isil (ixill). 2 . isil (ixill). izond. (OEH). Secreto,-a; privado,-a . Egixa ete da, Aiskide ixilla leixala nebalakuan, azpijaneko guzurti agertu ahal izatia? (Ibilt 487).
isil-poltsa (ixil-poltsa). iz. (TE). Peculio reservado, dinero reservado; dinero escondido. Txomo zaharran andriak, ixil-poltsiakin etxia eiñ eban. / Nundik norako diruekin jarabik gure andriak ainbeste dotoretasun? Ixil-poltsaren bat bajaukak baztarren batian gordeta. (Zirik 68). isildu (ixildu), isiltze (ixildutze). isilik (ixillik, ixillikan) [isilik]. 1 . isilik (ixillik, isillikan) [isilik]. adlag. (TE). En silencio, callado,-a. Ixillikan dabil berian ondoren. / Egon isilik mesedez!
/ Entzundakuak entzunda isilik geratu zan.
Isilikan aldaeria Eibarren baiño gehixago, inguruko herri batzuetan.
2 . isilik (ixillik, ixillikan) [isilik]. adlag. (OEH). En secreto, ocultamente; a escondidas de. Ixillik gordeko ebana. (Ibilt 482).
/ Herrixetan gatxa da gauzak ixilik eukitzen eta beti zabaltzen dira zurrumurruak. (Zirik 107).
isil-isilik (ixil-ixilik) [isil-isilik]. adlag. (OEH). En silencio; en secreto. "Kalamatxinuak" urten arte ixil-ixilik egon bihar zala. (Zirik 34).
Isilik indartzeko errepikauta: isil-isilik.
isilixan (ixillixan) [isilean]. adlag. (AN). En secreto, a escondidas. [...] eta eruan eban ixillixan etxera. (Ibilt 414).
/ Zaldunari deittu zetsan ixillixan agertu zeiñ bere gelara. (Ibilt 479).
isilkume (ixilkuma) [isilkume]. iz. (TE). Bastardo,-a, ilegítimo,-a, de padre desconocido; hijo,-a natural. Ik. sasiko, sasikume, sasipoi. isilleko (ixilleko) [isileko]. 1 . isilleko (ixilleko) [isileko]. izlag. (OEH). Secreto,-a; reservado,-a, privado,-a. Baebillen Mariño bere kañiorrekin ixilleko peskan. (Zirik 14).
/ Ixiliango maittetsu biren zoritxarra. (Ibilt 475).
/ Hainbeste ixilleko autu zure Dukateko gorabeheretan... (Ibilt 485).
Ik. peskan. 2 . isilleko (ixilleko) [isileko]. iz. (TE). Confidencia, secreto. Ezkutukua, sekretua.
Bixen artian, ixillekuak darabixez. Pluralian erabiltzen da.
isillekuetan (ixillekuetan) [isilekoetan]. adlag. (EEE). En secreto. Isilixan; ezkutuan.
Halakoren batian, deitzen detsa kanpoko lagunari, ixillekuetan. (Zirik 46). / Ixillekuan pozian bizi zaralako. (Ibilt 481).
Pluralian erabiltzen da gehixenetan, baiña singularrian be bai: isillekuan.
isillu (ixillu, txisillu). iz. (ETNO). Banco con respaldo; escaño de cocina. Sukalderako zurezko jarleku luze bizkarduna. Oso galduta daguan berbia da; jente nagusixak besterik ez dau ezagutzen. Inguruko herrixetan be ezagutu bai, jente nagusixak, baiña ez da erabiltzen (Soraluzen, Bergaran...). isilluna (ixilluna, ixiluna) [isilune]. iz. (TE). Silencio; rato de silencio. Edurrak zuritzen dittuanian baso-mendixak, ixiluna haundi bat eitten da lurrian. / Ixillunia, geldiunia, apurtunia, ustelunia, lau-unia, illununia... isilpeko (ixilpeko). izlag. (TE). Confidencial; secreto,-a; reservado,-a. Ixilpeko gauzak, euren bixen artian bakarrik erabiltzen dittue. isiltasun (ixiltasun). iz. (TE). Silencio. Hango ixiltasun sakona, uste inguruan dana hilda dala, mendixen behera edur-jausixen trumoiak bakarrik hausten dabe. isipula (isipilla, ixipilla, ixipula). iz. (TE). Erisipela. Ixipillia eta haren antzerako gatxak, lehen ugari ziran; oiñ ez hainbeste. / Haretxeaittik kaskamoztutzen zittuan ba! Ixipillia izeten zan. Buruan urtetzen eban, ta besuetan be bai, ta... kostria! Bai! Ta gero han pasmotxua juntatzen zan. Ta buruan ixipillia, ta "harek kaskarra moztu jon, ixipillia jakan". Bai, bai, bai. Zuek ez dozue jakin, baiña zaharrak bai! Kendu ezin gaiñera! Pasmua juaten jakon, bai? eta ugarittu!. isko (ixko) [idisko]. iz. (TE). Toro; novillo. Behin Donostian, iskua eta tigria ipiñi zittuen burrukan. Ik. txahal-isko. Lasturko isko. iz. (TE). Vaquilla de Lastur. Gaurkuak, Lasturko iskuak ziran eta ez nafarrak. isko eske egon / izan. esap. (NA). Estar la vaca en celo. Pintei bai, baiña honei gorrixoi ez jakue errez igertzen iskuan eske noiz dian. Ik. altan egon, ume eske egon, adarittu, apotu. isko-nafar [idisko-nafar]. iz. (TE). Toro bravo. Toro de los que se echan a los profesionales del toreo (TE).
