zaunkalari (zaunkari). izond. (TE). Ladrador,-a. Txakur zaunkalarixak ez dau haginkarik eitten. / Txakur zaunkarixa, ez haginkalarixa. zaurittu, zauritze ( zaurittutze) [zauritu]. da/du ad. (TE). Herir(se), llagar(se). Zaurixa sortu edo sortu erain. Atzapar hau berez zaurittu jata. / Garbittasunik ez eukitzian ondorena hankak zaurittutzia. / Hankak zauritzia izan ez balitz, irabaziko zetsan antxitxiketa jokua. / Hain bihotzian zauritzen nau gaiztokerixa honek, ez balitza doran dudiagaittik [...] oingo ibaixan ezkutuan ittota ziñan. (Ibilt 479).
zazpi. zenbtz. (TE). Siete. Kardinala da. Orduan Pedrok, hurreratuaz esan zetsan: -"zenbat bidar, Jauna, parkatuko detsat anaiari nere aurka izan deiñian? zazpira arte?". Jesusek erantzun zetsan esanaz: -"Ez detsut esaten zazpi, baizik hirurogeita hamar bidar zazpi" (Mat. 18. 21-22). zazpigarren. zenbtz. (TE). Séptimo. Ordinala da.
Judixuen barau-eguna Yom Kippur, zazpigarren hilleko hamargarren eguna: Parkaziño osoko eguna. zazpiko. iz. (TE). Siete, en la baraja; siete, en las cartas; siete, en los naipes. Zazpikuagaz urten dot. / --Hainbeste kopla barik, nere denporan, hamaika zaldi jaso izan jittuat. --Zelan? [...]. --Zaspikuakin. (Zirik 88).
ze. lok. (TE). Que, pues, porque. Sarrittan perpaus konpletibuetan erabiltzen da (TEk holan diño: "partícula equivalente a la conjunción «que» de los subjuntivos en castellano" (TE, 729)); baiña ostianguetan be erabili leike: konsekutibuetan esate baterako. Ez, ostera, relatibuetan.
Esan desta ze, etorri zaittiala zeu bertara. / Ze, zargu-eskailluen lekuan plumonixia hartu bihok (bihar dok). (Zirik 36).
/ Hire semiari berbetarako edukaziño pixkat emon bihar detsak; ze, hikan tratatzen najok-eta. (Zirik 78).
/ Txarrena zan, iges eitteko, senar-emaztien gelatik igaro bihar ebela, ze leihotik ainduko balitzaz, seguru zan behia jota hazurrak apurtzia. (Ibilt 461).
/ Nunbaitt leku biharrian izango gaittuk, ze, [...] mundu hau ixa gaiñezka ein biharrian jaukagu-ta. (Zirik 23).
Ik. eze, zergaittik eze, zergaittik. zebo. iz. (TE). Cebo; fulminante. Su-armetan, polboriak eztanda egitteko jartzen dan sustanzia (ETNO).
Pitxoikuari, zebua ipiñi bihar izaten jako. zedoalan. adlag. (TE). De alguna manera. Toriadore gizajuak, zedoalan hill eban zezenori. Ik. nolabaitt, zer edo hala, zelan edo halan. Ez da erabiltzen. Zelan edo halan da gehixen erabiltzen dana.
zeharrola. iz. (ETNO). Ferrería mayor (hidráulica). Urez mogitzen ziran olarik haundixenak: 10 / 12 arrobako agoiak eta aingura eta tresna haundixak lantzeko ziranak. Zeharrolak 40 kintaletik (ixa 2 tona) gorako ainguragintzarako dira biharrezkuak. Ik. burdiñola, ola, agorrola, haizeola, ola nausi. zehe [xehe]. izond. (TE). Menudo,-a; pequeño,-a, de corta edad; llano (pueblo); alevín de pez. Tamaiñoz txikixa; urte gitxiko personia, umia. (Fig.) maillaz edo garrantziz txikixa dana, apala. / "Lo menudo, lo incipiente, lo larvado" (TE, 734).
