bedinkatzaille (bedinkazale) [bedeinkatzaile]. iz. (TE). Bendecidor. "El que administra la bendición" (TE, 231).
Bedinkatzaillia famelixako zaharrena izan zan. bedinkaziño (berinkaziño) [bedeinkazio]. iz. (TE). Bendición. Gu oin garan aldietan, umiak gurasueri bedinkaziñua eskatzen detse agertzen diran bakotxian. bedratzi (beratzi) [bederatzi]. zenbtz. (TE). Nueve. Kardinala da.
Hiru bidar hiru, eitten dabe bedratzi. / Domeka goizeko bedratziretarako zitau ziran presapian. (Zirik 38).
bedratzigarren [bederatzigarren]. zenbtz. (TE). Nono,-a; noveno,-a. Ordinala da. Pio Bedratzigarrenan "Syllabus"-a... bedratziurren (beratziurren) [bederatziurren]. iz. (TE). Novenario; novena. Bedratziurrena igaro baiño lehen, agertu bat ein biharko detsagu alargunari.. / Hiltzen danian bat, bedratziurrena eukitzen dau gero; "un novenario" esaten dana, ezta? elixan ba, errosarixua ero... etxietan eta bedratziurrena.... Ik. agonixako, aingeru-kanpai, hil-kanpai. Bateronbat bat hildakuan egitten da, edo Ama Birjiñian egunan aurretik...
begi. 1 . begi. iz. (TE). Ojo (órgano). Arimian begixa adimena da. / Esr. Iñon begixan lastua ikusi eta habia ez norberanian.
2 . begi. iz. (TE). Ojo (de herramienta, de aguja); agujero. Erraminttetan kirtena sartzeko zulua; jostorratzan zulua.
Ganbelua jostorratzan begittik igarotzia baiño gatxagua aberats bat zeruan sartzia. 4 . begi. iz. (ETNO). Yema de algunas plantas; yema, de donde salen los brotes; yema de brote; gémula. Patatiak urtetzeko, begixa daukan zatixa sartu bihar da. Bi begi sartzen dira gitxienez, eta begittik ernamunak urtetzen dau. Ik. ernamun, pinporta. begi ale. iz. (TE). Ojazo; ojo grande. Euzki biren lezkotxe begi-aliak zittuan. begi ertz [betertz]. iz. (TE). Borde del ojo, rabo del ojo, rabillo del ojo. Gaurko euzki-begixakin, begi-ertzak minberatuta daukaraz. begi itsuan (begitsuan, begitxuan) [begi itsuan]. adlag. A ciegas. Begi itsuekin, begixak itxitta.
Eta neskamiagaz esandako orduan eta tokixan, bertan zan illunakin juan zan gizonori begitxuan, haregaz ogeratzeko asmuan. (Ibilt 457).
Ik. begi itsuan ibili, itsuan. begi itsuan ibili (begitsuan ibili). da ad. (TE). Andar a ciegas. Ezer ikusten ez dala ibili. Eskolarik eza, begitsuan ibiltzia beste da. / Begitsuan dabil batera eta bestera makillaka. begi itsuka (begitsuka, begi-itsuan). iz. (ETNO). Juego de la gallinita ciega . Joko izena da, neskena eta mutillena. ILek esplikaziño luziagua emoten dau, in IL, 85-86. Jokatuko juagu begi-itsuka?. / Elizataixan begi-itsuan eittia zan gure jolas bat eskolara aurretik. Ik. itsuka. esan, [begi-itxuka] esaten da begi itsuka egin (begi-itsuan egin). du ad. (TE). Jugar a la gallinita ciega. Begi itsuka edo itsuka jolasian ibili. Elixataixan begi-itsuan eittia zan gure jolas bat eskolara aurretik. Ik. itsuka. begi lauso. 1 . begi lauso. iz. (TE). Catarata. Begi-lausua osatu gurarik dabiz gure lagunari. Ik. gerun. 2 . begi lauso. izond. (TE). De vista
con cataratas; de mala vista. Begi-lausua zanetik, bardin hartzen eban zaharra zein gaztia. begi oneko. izlag. (OEH). De buen aspecto. Itxura onekua.
Haiñ jasua eta begi-onekua izanda, ez jakolako ezagutzen ez aiskide eta ez gurakorik. (Ibilt 458).
