zurgin. iz. (ETNO). Ebanista. Egurra da gauza bat baiña "zura" be ba... Lehen ebanisteri "zurgiña" euskeraz esaten jakon, eta zurakin egindakua ba egurrakin egindakua da. Ik. arotz. zuri. 2 . zuri. izond. (TE). Perezoso,-a, vago,-a. Esangura figuradua dauka.
Diñuen letz, gazte haura, mardua baiña zurixa. / Ez dau horrek golpe haundirik emongo lanian; zurixa galanta. / Biharra eik alperrorrek, edurra baiño zurixagua haiz-eta. Ik. alperki, alperrontzi, nagi, alper. 4 . zuri. iz. (ETNO). Lactario aterciopelado (Lactarius vellereus). Ik. esne-perretxiko, piñu-perretxiko. Lactarius guztieri esne-perretxiko esaten jakue, baiña honi zuri izena emoten jako, bestiengandik apartau ahal izateko.
zuri-gorri. izond. (NA). Rojiblanco. Maltzatik bueltan, gero Jabier eta bixak bajatu zian. Eta han datok abarketia holan, eta -"galdu ein jatak abarketia lokatz artian!"; juan barrura eta ez dakit zeiñen abarkak etara etsezen, aittanak ero! Eta Jabier, zapatak apurtuta, zuri-gorrixak, zapatak, urakuak!. zurixan baltz egin. esap. (TE). Escribir. "Se dice por escribir, y por antonomasia en pleitos y cuestiones en que intervienen los curiales" (TE, 746).
Ein zurixan baltz, ez dago ba hamen berbaz aitzeko biderik! Ik. eskribidu, idatzi. Zuri. gatxiz.-iz. ber. (AN). Nombre o sobrenombre de varón. "Gizonezko izen edo gatxizena" (AN).
Pero Çuri de Arando (EOYE, 1513, 168. or. (JEL)).
zuriska. izond. (TE). Blanquecino,-a, tirando a blanco. Zurirutz joten daben koloria.
Zuriskia baiño hobeto datorkixo gorriskia soiñeku horri. zurittu, zuritze (zurittute) [zuritu]. 1 . zurittu, zuritze ( zurittutze) [zuritu]. da/du ad. (TE). Emblanquecer; blanquear, pintar de blanco. Kolore zurixa hartu edo emon.
Zapixak euzkittan zuritzen dira onduen. / Itxura gaztiagua izateko, arpegixa urunakin zuritzia gura izaten eban. / Sasoi baten, baserri guztiak zuritzeko agindua egon zan. / Iraltseruak aindu desku Sanjuanak aurretik etxia zurittutzia. / Loteixa zurittu, apaiñdu eta ondo janztia. (Ibilt 466).
2 . zurittu, zuritze [zuritu]. du ad. (NA). Pelar, mondar; desgranar. Azala kendu. Frutia, artua, babak...
Gure amamak eta, zer?! Pentsaizu zela bizi zian, trankil bizi zian, trankil! trankil! Biharrak eitten zianian, artua bakizu, burua? batu buruak kanpuan, ero soluan, ekarri burdikaria, itzuli zerian, ganbaran! -ganbarak be ederrak danian orduan- eta afaldutakuan, auzora, txandan! auzora, zuritzera; eta hantxe, horas muertas hantxe, kontuak kontau eta han.... zuritzaille. 1 . zuritzaille. iz. (TE). Albañil; pintor. "Albañil que blanquea las paredes" (TE, 746).
Gaur espero dogu zuritzaillia, Sanjuanak dira ba gaiñian. 2 . zuritzaille. iz. (TE). Pulidor. Armerixako berbia da.
zuriuna. iz. (TE). Zona o espacio blanco; porción blanca en una cosa. Sakonetako edurrak, zuriuna haundixak dira ondiokan mendixetan. zurkatx [zurkaitz]. iz. (TE). Miedo, espanto, pánico, terror; escarmiento. Bildura galanta; eskarmentua be esan nahi dau (JSM). Zurkatxa ez da, ez maittetasuna eta ez errespetua. / Emon detsan pasariakin makaleko zurkatxa hartu dau. / Hau entzunaz, hazurretako unetaraiño zurkatxa sartuta ebala, urten eban lauoñian erruki eske. (Ibilt 462).
/ Lehenguan horri biargiñorri ixa eskuak harrapau zetsazen matxinuak eta egundoko zurkatxa (escarmiento) sartu zetsan.
Ik. bildur, izu, izuki. zurkatxa sartu. dio/zaio ad. (TE). Meter miedo, aterrorizar; atemorizar, asustar. Bildurra sartu.
Zurkatxa sartziari, aintzen jakitzia esaten detsa askok. / Gogoratu neiñian oroimenian zurkatxa sartuko jata. (PM 46).
Ik. bildurra sartu. zurkaxtu, zurkaxte [zurkaiztu]. du ad. (TE). Atemorizar, asustar. Bildurtu.
Ein zetsan furrustadiakin zurkaxtu eban berebiziko onduen. / Nahiz zurkaxtu hitz horrek... (Ibilt 248)
zurrakapote. iz. (TE). Zurracapote. "Vino caliente; remedio casero de los catarros" (TE, 747).
Eztula kentzeko, zurrakapotia ogi erriagaz. zurrukutun. iz. (TE). Sopa de pescado. "Especie de sopa de pescado que preparan los pescadores" (TE, 747). Zurrukutun jana dogu gaur Ondarruan. zurrumurru. 1 . zurrumurru. iz. (IL). Murmullo, rumor. Berbetiana izaten da normalian, baiña edozena be izan leike, urana esate baterako.
