handiko. izlag. (TE). Allende; del otro lado. Andikao Elgoibarren esaten jakon baserrixa, ibaixan handikua. hanka. 2 . hanka. iz. (TE). Pierna; pata. Honetan agertu zan Hartzako, hanka biren gaiñian... / Jasogarrixa ipiñixozu hanka honetan mahai horri, dantzarik ez deixan eiñ. Hanka bat kanposantuan euki. (EEE). Estar a punto de morir, de estirar la pata. Estuasuntxo bat bakarrik? Hanka bat kanposantuan eukala ei jeuan da. (Zirik 35).
hanka egin. du ad. (TE). Escaparse, huir, evadirse, fugarse. Txakurrak hanka ein desku katetik. / Bezero batek pagau barik hanka ein jestak. (Zirik 15).
Ik. iges egin, ospa egin, keiana egin. hanka-bihurri. iz. (TE). Pirueta; cruce de piernas en el aire. Dantzarixak salto egin eta airian daguala hankekin egitten dittuan kruziak (ETNO). Burua da korputz guztian nausixa; berak darabiz oiñak eta eskuak, eta berak aintzen dittu dantzarixan hanka-bihurrixak eta soiñularixan atzaparren juan eta etorrixak. hanka-herren. iz. (TE). Cojo. Hanka-herrena izan arren, beste asko baiño azkarragua zan mendixan gora. hanka-joko. iz. (EEE). Escapar corriendo; corrida; pateada. Okerra eiñ eta gero hanka-jokua etara bihar!. / Hara heldu giñanerako zalapartak eta jentien hanka-jokuak baiño ez bazebizen.... hanka-motz. iz. / izond. (TE). Cojo,-a. Hanka-motza, baiña gu baiño lehenago heldu zan Izura. Ik. herren, kojo. hanka-oker. izond. (TE). Patizambo,-a; zambo,-a; patituerto,-a. Gurasuak goizago arduratu izan baziran zuzenduko jakozen, baiña belu konturatu ziranetik, hanka-oker geldittu zan. hanka-zain. iz. (TE). Tendón de la pata/del pie. Hanka-zaiñak tripakixeri ondo eitten detse. hankageldixan bota. esap. (ETNO). Lanzar a pié parado, sobre todo en el juego de bolos, pero también en el lanzamiento de barra vasca, etc. Boletako berbia da. Ik. bóleta. hankaz gora. adlag. (TE). Patas arriba. Ikubilkada batekin bota eban hankaz gora. / Labandu eta hankaz gora jausi nintzan. hankia hausi [hanka hautsi]. du ad. (TE). Quebrarse/romperse el pie, la pata. Keixa-arbolatik behera jausitta, hankia hausi dau. hankia sartu [hanka sartu]. esap. (TE). Meter la pata, equivocarse. Hankia sartu dot eta ez dakit nola atara. TEk be ametitzen dau erderazko esakerian kalkua dala. hankia trokau. du ad. (TE). Hacer(se) un esguince en el tobillo; torcerse el tobillo. Arratetik behera zetorrela, hankia trokau eban. hankutsik [hanka-hutsik]. adlag. (TE). Descalzo,-a. Hankutsik igo dau Urkiolara, promes bati erantzutzeko. Ik. galtzutsik, oiñutsik, ortozik. hankabakar. iz. / izond. (TE). Mutilado de una pierna. Bizkai aldetik agertzen ziran, eskian, hango sutaixetan hanka-bakar geldittutakuak. hankagorri. iz. (TE). Bebé. Ume txikixa, jaixo barrixa; lehenengo astietan hanka gorrixak eukitzen dittue-eta (ETNO). -Hankagorririk izan al dozu etxian? -Ez ondiokan. / Fulanon hankagorrixa ikustera juan dira. Ik. ojalietako ume, txatxa, dagoka, mantetako ume. hankaka. iz. (IL). A pies, modo de rifa. Jokuetako berbia da, katigu zein geratu apartatzeko: "lagun biren artian oiñak edo hankak pausotxoka-pausotxoka alkarregana hurreratuz juan batak bestiaren oiñ edo hanka gaiña zapaldu artian" (IL, 83-84). Saltalasoka jokurako be katiguak aukeratu bihar ziran eta horretarako aurreko atalian aittatu doten modura egitten zan, hankaka deitzen jakona. hankarte. iz. (NA). Entrepierna. Gorriti! gure txakurrak! jo-ta txakur haundi bat ikusittakuan lehelengo arramatadia; eta gero harek frente emoten baeutsan, tak!, nere hankartera. hanketako. iz. (ETNO). Fiebre aftosa, glosopeda. Ganauen gaixotasuna. Hanketakua lehen be egoten zuan; baiña berrogei egun aparte euki ezkeriok, akabo!. hantxe. adlag. (TE). Allí mismo. Izatez, balixo erakuslia daukan 3. graduko adberbixo kategorixako formia da, inesibuan, indartutakua.