Esan nahi horrekin, gitxi erabiltzen da; normalian itxura oneko.
begi onian ibili. esap. (OEH). Estar en buenas relaciones con. Dukesiak ikusirik Zalduna senarran lehengo begi onian ebillela, baketan hainbeste eruan eziñik, esan zetsan Dukiari: [...]. (Ibilt 481).
begi zulo. iz. (NA). Ojera. Ze ibilli zara?, horrek dia begi-zuluak! begi-argi. iz. (TE). De buen semblante, de buena cara. Aspaldiko partez, begi-argixa topau dot gaixua. begi-erre. 1 . begi-erre. izond. (TE). Pitarroso,-a, de ojos irritados. "de ojos irritados" (TE, 232). Gure gaztetan gehixago ziran ume begi-erriak. Ik. begi-minbera. 2 . begi-erre. iz. (TE). Conjuntivitis granulosa; tracoma. Gaixotasuna da.
Begi-erria, lehenago asko ikusten zan gatxa. / Begi-erria lehenago sarri ikusten zan. Eta ez zuan edozer gauza, txikito! Begi-erriagaz itxututa be geldittu heikian!. Ik. begi-minbera. begi-minbera. 1 . begi-minbera. izond. (TE). Pitarroso,-a, de ojos irritados . Eta Lia begiminberia zan, baiña Rakel arpegi polittduna eta itxura ederrekua (Gen. 29. 17). Ik. begi-erre. 2 . begi-minbera. iz. (TE). Enfermedad de los ojos; tracoma. Txikitxan, luzero begiminberia euki eban. Ik. begi-erre. begi-oker. izond. (TE). Bizco,-a. Esaten dana sinistera ezkero, Judas ulegorrixa eta begi-okerra ei zan. begiko min. iz. (TE). Enfermedad de los ojos; mal de ojos. Begiko-miñakin ebillen luzero. begittan hartu (begitxan hartu). esap. (TE). Coger manía, tomar ojeriza. Norbaittenganako ezinikusixa hartu.
Begittan hartu nau, eta neria, dana da hasarre ein biharrekua. / Otua begittan hartu eban, ta handik aurrera beti ebillen Otuari nundik akatsen bat billauko. (Zirik 13).
begixa bete. dio ad. (TE). Gustar, resultar muy agradable o placentero. Zerbaitt edo norbaitt gustoko izan. Gaur erromerixan ikusi doten neskatxa batek begixa bete desta. begixa euki. du ad. (TE). Tener buen ojo; acertar. Ofiziuan, asko esan gura dau begixa euki edo ez. begixa jo. dio ad. (TE). Echar el ojo, poner los ojos en. "Echarle el ojo a una cosa" (TE, 234).
Begixa jota daukat neskatxa horri, auzoko polittena delako. / Eskopetak hartu ta tipi-tapa juan ziran mendixan gora, eurak eta beste askok begixa jota euken leku batera. (Zirik 73).
/ Etxian ebela neskame mardo eta itxura onekua, senarrak [...] begixa jota eukan eta bittarte guztietan haren talaixan ebillen. (Ibilt 470).
begixak ataratzeko [begiak ateratzeko]. iz. (TE). Libélula. "Especialmente la Aeschena grandis" (TE, 234).
Begixak-ataratzekuak ur onduan ibiltzen dira, uretan sortzen diralako. / Izena ez jakixat horrek zelan daken, baiña guk umetan begixak ataratzekua beti; horrek potzuetan... bueno!. Ik. sorgin-orratz. begixak batu [begiak batu]. esap. (Lab-Hiz). Conciliar el sueño, cerrar los ojos . Ikaraz beteta, jarri ziran begixak batu barik egunsentixan zaiñ. (Ibilt 461).
begixak kendu [begiak kendu]. du ad.-esap. (OEH). Apartar la vista. Pelukeruak, kokotetik begixak kentzeka, erantzun zetsan. (Zirik 88).
Ik. kendu. begixak lurrari jositta. esap. (EEE). Cabizbajo,-a. "Buru-makur egon, lotsariaren eraginez edo haserre egingo diguten beldur, behera begira egon" (EEE, 25-26). Burumakur, begixak lurrari jositta esan neban ezetz. begixen aurre [begien aurre]. esap. (OEH). A (de) la vista, ante los ojos. Zer da nere begixen aurrian ikusten doran hondamendi triste hau, zu nere Maittia? (Ibilt 488).
Ik. begixen bista. begixen bista [begien bista]. esap. (TE). Ante los ojos, a la vista. "Expresión significativa que entra en muchas frases" (TE, 235).
Begixen bistan dago zeren ondoren dabillen.
/ Begixen bistatik kendu zaittez, gaiztuori!
Ik. begixen aurre. Leku-denborazko kasu markak hartzen dittu beti, inesibua eta ablatibua
gehixenetan baiña adlatibua be izan leike. Alboko aditzak be asko izan
leikez: egon, kendu...
begiarte (begi-arte) [begitarte]. iz. (TE). Cara, rostro; semblante, aspecto. Begi-arte tristia agiri eban gaur zuen gizajuak. begibakar. izond. (TE). Tuerto,-a. Gazterik galdu begixa, eta begibakar geldittu zan bizi guztirako. / Begi-bakarra, bizkar-okerra ta errena zan gaiñera. (Zirik 62).