Ez Lasturko zezentxuak, isko-nafarrak tentatzen zittuan, plaza erdixan, jakiagaz. iskua bota. esap. (ETNO). Cubrir la vaca. Ik. iskotu, kastigau, beteta, hazi, paradako isko, adarittu, apotu, hazittarako. paradako isko. iz. (ETNO). Toro semental. Hazittarako erabiltzen dan iskua; behixak iskotzeko erabiltzen dan zezena.
"Behixa iskuan eske dago", ta iskua nun daguan, hara! Etxian ez baeguan, ba, auzuetan. Iskua lehenago, oin urte asko, hemen baille guztian bat egoten zuan, "Erdikuan"; ni umia nitzanian, paradako iskua, bat. Paradako iskua, bai; behixak iskotzeko, paradako iskua. Ik. apo, hazi, hazittarako. suzko-isko. iz. (TE). Toro de fuego. Ez zan ha zezen-suzkua eta bai suzko-iskua. Ik. zezensuzko. Zezensuzko erabiltzen da gehixenbaten.
iskotu, iskotze ( iskotutze) [idiskotu]. du ad. (TE). Cubrir la vaca con el semental; inseminar vacas; cruzar la vaca con el novillo. "Cubrir la vaca con el semental" (TE, 236). / Cubrir la vaca para la procreación (TE, 453).
Behixa iskotzera eruan dabe paradara. / Gure behixa gaur daroiagu iskotutzera. / Behi hau iskotutzia biharrian dago. / Diputaziñuan paradan ein dabe behixa iskotutzia. / Lehen-lehen iskua egoten zuan hemen. Iskua etxian! "Behixa iskuan eske dago", ta sartu behixa ta iskua txabolara, ta iskotu. Oin inseminaziñuakin, oiñ iskorik bota bez! Oin iskua botatzen jakuek kanpokueri, harek ezin leikezelako ekarri ta... diabruak diralako. Lehen , ba, danok etxian eukitzen genduazen, kortan. Etxian isko ona baeguan, haxe bota, ta beste leku baten badago hobia, "Hi Botako detsak iskua?" ta "Bai, bai" ta hara eruan. Ik. kastigau, beteta, paradako isko, adarittu, apotu, hazittarako, iskua bota, zaldittu. Normalian behixa iskotu esaten da, perifrasis moduan.
isla. iz. (TE). Lo claro del horizonte hasta el cénit. Islian agirixan biharra eittia, ez zala ona esaten eben zaharrak. Ik. ostondo. TEn sasoian galtzen euan: "Voz corriente en nuestros padres, que ha ido enrareciéndose" (TE, 442); gaur egunian ez da erabiltzen. iso. interj. (TE). ¡soooo!. "Interjección con que se manda parar al asno" (TE, 442). / Exclamación para hacer parar a los equinos (ETNO).
Iso, astua!, heldu gara errotara eta! Ik. oo. ispixa. istrumentu [instrumentu]. iz. (OEH). Instrumento, utensilio. Hi, zertarako dok hor dagon istrumentu hori? (Zirik 80).
itandu (itaundu), itantze [itaundu]. du ad. (TE). Preguntar. Juan eta itandu zetsan nola deritzen zan. / Itaundu zetsan nola izan zeikian horrelako Dama gazte eder batek zerbiduko eban Zaldunen bat ez eukitzia. (Ibilt 486).
Ik. galdetu, preguntau, galdez, preguntez. TEn sasoirako ixa galduan eguan Eibarren, preguntau-k lekua kenduta: "Preguntau ha eliminado la voz propia, al punto que sólo recordamos vagamente que los viejos utilizaban esta voz" (TE, 443).
|
Babesleak