Hantxe jausi nintzan danen barregarri. Ik. han. Beste leku-denborazko markak be hartu leikez: handitxik; hangotxe...
haor. interj. (TE). Ahí está, he ahí. Aor zertan geldittu dan munduan jabe izan gura eban zoro gaizto hori! Ik. haor ba, hara, hor, hor ba, hara hor. haor ba [hara hor bada]. interj. (TE). Ahí está, he ahí. Haor ba, gure asmuak! Ik. haor, hara, hor, hor ba. har. 1 . har. iz. (TE). Gusano. Hildakua harrak jaten dabe, nahiz errege eta nahiz eskeko izandakua (izan). Ik. txitxara. 2 . har. iz. (TE). Larva. Mitxeleta eder agertu baiño lehen, harra izan zan. Ik. zeruko katu, mitxeleta-gei. harrak egin. zaio ad. (TE). Agusanarse; descomponerse. Zeozer usteldu, alperrik galdu (okeliakin erabiltzen da, normalian) (EEE).
Hutsa denboran, harrak ein jakoz erosi dozun txarrikixari. hara. 1 . hara. adlag. (TE). Allá, a aquel lugar. Izatez, balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 3. graduko formia da, adlatibuan.
Nora euzkixa, hara zapixak. / Juan zakiraz hara! / Hamendik haraiñok da gure sailla. / Mutilkóskorra, harutz bialdu dogu. Beste adlatibuak be holan egitten dira: haraiñok, harutz...
2 . hara. adlag. (TE). He aquí/ahí/allí. Hara nun datorren gure ardi galdua. / Hara zer diñuan jakintsu honek. / Hara nere azkenengo berbia. Ik. haor ba, haor, hor, hara hor. Zerbaitt edo norbaitt aurkezteko erabiltzen da esaldixan ezkerrian. hara ba. junt. (TE). Mira pues. "Conj. ilativa" (TE, 146).
Hara ba, esango detsut zer izan zan gure artian. Ik. ba. hara baiña. interj. (TE). ¡Pero vamos!, ¡pero bueno!. Hara baiña!, bigarrenian be ixa jausi ziñan! Ik. baiña. hara hor (haor). adlag.-erak. (OEH). He ahí. Hara hor nun agertu jakuen izugarrizko lehoi haundi bat. (Zirik 86).
Ik. haor, hor, horra hor. hara hemen. adlag.-erak. (OEH). He aquí. Hara hemen, alde batera eiñda hirurogeita hamabitatik, dozena bat ipuiñ. (Ibilt 454).
haragi. 1 . haragi. iz. (TE). Carne. "Tejido vivo en sentido biológico" (TE, 147). Haragi bizixan daukat orpua, ospelekin. 2 . haragi. iz. (TE). Carne [rel]. "La carne, enemigo del alma" (TE, 147).
Haragixak bere jabia benderatu gurariko indarrak dittuanetik, arimiak etsaitzat dau, mundua eta diabruagaz batera. haragi-eten. iz. (AS). Desgarro muscular. Pelotan jokatzen zebillela jausi eta haragi-etena egin eban. Ez dot uste luzaruan barriro jokatuko dabenik. Ik. trokau, zantiratu, eten, erasan. harañegun (harañeun) [herenegun]. adlag. (TE). Anteayer. Harañegun ezkondu ziran Peru eta Marixa. harañegun-antxitik (harañeun-antxitxik, harañegun-aintxitik) [herenegun-aitzinetik]. adlag. (TE). Día antes de anteayer. Harañegun antxitxik hil jakue senide bat, eta gaur arte ez dabe jakiñ ezer. harategi (haratei). iz. (OEH). Carnicería. Eta behiñ baten, Niort-ik zetorzen Fraille bi heldu ziran belu herri hartara, eta eskatu eben ostatua, Aratei baten jabian etxian. (Ibilt 461).
haraxe (haratxe). adlag. (TE). Allí mismo [intensivo de "hara"]. Balixo erakuslia daukan adberbixo kategorixako 3. graduko indartutako formia da, -xe atzizkixakin, adlatibuan.
Zuzen-zuzen, haraxe doia. / Haraiñotxek dira gure lurrak. / Berihalaxe, hauxe, horixe, haraxe, honaxe... Beste adlatibuak be holan egitten dira: haraiñotxe(k), haraxeiño(k)...
|
Babesleak
