belauniko (belaunbiko). adlag. (TE). Arrodillado,-a, de rodillas. Laban eiñ, eta belauniko geldittu nintzan. / Neskame errukigarrixa agertu zan etxeko-andriagana, belauniko, negarrez esanaz zerlako miñak emon zetsazen uezabak. (Ibilt 470).
belaunikotu, belaunikotze ( belaunikotutze) [belaunikatu]. da ad. (TE). Arrodillarse. Belauniko jarri.
Noiz jaiki, noiz belaunikotu eta noiz jarri bihar zaran, bedorrek papelorrek diño. / Gure Jaunan aurrian, belaunikotutzia ohittutzen da. / Aindu etsen belaunikotzia azkenengo kredua esateko. / Belaunikotu eta parka eskatzen jarri zan. (Ibilt 468).
beleron. interj. (ETNO). ¡Por mí y por todos mis compañeros!. Libratzeko formulia harrapatze jokuetan.
beleta. izond. (NA). Inconstante, mudable. Ipurlokia, aldakorra, ariña. Bai, persona beletia..., gizon beletia... belianak. iz. (TE). Nidada del cuervo. Hatx bittarte baten agiri ziran belianak. / Arrajolako makal haundixan buruan topau najittuan belianak. / Mandiolako ataixan urtero ernarianak. Ik. bela. Bes. ernarianak, okillanak, txittalapurranak...
beltxindor. iz. (NA). Orzuelo, divieso. Aitxiri begixa tapau detse?: beltxindorra da hori. Ik. erlekizten. belu. belutu, belutze ( belututze). da ad. (TE). Hacerse tarde. Berandutu.
Batari eta bestiari aitzen, belutu egin naiz. / Belutu ein jatan atzo, zuen etxera agertzeko. / Hainbeste harutz eta honutzekin, belututzia gura eban lanera sartzeko. / Ez da millagro belutzia, bidian dagozen ikusmira guztiegaz. Ik. berandutu. Gitxi erabiltzen da.
bende [mende]. 2 . bende [mende]. postp. (TE). Bajo el dominio/poder/mando, bajo la autoridad. Judixuen Probintzia Ponzio Pilaton bendian zala, josi eben kurutzian Nazaret-ko arotzan semia. Postposiziñuan aurreko berbiak kasu markak hartu leikez, gehixenetan genitibua. Postposiziñuak berak be hartu leikez deklinaziñoko markak, gehixenetan inesibokua, baiña zer esan nahi dan, leku-denborazko edozeiñ izan leike.
bendeko [mendeko]. izlag. (TE). Sojuzgado,-a, sometido,-a; criado,-a; súbdito,-a. Aintzailliak legian behian ez diran lekuan, enparaua bendekua. benderatu, benderatze ( benderatutze) [menderatu]. du ad. (TE). Someter, dominar, vencer. Bendian hartu.
Erromatarrak eziñ izan ei eben hamengo basuetako jendia benderatu. / Armadun jendiak arma bakua benderatutzia, ez da gatxa. / Kosta jakun, Marruekon, izentau zeskuen zati garratz apurra benderatzia. / Holan ezin leikek jarraittu; ordua dok, gizon batzuek bestiak benderatu barik mundua zuzentzeko. (Zirik 9).
Ik. azpiratu. benderatzaille [menderatzaile]. iz. (TE). Conquistador,-a. Benderatzaillien artian, Alejandro bat, Mazedoniakua, izan zan haundiñetarikua. bene-benetako. izlag. (JME). Auténtico,-a. Bene-benetako erregezalia zanez, behin adarjotzaille batek esan ei zetsan: Hik heuk be diru asko eingo heban baiña erregetzarako eztok (ez dok) balio. (Zirik 60s). / Zaurittutako basurda hasarre bat bezela, aindu zan Saloi nausira bene-benetako kulpadunaren billa. (Ibilt 489).
Ik. benetako. beneno (bereno) [beneno]. iz. (TE). Veneno. Zapu-perretxikuak berenua dauke eta gaitx eitten dabe. / Emaztiak pentsatzera arte berenua hartu eraiñ zetsala jateko hartan. (Ibilt 473).
benenoso (berenoso). izond. Venenoso. Plaentxia guztian zabaldu zan zurrumurrua [...] kuadrilla batek perretxiku benenosuak pe jaten zittuela.(Zirik 62).
/ Urritxak, kuletruak eta beste holako bost edo sei klase kendu ezkero, beste guztiak benenosotzat jaukaz. (Zirik 62). benetako. izlag. (TE). Verdadero,-a, cierto,-a, auténtico,-a; de verdad, real. "Con referencia a narraciones, sucedido, historia, en oposición a asmautakua, ficción" (TE, 239).
Liburu horretan esaten diran gauzak, benetakuak. / Kristau benetakua Tolstoi zaharra. / Zertarako ondo ein; ondo-ondo eingo banittuke, benetako lorak diralakuan konejuren batek jango littuke ta? (Zirik 13).
/ Ikusirik zaldun jator haren hoztasuna bere etxeko emakume guztiendako, itandu zetsan behiñ, nola izan zeikian benetakua agiri gura eban hoztasun haura. (Ibilt 458).
Anton. asmautako. Ik. egizko. |
|
Babesleak
