hirurehun (hiruregun). zenbtz. (TE). Trescientos. Kardinala da. Hiruregun urte, Jesukristo baiño lehenago, Grezia zan gora... hirurogei. zenbtz. (TE). Sesenta. Kardinala da.
Hirurogei errialian erosi neban liburu hau, oin dala hogei urte. hirurogeta hamar (hirurogetamar) [hirurogeita hamar]. zenbtz. (TE). Setenta. Kardinala da. Hirurogetamar jakintsu jarri ziran batera, hebreuen Eskriturak griegora bihurtzen. hirusta. iz. (TE). Trébol (Trifolium pratense). Ik. sekula-bedar, frantses-bedar. Ez da berba normala Eibarren. hirutu, hirutze [hirotu]. da/du ad. (ETNO). Pudrir(se), secarse los troncos. Egur asko, berandu ebagi edo denpora askuan gordetzen diranian ondo lihortu biharrian zahittu egitten dira, usteldu; berdia izatetik igartu barik usteltzera egitten dau. Honi egurroni hirua ein jakok. / Hau egurrau hirutu dok eta ez jok balio. / Honek tronguonek kanpotik itxura edarra jaukak, baiña barrutik dana hirututa dagok. Ik. ireskatu, ixu, hirua egin, hiru. hirutxirlo. iz. (ETNO). Modalidad de tres birlos en el juego de bolos. Gure inguruan gehixen jokatzen dan boleta-jokua. Erreskadan ipinittako 3 txirlokin jokatzen da. Ik. bóleta. hirutxur. iz. (TE). Rincón; vértice interno del ángulo triedro. Angulo triedruan barrualdia. Hiru planoz osatutako barruruzko anguluan erpin ingurua. Baztarra.
"Angulo entrante constituído por tres planos" (TE, 442).
Hirutxur baten ezkutau zan, etsaieri igesik. / Txatarrak pillatixak hantxe hirutxurrian. / Pieza batzueri limiakin hirutxurra hartzia kostosua dok. / Gure taillarreko hirutxur zuluok beti txatarrez eta zikiñez beteta dauaz. Anton. kantoi. Hirutxurra baztarra, txokua da eta irutxurra engaiñua, tranpia.
historixa [historia]. iz. (TE). Historia. Asian seguru (izan zeben) hasieria, gizonak eta Historixiak . hittano egin (hitxano egin). du ad. (TE). Hablar/tratar de tú; tutear. Hi eta no egin, hika eta noka egin.
Hittano eitten zetsen daneri, nahiz gazte eta nahiz zahar. Ik. hi egin, hiketan egin, zu egin, zuketan egin. hitz. iz. (TE). Palabra. "Hasieran zan hitza"; hontara ekitzen detsa laugarren Ebanjelixuak (Juan, 1. 1-3). Ik. berba. "Dominantemente se usa en Eibar el sinón. berba, si bien derivados como izketan, izketia y otros son comunes" (TE, 448).
hitz neurtu. iz. (TE). Verso. Bai berbeta-lauan eta bai hitz neurtuan, bardiñ ederra antxiñako haura. Anton. berbeta lau. Ik. bersogintza. Ez da Eibarko berbia eta gitxi erabiltzen da.
hitz-aztarren. iz. (TE). Etimología. "Artua", "maíz": gura neuke jakiñ hitz honen aztarrena. hitz-neurtze. iz. (TE). Componer en verso; poesía; arte poético; obra poética. Alpertsuko zeregiña, esaten dabe, hitz-neurtzia. Ik. berbeta lau, hitz neurtu, bersogintza. Ez da Eibarko berbia eta gitxi erabiltzen da.
hitzetik hortzera. adlag.-esap. (OEH). Al momento, al instante; de improviso. Berihala, derrepente.
Hitzetik hortzera, laster bota zetsan erantzun azkarra. (Zirik 59).
hizkera. hizketa. hizkuntza. iz. (OEH). Idioma, lengua. Hasi zan frailliorri deika hizkuntzan diran hitz gogor eta mingarri guztiak esanaz. (Ibilt 465).
