haundikor [handikor]. izond. (TE). Que imita a los poderosos,-as y persigue su trato. Beti da haundikorra haundikixen ondoren, nahiz barre erain jendiari. Ik. haundiki.  Haundikor ez da erabiltzen; haundiki erabiltzen da. haundikote [handikote]. izond. (TE). Grandullón,-a, grandote,-a. Haundikote, lorikote, sendokote, zabalkote... / Gizon lorikotia; etxe zabalkotia; mutill haundikotia. haundittasun (haunditasun) [handitasun]. iz. (TE). Grandeza. Haundixak txikixeri zor detse euren haunditasuna. 1 . haundittu, haunditze (haundittutze) [handitu]. 1 . haundittu, haunditze ( haunditutze) [handitu]. da/du ad. (TE). Crecer; agrandar(se). Umetan, haunditutzia gura izaten dogu. / Baserrixa haunditzeko asmua dot, auzokuari sail bat erositta. Ik. haundi egin.  Personiaz jardun ezkero haundi egin hobeto haundittu baiño. 2 . haundittu, haunditze ( haunditutze) [handitu]. da/du ad. (TE). Engrandecer(se), crecer, fortalecer. Bizimoduko okerrak, haundittu eiñ eben ha gizona. / Aberastiakin haundittu egin zalako ustiak, barre eraitten zetsan jendiari.  Sentidu figuradua hartzen dau. 3 . haundittu, haunditze ( haunditutze) [handitu]. da/du ad. (TE). Hinchar(se). Matrailla haundittu jata hagiñako miñakin.  Esangura honetan, azentua i-xan gaiñian doia: haundíttu. 2 . haundittu [handitu]. iz. (TE). Hinchazón. Haundittua geldittu jako orkatillan. Ik. haundittuna, haundittu.  Esangura honegaz, azentua u-an gaiñian daroia. Holan diño TEk: "Con acento prosódico en la penúltima vocal" (TE, 195): haundittúa. haundittuna [handitune]. iz. (TE). Hinchazón. Belaunian haundittunia agertu jata. Ik. haundittu.  Haundíttuna, haundíttunia esaten da. haunditxo [handitxo]. izond. (TE). Demasiado grande. Nahikua haundi edo haundiegixa aukeran esateko erabiltzen dana. / "Demasiado grande con nota moderativa" (TE, 195). Aukeran, haunditxua daukagun etxia. Ik. haundi. haur. iz. (TE). Niño,-a. Andra izorrak, datorren haurran esperantzan eruaten dittu bedratzi hilleko nekiak. Ik. ume.  Eibarren ez da haur berbia erabiltzen. / "En Eibar apenas se usa esta voz, por dominar su sinón. umia" (TE, 196), "poco usado en Eibar" (TE, 708). haura [hura]. erak. (TE). Aquel, aquella / el, la; aquél, aquélla, aquello / él, ella, ello. 3. graduko erakuslia da, nominatibo singularra. Izenordaiña edo determinatzaillia izan leike. Haura da neregaz batera ofiziora etorri zana Ertzillenera. / Ixilleko izen haura agotik ataratzeko. (Ibilt 459). Ik. hauraxe, haxe, ha.  Eibarren ha erabiltzen da haura baiño gehixago. hauraxe [huraxe]. erak. (TE). Intensivo [mismo,-a] de "haura". Indartutako 3. graduko erakuslia da, nominatibo singularra. Izenordaiña edo determinatzaillia izan leike. Hauraxe ikustiarren, nahiz edurra, banoia Eibarrera. / Esan zetsan hauraxe nahikua ebala senarran goguak esnatzeko. (Ibilt 472). Ik. haura, haxe, ha.  Eibarren haxe erabiltzen da hauraxe baiño gehixago. 1 . hausi, hauste [hautsi]. 1 . hausi, hauste [hautsi]. da/du ad. (TE). Quebrar(se), romper(se). Itturrira bidian pitxarra hausi jako. / Lapiko hau hausitta dago; beste bat biharko dogu ordez. / Iztarra haustia, askotan gertatzen dan ezbiharra. / Jausi zan artoz betetako zorro bat bezela eta hausi eban iztar bata. (Ibilt 461). Ik. apurtu, birrindu, puskatu, desegin. 2 . hausi, hauste [hautsi]. du ad. (TE). Quebrantar, faltar (a), incumplir; infringir, transgredir. Legia, bakia, emondako berbia, juramentua... etetzia. Legia haustia krimena da. / Geure onenian be, beti bildurretan, ez ete jakun hausiko ditxa hau eskuetan. (Ibilt 362). / Hausi neban legia. (Ibilt 183). / Haren asmo gaiztua bestien bakia hausi, ta apaldurik guztiak bera jarri nausi. (Ibilt 369). / Juramentu guztiak hausirik, ziur, saldu nabena! (Ibilt 487). / Bildurra hausirik, atara zetsan zer ixilleko aututan ziharduan. (Ibilt 463). Ik. apurtu. hausixan (hautsixan) [hautsian]. adlag. (ETNO). Transversalmente, arrastrar oblicuamente. Arrastaka, ziharka alde batera eta bestera. Probetako berbia da, batez be. Harrixa ibilixan, zuzen tiraka eruan ezin danian, alde batera hausi eta geldittu. Hurrengo beste aldera hausten zuzendu eta aurrera bidian jarri. Zuzen aurrera egiñ ezin bada, hausixan egin bihar ultzia!. / Idi-pare hau indarrez urri dabik! Hausixan baiño ezin jok aurrera egiñ harrixaz. / Lau milla kiloko harrixakin ikusitta naok ni probak. Baiña orduan ba, izaten zuan arrada txiki bat eiñ, eta gero hausixan, eta igual ultze bi eiñ, eta probia irabazi!. Ik. arradan. hausixan mogidu (hautsixan mogidu). esap. Mover un objeto pesado empujándolo o arrastrándolo en zigzag . Gauza astuna dana, arrastaka, alde batera eta bestera, ziharka mogidu, (e.b: probarrixa). Armaixuak eta gauza astunak lekuz aldatzeko, hausixan mogiduz errezago.  