bultzaka. adlag. (OEH). Empujando, a empujones. Hatzka, haginka eta bultzaka, apurtu bihar eban fraille gizajua. (Ibilt 465).
bunba (bun, dun, dunba, du, ddu). onomat. (ETNO). Caerse algo con fuerza; golpe. Indarrez zeozer jaustia, golpia.
Mahaixa edo, jausiko balitza "bunba!" etarako leuke. 
burdi txiki. iz. (ETNO). Carro pequeño, cerrado por los costados. Ik. burkaja, burkoltza. burdi-ardatz [gurdi-ardatz]. iz. (TE). Eje de la carreta; huso de carro. Zegozek eraitten zetsan burdi-ardatzari, andra barrixan arriua zeroiala soiñu ein zeixan. / Udazkenerutz ira sasoian, behin baiño gehixagotan entzungo zenduen burdi-ardatzen txistua; iñoiz baitta senetik urtetzeko adiña be. Ik. ardatz. 
burdixan jolas. iz. (ETNO). Juego del carro. Umiak burdi gaiñian egitten zeben jolasa. Bat burdixan partikan jartzen zan, eta bestiak burkoltzan. Gero, txandaka, aldatu egitten ziran, partikia gora eta behera, aldixan-aldixan, bulpartikan zeguana jeitsi eta burdi gaiñeko bat partikara igoz.
Partikian puntan bat jartzen zan; bestiak burkoltzan. Eta partikan zeguanak esaten zeban: "Kukurruku" eta beste batek "zer bihozu?". Eta azkenian, "zeiñi?" eta "fulanitari". Eta orduan, hori puntara igo eta puntakua bajau. / -Kukurruku! -Zer bihozu? -Artua (gaztaia) ta ogixa! -Zeiñi? -Fulanori. / Txutxurrutxu! Ze biozu? -Arrautzia! -Zetako? -Abariandako! -Abariak zetako? -Mezia emoteko! -Mezia zetako? -Zerura juateko!". Ik. kukurruku. lur-burdi. iz. (ETNO). Carro para transportar tierra. Aldaparetan lurra jausi egitten da. Hori lurrori jasotzeko erabiltzen dan kabledun burdixa da lur-burdixa. Batzuk bolketedunak izaten dira.
Ik. burdi txiki, karaketxa. 
burdiña [burdina]. iz. (TE). Hierro (Fe). Metal hutsa, grisa, harikorra, xaflakorra eta gogorra da. Burdiña industrialian beste elementu batzuekin aleauta dago (ETNO).
Burdiñia, Bizkaiko mendixetan ugari izan da. / Burdiña gorixa hartzen eban eskuan, Ferran mailluarixak. / Sutako burniagaz jo eban buruan. / Burdiñako biharrak Eibarren hamaika laguni emon detse bizimodua. Bai, izan be, berak dakar gure ondasuna. / Mendi-ibilli bat egiñ ondoren, etxeruzkuan, berihalaxe hartzen dogu burdiña usaiña Eibarrera hurreratzian; begi-itsuan be igarriko genduke nora goiazen. / Galtzairua eta burdiñia, lanerako, ez dittuk bardiñak. Gehixenak, zuzen, amaieran berezko -a dabela darabixe; gaur egunian burdin ("-a" bakua) be entzuten da, gaztien artian.
burdin barra. iz. (ETNO). Barra de hierro (producto acabado). Totxua landuz ijeliak ataratzen daben produktua.
Aurrerako bihar edo lanak geratzen dira ijeliantzat, zeiñi dagokixon burdiñia ijeztia edo irutia, burdin-barra izatera ekarri artian. burdin hari. iz. (ETNO). Alambre. Burdiñazko hari malgua, trefilaziñoz ataratzen dana.
burdin oratzar. iz. (ETNO). Masa de hierro candente; goa. Burdiñolako sutegixan egitten dan burdiña hutsa batuz sortzen dan burdiñ-ore gorixa, agoia be deitzen jakona.
Ijeliak bere uragiaz darabil gabixa (...), urtzailliari irakasten deutsa zer egiñ, noiz aurreratu, (...) eta noiz albotu burdiñ-oratzar edo agoia. Ik. agoi, zamarra. burdin ziri. iz. (ETNO). Cuña de hierro. Mailluakin jota egurrak bringatzeko eta jausi eragitteko erabiltzen diran burdiñazko zirixak.
