Inesa. (AN). Nombre de mujer. "Emakume izena" (AN).
Ynesa de Ubilla Mallea (EOYE, 1587, 103. or. (JEL)).
infarnu (infernu, inparnu, inprañu, infrañu) [infernu]. iz. (TE). Infierno. "Del léxico de la catequesis" (TE, 430).
Lurran azpirengo diran suen tokixa, infarnua. / Hónek eibartarrok ifrañuko Patxi bera baiño gorrixauak dirala. (Zirik 110).
/ Batera-batera, jausi zan leza-zulo edo inpernuren baten. (Zirik 18).
infarnu bizi. iz. (TE). Vida infernal. "Se dice de situaciones extremas o desesperadas" (TE, 430).
Etxekalte harek, infarnu bizixa bere emazte koittauari. ingirau (ingurau, inkirau), ingiratze [inguratu]. da/du ad. (TE). Arreglárselas, apañárselas; agenciar, conseguir. Hor konpon! Oiñ heu ingirau hari ahal duan bezela. / Txikiñari gertau jakon gatxenian ingiratzia. / Sanjuanak urreratu ziran eta zine modurako makiña bat ingirau eben. (Zirik 44). Ik. jirau, inguratu. inguratu (ingurutu), inguratze (ingurutze). da/du ad. (AS). Acercar(se), aproximar(se). Inguratu be ez jakuz eiñ. / Da itsasora Ibaizabal ingurutzen dala, bertantxe izango da Uri bat zabala. (Ibilt 44).
/ Letek, heriotzara inguratu zanian be ez eban umorerik galdu. (Zirik 101).
Ik. ingururatu. inguru. 1 . inguru. iz. (TE). Entorno; alrededores, inmediaciones. Eibar eta inguruak armerixatik bizi izan dira. / Euskalerrixan ezagutzera emon zan gure inguru honetan egoan zirikadetarako etorrixa, girua ta gatza. (Zirik 6).
2 . inguru. postp. (TE). Más o menos, aproximadamente, cerca de. Hirurogeta hamar urte inguru oiñ harek. / Hogei metro kuadrau inguru ei zeukazen, baiña bai ondo aprobetxauta. (Zirik 106).
/ --Baiña zu! nola atorra hutsian, bedartzan eta goizeko bostak inguruan? (Ibilt 471).
Kantidadietan, gitxi gorabehera arrimatzeko erabiltzen da.
inguruko. iz. (TE). Prójimo; semejante. Norbera beziñ ondo gura bihar genduke ingurukua. Ik. alboko, auzoko. ingururatu, ingururatze ( ingururatutze). da/du ad. (TE). Acercar(se), aproximar(se). Nekez baten ingururatu genduan probarrixa lehelengo ultzera. / Hillabeteko itsas-ibilixen ondoren, ingururatu giñan islanda baten muturrera. / Lurra Euzkixagana ingururatutzia balitz, garretan ixotuko litzateke. / Ingururatzia gura neban, baiña igesik zan beti. Ik. inguratu. inkillau, inkillatze. da/du ad. (EEE). Plagar(se), llenar(se). Erropak esegitzeko alanbria txoriz inkillauta eguan. iñobe (ez) (iñorbe (ez)) [inor ere (ez)]. izord. (TE). Nadie, ninguna persona. Zu, zeure harrokerixa guztiegaz zara... iñorbez! / Iñobe ez da etorri batzarrera. Ik. be ez, iñor, bat be. Gaur egunian lexikalizauta dago, eta oker erabiltzen da sarritan: ez da iñobez etorri esaten da, ez da iñobe etorri esan biharrian.
iñoiz. 1 . iñoiz (iñoix) [inoiz]. adlag. (TE). Nunca, jamás; ni una vez. Ezezko esaldixetan, sekula bez. Sekula (ez), egundo (ez).
Gehixago iñoiz (ez naiz) ni agertuko etxe honetara... Ik. egundo, iñor, iñora, iñun, iñundik iñora, sekula. Ezezko aditzekin erabiltzen da normalian (ez da iñoiz etorri).
2 . iñoiz [inoiz]. adlag. (TE). Alguna vez; en alguna ocasión. Ezezko esaldixak ez diranian, behin edo behin.
Iñoiz bihar baldin badozu nere laguntasuna, berba bat dozu nahikua. / Badakixe iñoiz, nahiz da debekauta egon, errekara zianuroa botatzen. (Zirik 23).
/ Erregutzen detsut beittu deizula ia iñoiz ikusi destazun ezer txarto pentsau eraitzeko gauzarik. (Ibilt 480). Ik. iñoizko denboran, iñon, iñor, iñora, iñundik iñora, iñun. TEk diño baldintzazkuetan erabiltzen dala, baiña beste batzuetan be bai: iñoiz etorriko naiz. iñoizko denboran [inoizko denboran]. adlag. (TE). Alguna vez; en alguna ocasión. Egunen batian. Balixo hipotetikua dauka gehixenbat.
Iñoizko denboran, ni biharrian baziñaz... / Ikasi deixezela bertso hónek, iñoizko denporan defenditzerik nahi izan ezkero be. (Zirik 95).
/ Iñoizko denporan txapeldun izatera heltzen banaiz. (Zirik 116).
Ik. iñoiz. iñola [inola]. adlag. (TE). De ninguna manera/forma, de ningún modo. Iñola ez dau etorri gura, zu hamen zaran artian. / Iñola be ez dau gura izan ogitzerik. Gaur egunian ez da Eibarren erabiltzen, alfabetizaziñuan eragiñez ez bada.
iñolazko [iñolazko]. izlag. (OEH). De alguna clase, excepcional, formidable. Berbakizun haundixak emon zittuan trabes harek ta baztarra guztietan izan ei ziran iñolazko trabesak. (Zirik 71).
Ik. sekulako, egundoko. Ez da normala Eibarren. Gehixenetan ezezko esaldixetan erabiltzeko bada be, baiezkuetan be erabiltzen da, Juan San Martinek Zirikadak liburuan darabillen moduan.
iñon [inoren]. izond. (TE). De alguien, de alguna persona, de otro,-a. Edutezko genitibo markadun formia da.
Iñona, norberana beziñ ondo edo hobeto gorde bihar da. Ik. iñor. iñor. 1 . iñor [inor]. izord. (TE). Nadie, ninguna persona. Ezezko esaldixetan iñobez.
Gaurko erromerixan, ez da iñor izan. / Ni ez naiz iñor etxe honetan? / Ni ez nauk iñor bertso lanian, hirekin jarraitutzeko. (Zirik 98).
/ Ez da munduan aiskiderik, emazte, amarik eta ez iñor, hari detsaran leixaltasunetik alde eraiñgo lestakianik. (Ibilt 477).
Ik. iñoiz, iñobe (ez), iñora, iñun, iñundik iñora. Ezezkuetan erabiltzen da.
2 . iñor [inor]. izord. (TE). Alguien, alguna persona. Norbaitt (galde- eta baldintzazkuetan). Zahartutzian gauzarik tristiena, iñor bihar izatia. Ik. iñon, iñoiz, iñora, iñundik iñora, iñun. iñor balitz. esap. (TE). Si fuera alguien, si fuera lo que debe ser. Iñor balitz, ointxe dauka aukeria bere burua aurrera ataratzeko.
iñora. inporta izan. dio/zaio ad. (OEH). Importar. Bestiari, barriz, bost inporta zetsan. (Zirik 46).
Sin. ardura izan. Inporta zetsan edo inporta jakon bixetara erabili leike.
|
Babesleak