/ Bizixa da hizkuntza guztien muiña eta izatia. Hizkuntziak, hizkuntza bezela ez dau beste zentzunik bizixa baiño. (Zirik 7).
Ik. berbeta, hizketa. hobe (hoba). izond. (TE). Mejor. On-en gehixagotasunezko forma irregularra da. / "Comparativo de superioridad de ona" (TE, 581).
Antxiñako bizilegia, beti hoba. / Holako lekuan hobe ixiltzia, nahiz da errezoia euki. / Gaurko ogixa, hobia dago atzokua baiño. Ik. hoberik. ezin hobe. izond. (TE). Inmejorable, insuperable. Hazi dau semia, eziñ hobia. hobe biharrez [hobe beharrez]. esap. (AS). De buena fe, con el mejor deseo, por el bien de. Zeure hobe biharrez esatetsut (esaten detsut). (Zirik 115).
Ik. hobe biharrian, hobeto biharrian, on biharrian, ondo biharrian. hobe biharrian [hobe-beharrean]. esap. (TE). De buena fe, con el mejor deseo, por el bien de. "Por considerarlo mejor" (TE, 580).
Esan netsana hobe biharrian esan netsan. Ik. hobeto biharrian, on biharrian, ondo biharrian, hobe biharrez. hobe izan. da/du ad.-esap. (OEH). Ser mejor, ser preferible, valer más. Adarra jotzia baiño, hobe heuke atia zabalduko bahesta. (Zirik 38).
/ Holako lekuan hobe ixiltzia.
/ Zaharra izan balitz begixak itxittia hobe. (Zirik 50).
Bigarren eta hirugarren adibidietan "izan" laguntzaillerik barik: hobe (da) ixiltzia; begixak itxittia hobe (da / litzake).
hobe usterik. adlag.-esap. (OEH). Con la mejor intención. hobeki. adlag. (TE). Mejor. Hobeki eingo genduan bertan gelditzia. Ik. hobeto. Eibarren hobeto erabiltzen da.
hoberik. adlag. (TE). Algo mejor; nada mejor. Hobe berbian partitibo deklinabide kasua da izan.
Hoberik galdu dogu ibilli bihar izan garan baztarretan. Ik. hobe. hobeto. adlag. (TE). Mejor. Ondo adberbixuak -ago konparaziño-atzizkixa lotzen jakonian hartzen daben formia da, irregularra. / "Comparativo de superioridad de ondo, positivo" (TE, 580).
Gure aitta gaixua, hobeto dago gaur. / Lan hau, ondiokan hobeto ein laike. / Ederto, hobeto, txarto. Ik. hobeki. hobeto biharrian [hobeto-beharrean]. esap. (TE). De buena fe, con el mejor deseo, creyendo que es lo mejor. Hobeto biharrian esan netsan eta txarrera hartu zestan. Ik. hobe biharrian, on biharrian, ondo biharrian, hobe biharrez. hobetuago [hobetoago]. adlag. (TE). Mejor que bien; mejor todavía. Gehixagotasuneko forma redundantia da: "forma pleonástica de obeto" (TE, 580).
Ondo baiño be hobeto ein dozu, baiña hobetuago izango zan ondiok... / Zaharrak gaztiak baiño askoz be hobetuago dakixe euskeraz. (Zirik 30).
Ik. hobeto. Ez dago hobetuago erabili biharrik. Hobeto erabili.
hobi. iz. (TE). Sepulcro, tumba. Jaiotzatik dakargu zorra, zorpian bizi izateko hobiraiñok. / Aindu eban harlandozko hobia. (Ibilt 490).
Ez da Eibarko berbia izan: "Había en Eibar los Obe, pero no se conoce comunmente obia en la significación de sepulcro" (TE, 581).
hobiago (hobiao) [hobeago]. izond. (TE). Mejor (todavía); aún mejor. Hobe-n gehixagotasuneko forma redundantia da. / "Forma pleonástica de obia" (TE, 581).
Atzo baiño gaur hobia, eta bixar hobiagua. Ez dago hobiago erabili biharrik. Hobe, hobia erabili.
|
Babesleak