Gauerdixan kaleko zurrumurruak eta txakur zaunkak asko molestatzen nabe. / Errekatxuko uran zurrumurruak ikaragarriz ikutzen nau bihotzian.. 2 . zurrumurru (zorromorro). iz. (TE). Rumor, murmuración, chisme, comidilla. Eten bako zurrumurruan bizi gara, hirugarren gerria izango ete dogun. / Zurrumurrua da ba, zaratia ero ez dakizu?... Zeoze baiño gehixao, ojo! zurrumurrua dauanian e..., "cuando suena el río, agua lleva", eta horixe da hori zurrumurruori. / Plaentxia guztian zabaldu zan zurrumurrua. (Zirik 62).
1 . zurrunbillo (zurrumillo) [zurrunbilo]. iz. (TE). Remolino de agua o viento; torbellino. Ez zaittez juan igarixan horra aldera, zurrunbillua dago eta. / Zu!, goguan dakazu zelan itto zian Maltzan neska bi?. Garixa garbittu eta joten zanian, garbittu eitten zan. Guk etxian garbitzen genduan eta hamen danak, baiña... Harek e, juan zian errekara, Saturixo-edo esaten detse hari, neska bi juan ziran eta bixak itto ziran! Bat Sarteikua izengo zan, eta bestia Maltzakua. Ba, sasoi-sasoiko neskak, e?, sartu zian zurrumilluan bai!, eta bixak itto. Ik. sorgin-haixe. 2 . zurrunbillo (zurrumillo) [zurrunbilo]. iz. (TE). Coronilla; remolino de pelo. "Coronilla de la cabeza" (TE, 747).
Mutiko batzuk ziran zurrunbillo bikin buruan. zurrunka [zurrunga, zurrungaka]. Izen arrunta (ronquido): zurrunka [zurrunga]. Adizlaguna (roncando): zurrunka [zurrungaka].
1 . zurrunka [zurrunga]. iz. Ronquido . Lotan egonda arnasia hartzerakuan egitten dan zaratia.
Batzuek eitten dittuen zurrunkak ikaragarrixak izaten dira. Ik. lo-zurruztada, lo-zorro, zurruztada. 2 . zurrunka [zurrungaka]. adlag. (AS). Roncando. Ik. zurruztadaka. zurrut. 3 . zurrut (txurrut). iz. (TE). Bebida; poteo, chiquiteo. "Se dice del beber, de la hora de beber, observada como un rito" (TE, 747).
Egunero, Eperranian dogu geure zurruta. / Guazen zurrutera, ordua da eta. zurrut egin. 1 . zurrut egin (txurrut egiñ). du ad. (TE). Sorber; beber de un trago; beber, trincar, empinar el codo. "Onomatopeya que se dice por beber" (TE, 747); edo "cuando se bebe ruidosamente" (TE, 696).
Zurrut eizu esnia, maittiorrek, apapara juateko. / Karral pelotarixak arrautza gordiñak zurrut egitten zittuan kale erdixan. / Surra morauta jaukak horrek; bai ba! txurrut egitten jok-eta gogor. / Hi, Arrautzia! ixilik ez pahago zurrut eingo haut! (Zirik 56).
/ Zergaittik ez ninduan lurrak zurrut egiñ nere oiñen azpira, nere gorde biharreko sekretua kontau nebanian? (Ibilt 488).
2 . zurrut egin. du ad. (TE). Hundirse, derrumbarse. "Se dice de hundirse una cosa, como un piso, por ejemplo" (TE, 747).
Sapaixak zurrut ein dau, astun larregi jarri detselako gaiñian. zurrut-zale (txurrut-zale). iz. / izond. (OEH). Bebedor,-a. Hárek txurrut zaliak, jan eztakitt (ez dakitt) eingo eben, baiña eran bai ugari. (Zirik 42).
zurrutari emon (txurrutari emon). esap. (EEE). Beber, darle al trago; chiquitear. Herriko musikalarixak tartietan zaliak dira txurrutari emoten, eta iñoiz, azken ordurako atal makalak harrapatzen dittuez. (Zirik 20). zurrutian (txurrutian) [zurrutean]. adlag. (OEH). Bebiendo, trincando. Egun guztia txurrutian pasau ondoren [...] bazoiazen etxerutz. (Zirik 74).
zurrutian ibili (txurrutian ibilli). esap. (TE). Potear, chiquitear; andar bebiendo. "Andar recorriendo las tabernas" (TE, 747).
Domeka egun guztian zurrutian dabiz. zurrutada (zurrutara, txurrutada, txurrutara, xurrutada). iz. (TE). Trago; sorbo. Erari gozo bizixenetik zurrutadia einda oso biztu zan. Normalian alkoholezko erarixekin esaten da, baiña edozein likido izan leike.
zurruztada (zurrutada, zurrutara). iz. (TE). Ronquido. Lotan harek eitten zittuan zurruztadak, kaletik entzutzen ziran. / Atzo despedidan ez dakit ze ibilli daben: ohian sartu orduko zurrutarak; gero neu lo eiñ ezinda. / Zurruztada haundixaguetan jarri zan, lo gogorrian balitza letz. (Ibilt 468).
Ik. lo-zurruztada, lo-zorro, zurrunka. |
Babesleak
