Ibilt 488).
zenbateraiñoko. izlag. (OEH). De qué magnitud; de qué número. Izen hórrek zenbateraiñoko indarra euken jakitzeko. (Zirik 82).
zentral. iz. (OEH). Central, centro, oficina central. --Ze numero? --pregunta zetsen zentraletik (telefonuena). (Zirik 81).
|
Babesleak
