Iparragirre. 1 . Iparragirre. b. iz. (TE). Iparragirre (caserío). "Caserío en Eibar" (TE, 434). 2 . Iparragirre. iz. ber. (TE). Iparragirre (bardo). "El representante más popular de los bardos vascos" (TE, 434). "Ume eder bat", Iparragirren kantua. ipi-apa. adlag. (TE). Con todo detalle; de pe a pa. Zehatz-mehatz (JME). / "De a pe a pe" (TE, 434).
Ipi-apa, ekixan guztia esan zetsan. / Kontau zetsazen, ipi-apa, euren arteko gorabehera guztiak. 1 . ipini (ipiñi, ifiñi), ipintze. da/du ad. (TE). Poner(se), colocar(se). Ipiñirazu liberlau bat koipe, onenetik. / Dirua ipintzia gura eban etxian kontura. / Illaran ipini nintzan. / Bere emaztian aurrekaldian ipiñi zan. (Ibilt 490).
/ Nahiz estaziño batian ipiñi ta nahiz bestian ipiñi, [radixuak] beti prantsez joten dau. (Zirik 64).
Ik. parau, jarri. 2 . ipiñi [ipini]. iz. (TE). Lo puesto; lo vestido. Ipinixa beste barik, hor juan zan mundu zabalian zihar, Jaungoikuan laguntasunagaz kontauta. ipinittako (ipiñitako, ipiñittako) [ipinitako]. iz. (TE). Lo invertido (finanzas), lo puesto . Ipiñittakua, ososorik galdu eben autu hartan partian ziranak. ipintzaille [ipintzaile]. iz. (TE). Inversionista. "El que pone" (TE, 435). Zeiñek ein dau ipintzaille hondamendizko autu honetan? ipiñu. iz. (ETNO). Mojón; marca o árbol que se planta para señalar la presencia de un mojón. Ixa galduta daguan berbia. Esanguria be ez dago garbi. Mugarrixak errez galtzen dira bedar artian. Euren aldamenian marka bat ipintzen da, gehixenetan zugatz bat, mugarrixa nun daguan adierazteko. Normalian urkixa erabili izan da. Izag-ek jasota dauka (ipeñuixa, ipiño, ipiñua, ipiñuixak) azalpen honekin: "linde entre dos jarales que se señalaba no con piedras, sino con árboles cortados a la altura de uno o dos metros; mojón que se hacía cortando arbolitos; árboles cortados para señalar el linde".
Ik. múgarri, amutarri. ipitta (ipitz(a)). iz. (ETNO). Escoba de saúco. Itsuski edo eskoba txiki bat, gehixenetan labia garbitzeko erabiltzen dana. Labia garbitzeko intsusiakin egitten genduan ipittia; eskoba modokua dok, baiña txikixa, motza. Labia garbitzeko!. ipoin (ipuin) [ipuin]. 1 . ipoin (ipuin) [ipuin]. iz. (TE). Cuento, fábula, relato. Fikziñozko narraziño laburra, idatziz edo ahoz-aho jasotako kontakizuna, legendak eta alegiak. Hori da otsuan eta arkumian ipoiña bezela. / Txikittan, Peru ta Marixan ipoiñak esaten genduzen eskolako ataixan. / Herri ipuiñak. (Ibilt 453).
/ Hirurogeita hamabi ipoiñ dira liburuaren orrixen barruan. (Ibilt 453).
/ Egi-egixa ei da; beste ipoin honen moduan. (Zirik 81).
/ Jarraittuko dot aurrera be ipuin batzen. (Zirik 7).
Ik. ipoiñak esan, lamiña, sorgin, jentil. 2 . ipoin (ipuin) [ipuin]. iz. (NA). Palabrería; mentira, engaño. Barriketia, berba-jarixua. Baitta gizurrezko atxekixa eta jarduna be. Ipoiña horrek ugari, baiña ez jok, sekula, ganorazko gauzarik egin. / Biharrera ez juatiarren sekulako ipoiñak asmatzen dittu. / [Medikuak] ipuiña besterik etxaukek. (Zirik 52).
Ik. ipoiñak esan. 3 . ipoin (ipuin) [ipuin]. iz. (NA). Tema, suceso, asunto; chisme, cotilleo. O! gerrako ipuiñak ondo urten detsez hari: erretirua kobratzen dau behintzat!. / Han etorri dia Santagera kantak, eta San Blasen ipoiñak eta lehenako erropak eta... / Ai! zuek hor! ipuin guztiak kontatzen! / Ondo gordetzia ixilleko ipoiñori. (Ibilt 484).
ipoiñak esan. 1 . ipoiñak esan. du ad. (TE). Contar / narrar cuentos. Txikittan, Peru ta Marixan ipoiñak esaten genduzen eskolako ataixan. Ik. ipoin. 2 . ipoiñak esan. du ad. (TE). Poner excusas con engaños; contar cuentos (chinos). Guzurrezko atxekixak jarri Zorrari erantzun biharrian, ipoin batzuk esanda itxuli dau. Ik. ipoin. ipoinlari (ipuiñlari) [ipuinlari]. izond. (TE). Cuentista, fabulista; dicharachero,-a, conversador,-a. Kontularixa, ipoin kontatzen zalia dana; barritsua.