Hau tronguau bringatzeko ekarrirak burdin-zirixa. burdiña-salda. iz. (ETNO). Hierro fundido, caldo. Burdiña urtua.
Urtutako burdiñiari "burdiña-saldia" deitzen jako. burdiña-txatar [burdin txatar]. iz. (TE). Chatarra de hierro. Gerra ondorian, burdiña-txatarrakin aberastu dira bat baiño gehixago. burdiñia landu. du ad. (ETNO). Forjar, fraguar. Burdiñia mailluaz landu.
Txomiñ errementarixak dotore lantzen eban burdiñia. Ik. egurra landu. galda-burdiña. iz. (ETNO). Hierro fundido. Burdiña eta karbonoz (%2,1etik gora) eratutako aleaziñua, zuzenian egoera likidotik moldiatzen dana. Taillarretako berbia da.
Ik. iraz-burdiña. HB: burdinurtu.
iraz-burdiña. iz. (ETNO). Hierro colado. Burdiña eta karbonoz (%2,1etik gora) eratutako aleaziñua, zuzenian egoera likidotik moldiatzen dana.
Ik. galda-burdiña. burdiñaga. iz. (ETNO). Palanca del fundidor,-a. Burdiñazko barria. Palankia. Urtzailliari, laguntzen deutse agoia su-azpittik ataratzen ijeliak eta gatzamailliak, bakotxak bere burdiñaga edo palankiaz. Ik. palanka. burdiñare. iz. (ETNO). Arado con púas de hierro. Burdiñazko hagindun aria. Ik. golda, frantsesare, azaldu. burdiñazko [burdinazko]. izlag. (TE). De hierro, férreo. Oin gauzarik gehixenak dira burdiñazkuak. / Eukan ontziterixa guztia zan burnizkua. Ik. burdiña. Gehixenak, zuzen, "burdiñazko" darabixe.
burdiñazko soiñeko. iz. (OEH). Armadura. Dukia, burdiñazko soñekuz jantzirik eta ezpata albuan harturik, Turkuen lur urriñetara juan zan gudura. (Ibilt 490).
burdinbide. iz. (TE). Ferrocarril. "Camino de hierro" (TE, 278). Donostiatik Bilboraiño burdinbidia Eibartik zihar doia. burdingeza [burdina gozo]. iz. (ETNO). Hierro dulce. Zirkuitu magnetikuetarako egokixa dan burdiña suberatua. / Burdiña huts txamarra, xaflakorra eta mekanizatzeko erreza. burdingintza. iz. (ETNO). Siderurgia. Burdiñia egitteko edo lantzeko lanbidia. Burdiña-industria. Mogel eta burdingintza. burdingorri. iz. (TE). Cobre. Kolore gorriskia daben metala, oso harikorra eta xaflakorra eta bero eta elektrizidade eruaitaille ona (Cu) (ETNO). Arrateko aldietan, bazan burdingorri gei apurren bat. Ik. urraida. burdinguri. iz. (ETNO). Hierro maleable. Burdiñurtuan eta galtzairuan arteko aleaziñua. Suberatu egitten da xaflakor bihurtzeko. Burdiñurtu xaflakorra be deitzen da.
burdinkato. iz. (ETNO). Tenazas grandes de ferrería. Agoia mogitzeko kurrikak edo tenazak.
Ataratzen dabe [agoia] sutegittik agirira (...) Botatzen dabe behera eta txirikiña edo burdinkato bat iratsirik (burdinkatuakin helduta) daroie gabipera. Ik. orrikak, txirikin, kurrikak. burdiñola [burdinola]. iz. (TE). Ferrería. Burdin-minerala landu eta burdiñia etaratzen eta lantzen zan antxiñako lantegixa (ETNO).
Olerrian eta bai Eitzan, baziran burdiñolak. Ik. ola, agorrola, haizeola, zeharrola. burdiñola saillak. iz. (ETNO). Departamentos de una ferrería. Normalian, hónetxek sei saillok izaten zittuan burdiñoliak: ur-eraketia, hauspotegixa, sutegixa, gabitegixa, ikaztegixa eta miategixa.
burdiñori. iz. (ETNO). Latón; bronce. Kobrez eta zinkez osatutako aleaziñua. Moldiaerreza, hariztakorra, ugartzen gatxa eta leuntzeko ona.
Ik. letoi. 
|
|
Babesleak
