iputegi (iputei, upatei) [upategi]. iz. (ETNO). Bodega. Bukoi, barrika eta kupelak gordetzeko antxiñako basarri askotan zeguan gela umel eta freskua. Gehixenetan lur azpixan edo mendixan kontra.
Sardaua urte guztian iputegixan egoten da, fresko-fresko. 
ira berde. iz. (TE). Ira berdiak jantzi dittu mendixak.. / Kaletarrak esaten dabe garotan igual eta -"zer?, 'ira-berdetan' zabizie ala?".... ira gorri. iz. (ETNO). Helecho seco. ira txiki. iz. (ETNO). Helecho (Polypodium interjectum). Ik. garo txiki, hormako ira. ira-arte. iz. (TE). Helechal, terreno de helecho. Bururaiñoko ira-artia zan eta ezin genduan pausorik eiñ. Ik. irasail, iratza, iradi, garotza. ira-ebate. iz. (TE). Faena anual de cortar el helecho en los montes ; siega del helecho. Ira-ebatietan, hego-haixia sarri eta ondduak ostikopian. ira-pilla (ida-pillo, ire-pillo, ide-pillo) [ira-pila]. iz. (TE). Almiar de helecho. Hiru ira-pilla ein genduzen atai aurrian. ira-zil. iz. (ETNO). Vara de helecho. ira-zuztar. iz. (TE). Rastrojo del helecho. Basuan gelditzen dan ira-zuztarra, miñ emoteko bestekua oiñetako gogorrak erabilli ezik. 1 . irabazi, irabazte. 1 . irabazi, irabazte. du ad. (TE). Ganar, vencer; conseguir, beneficiarse. Zer irabazi dabe hainbeste guzurrekin? / Badira, zegozer irabaztia ez bada, pausorik ez dabenak eitten. 2 . irabazi, irabazte. du ad. (TE). Ganar, cobrar (dinero). Gizonen biharbidia, etxian bihar diran gauzendako irabaztia. 3 . irabazi, irabazte. du ad. (OEH). Ganar, captarse el favor de alguien. Itxuli eban [kartia] etorrittako bidetik, mandatarixa bere alde irabasitta . (Ibilt 463).
4 . irabazi, irabazte. du ad. (EEE). Mejorar; avanzar. Euskeraz asko irabazi dau abade gazte horrek. 5 . irabazi (idabazi, irebazi, idebazi), irabazte. du ad. (ETNO). Crecer (plantas, animales). Asko irabazi jok arbola horrek urtebetian. / Ta gero, neguan geldi egoten da garixa luzaro; negua ez jako gustatzen. Ernetzen da, baiña gero neguan ez dau irabazten. Ta marzuan, euzkixak berotutakuan, barriro hasten da haura mobitzen. Ta egualdi ona eguanian, ba, ganauekin hesi bat pasatzen zan lurra gozotzeko; pixkat apurtu, garixak hartu deixan indarra!. 2 . irabazi. iz. (TE). Ganancia, beneficio. Gaurko mundua irabazixen ondoren dabil bakarrik. / Irabazixak, nola etorri hala juan. irabazlari. iz.-izond. (AN). Vencedor,-a, ganador,-a. Ah, zu zara gure Salbatzaille kutuna, irabazlari, hillen artetik... (Ibilt 88).
Ik. irabaztaille. irabaztaille [irabazle]. iz. (TE). Ganador,-a, vencedor,-a; beneficiado,-a. Gaurko gerretan, ez dago irabaztaillerik. Ik. irabazlari. irabia [iratze]. iz. (AN). Helechal. "Iratzea" (AN).
Ik. iratza. "Ez dakarre hiztegixak" (AN).
(...) "Aquella yrabia era exido común" (EOYE, 1496, 293. or. (JEL)).
iradi. iz. (TE). Helechal, terreno de helecho. Akondia gaiñian eben iradi bat eta Kalamuan beste irasail bat. Ik. irasail, iratza, ira-arte, garotza, iratoki. Iraegi. b. iz. (TE). Iraegi (caseríos). Kiñarraga ballekuak.
Iraegiñ eukitzen ziran Sanjuanetarako isko nafarrak. Gaur egunian Irei esaten da.
irago, iragotze [igaro]. da/du ad. (JSM). Pasar; transcurrir. Ik. igaro. Gaur egunian ez da erabiltzen.
"Yrago, XVIII. mendeko Ordenanzetan dator. Ikus G.Mujica, Monografía, 465. orr." (JSM in TE, 771).
Iragoitti. b. iz. (TE). Iragoiti (caserío). "Caserío en Elgoibar" (TE, 436). Iragoittinekuak, tela dendia euken Errebalian. Iragorri [Iraragorri]. b. iz. (TE). Iragorri (caserío). Kiñarraga ballekua. Domeka hartan, Iragorriñ izan giñan keixatan. iragotu (iraotu), iragotze (iraotutze). 1 . iragotu (irao, iraotu), iragotze (iragotutze). du ad. (TE). Revenir. "Revenir el acero después del temple, hasta irisarlo" (TE, 437).
Iragotizu apur bat gehixago gubil-zabal hau. / Iragotutzia izan ezik, tenple biziegixagaz gelditzen da erremintxia. / Tenplautako erremintxiak iragotzia bihar izaten dau ez deiñ hausi. / Iraotixak hónek piza bixok, bata kolore horixkaria hartu arte eta bestia lasto-koloria dabela laga. Gero, ha beste irugarrena "rapidua" dok eta gibel-koloria emon bihar jakok ondo iraotzeko. / Ez zorroztu gurilla ondo iraotu arte. irain (irein). iz. (NA). Injuria, insulto, ofensa; burla. Eskolan, kastigua baiño txarrao izeten zian bestien iraiñak eta. iraindu (ireindu), iraintze [iraindu]. du ad. (NA). Insultar, injuriar. Bestiak mintzia da zeoze gaixki esanda ero, zertzen dozunian, ireintzen dozunian: hori da miñ emotia, ero "miñ hartu dau" ero... irakaslari. iz. (AN). Maestro,-a, profesor,-a. Gure irakaslari harek... (Ibilt 168).
Sin. maixu. Ik. erakustaille. irakin, irakitte (irakitxe, irakitze, irakintze ). du ad. (TE). Hervir, bullir. Irakin dau sutan dozun esniak. / Hamengo ura irakin biharko dozu eran baiño lehen. / Erateko urak, leku batzuetan, irakintzia bihar izaten dau. irakin erain [irakin eragin]. 1 . irakin erain [irakin eragin]. dio ad. (TE). Hacer hervir. Irakitten ipini. Hango erateko urak, irakiñ erain biharra dau. 2 . irakin erain [irakin eragin]. dio ad. (TE). Encolerizar, hacer enfadar, sacar de quicio. Norbaitt hasarratu erain, bere senetik atara. Irakiñ erain zetsan hainbeste zorakerixagaz. irakorgei [irakurgai]. iz. (TE). Revista, publicación. Ondo izateko, guk ataratzen dogun irakorgeira bezerotutzia bihar dozu. |
Babesleak