Pagatzaille txarra, ipoinlari ona. / Gertziako ipuinlari harek. (Zirik 119).
/ Boccaccio italiarran antzera, ipuiñlari haundixa. (Ibilt 453).
/ Liburuko ipuñlari ta entzunlarixak alkarregaz erabiltzen daben jardunian. (Ibilt 454).
Ik. barritsu, kontulari. ipurdi. 1 . ipurdi. iz. (TE). Culo, trasero, nalga. Ipurdixak bistan zittuala agertu zan plaza erdixan, iskuak hartuta. / Baiña gizartian beti esna dabillen diabruak ein eban bere fetxurixia: goniaz batera jasota zeroian ehunezko atorra, zati biko arpegixa argira jarririk. (Zirik 144). / Besterik ezian heure ipurdixa erakutsi. (Zirik 46).
Ik. erregian arpegi. Artikulua hartzerakuan normalian ipurdixa esaten da, baiña umiekin berbetan batzuetan ipurdia be esaten da. Forma normala da, forma eufemikua erregian arpegixa da; zati biko arpegixa eufemismo umoretsuaz be deittu izan jako.
3 . ipurdi. iz. (ETNO). Tronco (parte baja), tocón. Ik. arbola-ipurdi. ipurdiko. iz. (TE). Azote. "Azotes en el trasero" (TE, 435). Ipurdiko batzuk emoixozuz, ia ixiltzen dan! ipurdiko ederra hartu / emon. esap. (TE). Recibir un duro golpe; dar un duro golpe. Golpe gogorra hartu edo emon.
Lege harekin, ipurdiko ederra hartu eban armerixiak. / Ondo ein dabe proban, ezta? Galdu dabenak han jardun dabe esaten: "Idi lupuok! edarra ipurdikua emouskuek!", ondu ezetza jokatuta. "Se dice significando haber tenido serio menoscabo o derrota" (TE, 435).
ipurdiko erreten. iz. (NA). Raja del culo. Ipurmatraillen artekua.
Larogei bat kilo bai!, eta ipurdiko erretena bistan, bakizu?! bueno! ke ordinaria!. / Emoixozu ostikada bat atzeko erretenian.. / Granua daukat ipurdiko erretenian.
Ik. erreten. ipurdiko min. iz. (TE). Hemorroide, almorrana; dolor en el trasero. -Buruko miña daukat eta... -Nik ipurdiko miña... ipurdiko zulo. iz. (TE). Ano, esfínter. Aguazillak andrakume haundiki batzueri, ondo ein gurarik, traban zebilzen mutiko batzuen kontura: -"Hamengo umiak edukaziñua, ipurdiko zuluan!". Ik. atzeko zulo, ipurzulo. ipurgarbitzaille (ipurdigarbitzaille) [ipurgarbitzaile]. izond. (TE). Lameculos; adulador,-a; pelota, pelotillero,-a. Leguntzaillia zala esango dot, "ipurgarbitzallia" ez esatiarren, berba zatarra danetik. / Uezaban leguntzaille ebillen, ipurdigarbitzaille ez esatiarren. / Kontramaixua biharreratu zanian, laster juan jakon ipurgarbitzailleren bat kontuakin. (Zirik 13).
ipurloka (ipurdiloka) [ipurkoloka]. izond. (TE). Inconstante, veleidoso,-a; inestable, inquieto,-a. Aldakorra eta batetik bestera geldieziñik dabillenari esaten jako.
Ipurloka bat zan, iñun iraun ezindakua. Ipurua. b. iz. (TE). Ipurua (caserio). "Caserío en Eibar" (TE, 436). Gure denboran, Ipuruako bizitzakuak Azpurua ziran. ipurzulo [ipurtzulo]. iz. (TE). Ano, esfínter. Emon zetsan ostikuakin ipurzuluan, eta aidian juan zan. Ik. atzeko zulo, ipurdiko zulo. TEk diñuanez, "Menos rabelesiano que ipurdiko zulua" (TE, 436) ei da, eufemikuagua.
iputargi (ipurtargi) [ipurtargi]. iz. (TE). Luciérnaga (Lamprys noctiluca). Arbillagan argixak, iputargixa zidurixen. |
Babesleak