Probetan erabiltzen da asko. 2 . hausi [hautsi]. iz. (TE). Quiebra, rotura. Lapiko honek hausixa dauka. hausiki [hauskor]. izond. (TE). Frágil. Mundu honetako gauza guztiak hausikixak, ezer (ez dago) segururik.  Hausiki berbia ez da erabiltzen; HBko hauskor hobe . TEk, batzuetan (ez beti), ezezko esaldixetan elipsixa egitten dau, ezer, iñoiz edo sekula esaldixan diranian hausiuna [hautsiune]. iz. (TE). Quiebra, rotura; fallo. Orrixak eta lorak daroiazen gerri horrek, hausiuna bat dauka zure dibujuan. / Zatittu aurretik eukan hausiuna bat. / Soiñu jarrai gozu ederratarikua, baiña hausiunia euki eban. Ik. etenuna. hausnarka. adlag. (TE). Rumiando. Ganaua, egunaz bazkaka larretan, gabaz hausnarka kortan. Ik. hausnarrian egin. hausnarrian egin (hausnarran egin / jardun) [hausnarrean egin]. esap. (ETNO). Rumiar. Gaur honek behixonek ez dau hausnarran egiñ eta badaka zeozer. / Astuak eta kaballuak eitten dabe hori [garagarraka]. Kaballuak biharrekua dau, ganauak hausnarran eittia moruan, kaballuak biharrekua dau digestiñua eitteko garagarraka eittia. / Oin be badiharduk hik, betiko moduan, hausnarrian. Ik. hausnarka.  Animalixak egitten dabe hausnarrian, baiña, irudizko adieran, beti jaten ibiltzen dan personiari be esaten jako: zer, beti hausnarrian?. hauspo (hauspu). auspua © Jaione Isazelaia 1 . hauspo (hauspu). iz. (TE). Fuelle, barquín. Suteixan sua biztutzeko, hauspuari gogor ein bihar jako tira. / Bi hauspo dira. Beti ikusi dittugunen antzekuak, baiña, askoz haundixaguak. Hauspo bakotxak gaiñaldian kerten bat dau: eskamela. / Hauspuak geratu eta atala gorituten imini, eta... / Arabakiñez betetako hauspuok baztartu eta hobe dok konpresor bat erostia. Eta konpresorrari zegaittik ez jetsagu "hauspua" deitzen? Bestelan, holaxen galtzen dittuk euskerazko berba zaharrak. Datozen gauza barrixeri baztartzera goiazenen (gauza zaharren) izenak ez emotiarren euskeria pobretzen joiak. / Egun baten, Elgoibarko hauspu-konpontzaille bati bialdu ei zetsan errekaua, juateko Eibarren ulexa lekutara, hauspu bat euala konpontzeko ta. (Zirik 91). / Hauspuakin be ez ei zeuan hárek [txerrikumeak] loditzerik. (Zirik 59). 2 . hauspo. iz. (TE). Pulmón. Antxitxiketalarixak, hauspuak gogorrak bihar dittu euki. Ik. biri.  (Irud.) Sarrittan pluralian erabiltzen da, bi diralako seguru. Gorputzeko beste zati batzuekin be hori pasatzen da: gibelak (hik daukaz gibelak!), tripak (tripetako miña)... hauspo-ardatz. iz. (ETNO). Eje de levas de accionamiento de fuelles. Hauspuen tikiñoi-ardatza, biratzerakuan mazukarixen bidez hauspuan eskamelari bultzatuz hauspua puzka jartzen dabena. Burdiñoletako berbia da. Hauspo-ardatzan mazukarixak eskamelan bittartez hauspuari eragitten detsa eta hauspo-muturretik haixiak urtetzen dau indartsu. hauspo-pujoi. iz. (ETNO). Tirador del barquín. Hauspuari tira egitten detsan barria. Hauspuari tira egitteko barria, ur barik, eskuz, eragitten detsana. Tira egitteko barriak bakarrik ez, hauspuak eskuz eragitten egitten eben gizonak be hauspo-pujoi izena zeroien.. Ik. nardaka. hauspuetako gaitx (hauspuetako gatx). iz. (TE). Enfermedad pulmonar, tisis. Lehenago, hauspuetako gatxakin jende asko hiltzen zan. hauspogin. iz. (TE). Follero,-a, fabricante de fuelles. Durangoko hauspogiña izan da gaur hamendik. hauspogintza. 1 . hauspogintza. iz. (TE). Fabricación / manufactura de fuelles. Kortazon seme nagusixak, aittan aroztegixan hauspogintzan ekin zetsan. 2 . hauspogintza. iz. (TE). Taller o fábrica de fuelles. Kortazon seme nausixak hauspogintzia ipiñi eban aittan arotzerixan. hauspotegi. iz. (ETNO). Departamento de fuelles. Burdiñolako sei sailletako bat: hauspuak, eta eureri eragitteko sistemian sailla. Hauspotegixan partiak: tikiñoia; hauspo ardatza; hauspo bi, muturrak bat eginda toberan, txandaka puzka; hauspuak airia hartzeko sistemia.

ha hainbat halan handiko harbide hariltegi harrapatzen harro hartzana haundikor haustu hazurbaltz helduleku Heunoeta hillabete hirurehun hode hondokin horittu horretaraxe hozkirri huslari