Ik. tuder. begieder. izond. (TE). De ojos hermosos, bonitos. Liraiña eta begi-ederra; eta ondasun hónen gain, bihotz samurra.. / Zu be begi-eder zara, e? txiki? begi-eder! marroi-marroiak baiña polittak eta edarrak.... begiko. izlag. (TE). Favorito,-a, preferido,-a; querido,-a. Gogokua; oso maittia, kutuna.
Davidek Salomon bere begikua eban, pekatuko frutuan heriotzia ahaztu gurarik sortutakua zalako. Anton. ezkerreko begiko. Ik. kutun. begiko izan. (OEH). Gustar, agradar; tener simpatia. Milla bidar aindu zetsan juramentuz, ondo gordetzia ixilleko ipoñori, iñoiz baño gehixago eban ba begiko. (Ibilt 484).
/ Oso begikua dau haxe neskatillia gure semiak.
begira egon. 1 . begira egon. da ad. (TE). Estar mirando. Zerbaitti, norbaitti edo nunbaittera begira egon. Hendaian nago zabal-zabalik begira... Zuri begira egon, gora begira egon. 2 . begira egon. da ad. (TE). Estar esperando. Zerbaitten edo norbaitten zain egon. Aittan begira nago lanian ekitzeko. Ik. zain egon. Ez da adiera honekin asko erabiltzen. begirakune (begirakuna) [begirakune]. iz. (TE). Mirada. Señoria; ni banintza Bedorren begirakuna bat merezi dorana, mira haundixaguakin ikusiko zenduke, ni bezelako gizakume apalak, ziur bai norbait ospatzen dabela. (Ibilt 476).
/ Harek eban begirakune zorrotza, bildurgarrixa bendekuentzat. / Hiru hankako mahaixari ikara eraintzen ei zetsan begirakuna batekin. / Horraitiok andriaren begirakunan ez zan izan giro; axerixaren jarkeria zirudixan. (Zirik 27).
Gehixenetan esangura txarra dauka.
1 . begiratu, begiratze ( begiratutze). dio/du ad. (TE). Mirar, dirigir la mirada; observar. Begiratizu nundik zoiazen, ez zaittian jausi. / Kanpantorretik begiratutzia gura eban, baiña bildur zan ertzera urtentzen. / Ez jatzu ezer kostatzen noixian behin lapikuari begiratzia. / Bestiak beatu (begiratu) eban da: --Bai, hori etxe honetan interprete dagok. (Zirik 10).
Ik. beittu. Beittu baiño gehixago erabiltzen da begiratu.
2 . begiratu. izond. (TE). Moderado,-a, prudente. Emazte begiratua hartu ebana; eta bai bihar be, senarra irabazi laburrekua zalako. 1 . begittandu (beitxandu), begittantze (beittandutze) [begitandu]. zaio ad. (TE). Parecer; imaginarse, figurarse. Iritxi, pentsau, irudittu.
Begitxandu jata beste bat ziñala. / Sarrittan aurkitzen da zegozer begitxandutzia. / Zorigaiztokua milla gizur begitxandu bihar hau. / Uezaba hintzala begittandu jatan. Jauntxo itxura gehixago heukan bihargiñana baiño: garbi jantzitta ta ezebez eiten. (Zirik 32).
Ik. iritxi, pentsau. 2 . begittandu (beitxandu) [begitandu]. izond. (TE). Figurado,-a; imaginado,-a. Gauza asko dira begitxanduak, benetakotzat hartzen diranak; hala gaurko batzuk ikusten dittuen martetarrak. begittanziño (begitxanziño) [begitazio]. iz. (TE). Imaginación, figuración, fantasía, ilusión, visión . Begitxanziño batekin, aztorauta dabil zoratu biharrian. begittanziñotsu (be(g)itxanziñotsu) [begitaziotsu]. izond. (TE). Desconfiado,-a; receloso,-a. Gizon begitxanziñotsua, bere buruari infarnua batzeko. begizko. iz. (TE). Aojamiento, hechizo, mal de ojo. Ez dakit zein sorgiñek bere umiari begizkua ein detsalakuan dago ama koittaua. begiztada (begirada) [begirada]. iz. (EEE). Ojeada, vistazo, mirada. ... gure aldetik begistada bat merezi izaten ez deskuela... Begirada erabiliago dala esan leike.
|
|
Babesleak
