balio. interj. (TE). ¡vale!, ¡ya!. "Voz con que se da salida en las competencias" (TE, 213).
Balio!, ia zein lehenago heltzen dan erreixara! Ik. bat bi hiru eta lau. balio erain [balio eragin]. dio ad. (TE). Hacer valer, revalorizar. Zeozeri balixua emon erain.
Itxaittiakin, diru asko balio erain zetsan bere lur saillari. balio izan (balixo izan). 1 . balio izan. du ad. (TE). Tener valor/importancia; valer, costar. Dalako balixua edo preziua izan. Gaurko egunian, asko balio dau eskoliak. / Zenbat balio dau horrek? Ik. kostau. 2 . balio izan (balixo izan). du ad. (TE). Servir, valer, ser útil; ser válido. Balioduna izan, eraingarrittasuna izan. Etorri ziran denboretan, balio izan zetsan eukan eruan haundixak. / Hori tranpia da, ez dau balio. / Neska horrek asko balio dau. balixau, balixatze [baliatu]. 1 . balixau, balixatze [baliatu]. da ad. (TE). Aprovecharse de, valerse de. Asmoren batendako (zerbaitt edo norbaitt) erabili.
Zaintzaillien loaldi txiki batekin balixau nintzan iges eitteko. 2 . balixau, balixatze [baliatu]. du ad. (TE). Revalorizar, valorizar. Balio erain. Hartu eban gari apurra, ondo balixau eban. Ik. balio erain. balixo [balio]. iz. (TE). Valor, precio. Diruan balixua da, lanian ataratako zenbat gauza edo gei hartu zaikezun bere ordez. balixo izan. Ik. balio izan. balkoi. iz. (TE). Balcón. Erregen eguneko bezperan, oiñetakuak argi erainda jartzen ziran sapailluan (balkoian). Ik. sapaillo. balle. iz. (TE). Agrupación / barriada rural. "Especie de fraternidades en que se divide la parte rural de nuestro término municipal" (TE, 214).
Arrate ballia Eibarren aberatsena. / Eibarren bost auzo dare: Arrate Ballia, Gorosta Ballia, Kiñarra Ballia, Mandiola Ballia eta Agiña. / Balle honetan, gitxi gorabehera, 30 bat basarri egongo dittuk. Gehixenetan izenakin batera doia: Arrate Balle, Gorosta Balle, Kiñarra Balle, Mandiola Balle... Baiña eskualde edo aran
esanguriakin be erabiltzen da, bera bakarrik.
balore. iz. (TE). Valor, valentía, arrojo, audacia; ánimo. Ez da balore gitxi bihar han egixa esateko. / Zu!, eta hórrek dake baloria! Piñuak ekarritta eozen hor; hartu eta eruan ixil-ixilik.
/ [Orberen iritzixa bertsuetan] Eibarrek entzute txarra dauka kanpuan gezurrari baloria emateien lekuan, federik ez degula esateute bear dan moduan. (Zirik 124).
Ik. ausartasun, odol. Balore da erabiliena, odol gitxiago eta ausartasun gitxiago ondiok.
baltx [beltx]. izond. (TE). Negro, con expresividad. Baltz adjetibuan aldaera adierazkorra da, hipokoristikua; gehixenetan onerako erabiltzen da.
Ik. baltz. Baltz [beltz]. gatxiz. (TE). Moreno (apodo); Negro (apodo). Eibarko astorik jakintsuenan jabe, Anton Baltz. / Marzelo Katu-baltza, esakera zorrotz askon jabia. baltz. 1 . baltz [beltz]. izond. (TE). Negro,-a. Ikatzan kolorekua. Alargun harek, soiñeku baltza eruan eban hill arte. Ik. baltx. 2 . baltz [beltz]. izond. (TE). Terrible, espantoso,-a, nefando,-a; triste, desgraciado,-a. Zeozer txarra aitzen emoteko: tristia, negargarrixa, bildurgarrixa, zoritxarrekua.
Baltza be baltza harek ein dabena. / Baltzena zan, hangotxe apopillajia pagatzeko lain be ez ebala eukitzen. (Zirik 142).
Ik. itzal. 3 . baltz [beltz]. izond. (TE). De piel oscura; moreno,-a. Ik. baltx, baltzerako. Modu afektibuan esateko, palatalizaziñua egitten da sarri, eta askotan repetiduta esaten da: baltxa, bal-baltxa, "morenito,-a" esateko.
4 . baltz [beltz]. iz. (TE). Liberal, en las Carlistadas. Txapel-zurixak herrixan sartu baiño lehen, baltzak urten bihar izan eben. 5 . baltz [beltz]. iz. (TE). Negro,-a, de raza. "Etíope de las Escrituras" (TE, 214).
Ez dogu ezagutu guk baltzik gure aldietan. baltz egin. esap. (TE). Escribir. Papelak baltz eitten kerizan edo pikatxoiakin euzki-galdatan jardun, ez da bardiña. baltza izan. esap. (EEE). Ser terrible, ser duro, ser tremendo. Baltza dok ba! Holakua be neri pasau bihar! / Hau dok baltza! Bosgarren pisutik jausi eta hor dabik dantzan. "Harridura edo haserrea adierazteko interjekzioetan asko erabiltzen da" (EEE, 24). baltzerako [beltzerako]. izlag. (TE). Moreno,-a. Han baserrixan, danak ziran baltzerakuak. Ik. baltz. 1 . baltzittu, baltzitze (baltzittutze) [belztu]. 1 . baltzittu, baltzitze ( baltzittutze) [belztu]. da/du ad. (TE). Ennegrecer(se); oscurecer(se), broncearse. Kolore baltza hartu edo emon.
Masustak baltzittu dira sasixetan. / Aratostietan nahikua da arpegixa baltzittutzia koko agertzeko. / Arzaiñ, euzkittan baltzittuta, nahiz neskatilla politta. / Hotzak baltzittuta dardaraka batian euan Pattakia gizajua. (Zirik 35).
2 . baltzittu [belztu]. iz. (TE). Cardenal, moradura, moratón. Golpe batez edo hotzan eragiñez narru azalian gertatzen dan baltzunia, ubeldua.
Ein destan atxumurkadiakin baltzittua laga desta besuan. Ik. baltzuna, odolbatu, baltzittuna. baltzittuna. iz. (AS). Cardenal, moradura, moratón. Baltzittu unia narru azalian, golperen batek-edo eraindakua. Ik. baltzuna, odolbatu, baltzittu. baltzizka [beltzezka]. izond. (TE). Negruzco,-a. Artia arbolian orrixa, berde-baltzizkia. / Mendiko eguzkegaz baltzizkia zan bera. (Ibilt 62).
baltzuna [beltzune]. iz. (TE). Parte oscura, punto oscuro; cardenal, moradura, moratón. Bittarte edo una baltza. Baltzittua, baltzittunia. / "Porción oscura de una cosa" (TE, 215). Danok dittugu gura ez gendukezen baltzunak geure kontu. Ik. odolbatu, baltzittu, baltzittuna. bana. zenbtz. (TE). Uno cada uno. Zenbatzaille banakarixa da izatez. / "A razón de uno cada" (TE, 215).
Bana emon desku, bai txikixori eta bai haundixeri. |
|
Babesleak