Jende zehiak, poz haundixa hartu eban. / Ur-azalian beti ezkal-zehia. / Ikatz zehia, irurixa. / [...] nahiz lege zorrotza, nasaixa sarri Haundixeri ta zehientzat kate motza. (Ibilt 114).
Arraiñen kasuan arrainkumieri esate jakue, esate baterako: amorrain-zehe, ezkaillu-zehe... (ETNO). / (Figuraduan) Xumeak, apalak. (AN).
zehebete. iz. (TE). Palmo. "Término de costureras. Espacio entre el pulgar y el índice" (TE, 729). Gerrittik zehebetera, poltsikua. Ik. arra. zeheterixa. iz. (TE). Chiquillería. "Se dice de la población infantil cuando algún motivo la congrega" (TE, 733). Herriko zeheterixa guztia batu zan komedixara. zein. 1 . zein. gald. (TE). Quién. Nominatiboko formia da.
Zein Jaungoikua bezelakua? (Migel). / Zeiñek asmau dau zorakerixa hori? / Zein dozue hori aguriori? (Zirik 62).
/ Ez dok erreza izango zeiñek zenbat urte daukazen erabagitzia. (Zirik 111).
/ Zoro gaiztuori! Zeiñek detsu zuri ezer erregutu! (Ibilt 477).
Ik. nor. Izenordain zehaztugabe moduan, edo izenan onduan determinatzaille moduan erabiltzen da. Kasu markak hartu leikez: "zeiñek" (ergatibua)...
3 . zein. mend. (TE). Quien. "Como otros interrogativos, puede hacer oficio de relativo, aunque se pueda construir sin ellos" (TE, 729). Relatibuetakua da TEk diñuan lez, baiña ez da Eibarren holan erabiltzen normalian.
Gure osaba batek, zeiñ Ermuan zan abade, euskerazko bersuak bazittuan = Gure osaba batek, Ermuan abade zanak, euskerazko bersuak bazittuan. / Eta hor nun zerutiko hots bat esaten: "Hau da nere Seme Maittia, zeiñegaz ditturan poztasunak" (Mat. 3. 17). / Emakume on bategaz ezkondua zan, oso etxerakua, zeiñegaz euki eban famelixa ederra. (Ibilt 473).
Kasu markak hartu leikez.
4 . zein. junt. (TE). Tan como; tanto como. Konparaziñozkuetan erabiltzen da: "En los comparativos de igualdad, hace oficio de cuan" (TE, 729).
Mendixa ederra, zeiñ itsas-ondua. / Basuan kerizia zeiñ ederra, karzelan euzkixa. / Bata zeiñ egitsua, bestia guzurtixa.
Ik. bestian, bezin, beste. Ez da erabiltzen.
5 . zein. junt. (TE). Bien bien; ya ya; o. Nahi, edo.
Ez eukan gozamenik eta bardin zetsan ogixa zeiñ artua.
Ik. nahi... nahi..., nahiz... nahiz.... zein baiño zein. esap. (OEH). A cual más. Zein baiño zein txartuago. (Zirik 21 tit.)
zeingehixago ibili (zein-gehixago ibilli). esap. (TE). Disputar, competir, rivalizar. Indarrak neurtzen jardun. / "Andar en competencia" (TE, 730).
Zeingehixago dabiz okerreko bidian, danon kalterako. zeinda
. mend. (Lab-Hiz). Tal como, como si; por ejemplo . Bakillaua batzuetan tajadak, ezta? [...] arraiña prejitzen dan moduan, tajadak, ta beste batzuetan, xehe, xehe, xehe ein ta tortillia einda, zeinda patatia ustez dala, bakillauakin eindakua.
/ Pagau deuste bisitako errial zidarra; baña hain dollorrak izan dira, zeinda ez deusten atera trago bat.
/ Ehun kiloko harria altzau dau, zeinda ezer ez dan moduan.
|
Babesleak
