loiña [loina]. iz. (TE). Loina (Chondrostoma nasus). "Errekako arraiña" (AN). / "Pez de nuestros ríos" (TE, 532).
Loiñia ugari hartu dabe Andikaon. / Amañan eta Ariatzan zarbezkailluak; Matsarixan aingiria be bai; eta loiñia Maltzan. Loiñia hartzeko Maltzara juan bihar izaten zan. / Loiñak, azpi-zuri, bristaraka eguardiko ordu bero sargorixan. (Ibilt 144).
loiña-erreka [loina-erreka]. iz. (TE). Río de loinas, río loinero. "Río que abunda en loinas" (TE, 531).
Gatzagatiko ibaixa, loiña-errekia. loiña-jan [loina-jan]. iz. (TE). Banquete a base de loinas, comida a base de loinas. "Celebración comiendo este pescado" (TE, 531).
Maltzan loiña-jana ein dogu hogei lagunek. loka. 1 . loka. iz. (TE). Desajuste, holgura. Nibelian ondo jarri barik daguan gauzian kili-kolua; pieza biren arteko ahokatzian nasaiera larregixa.
Mahai honek lokia dauka hamentxe. / Ardatzan eta kojinetian artian lokia dagok-eta, zelan ibilliko dok ba makiñia ondo!. 2 . loka. adlag. (ETNO). Suelto,-a, en punto muerto. Mekanismo batian, eragingaillu batek, bueltaka badabil be, eragin biharreko piezeri eragitten ez detsen egoeria (ETNO).
Ik. lokara. Normalian lokan / lokara ipini, laga, jarri esaten da.
lokan ipini (lokan laga, lokan jarri). du ad. (ETNO). Poner en punto muerto; poner suelto,-a. Makiña edo mekanismo bat loka egoeran ipini edo jarri (ETNO).
Baiña, makiñia garbitzen lokan ipini barik habil barren! Makiñia garbitzen hasterakuan, lehelengo lokan ipini bihar dok, miñen bat hartu ez deixan. Ikasik ni bizi naizen artian. / Garbitzen hasi aurretik lagaik makiñia lokan. Ik. lokatu, lokara jarri. lokara. adlag. (TE). En punto muerto, suelto,-a. Poleia lokara jarrizu. Ik. loka. Normalian lokan / lokara ipini, laga, jarri esaten da.
lokara jarri (lokara ipini). du ad. (TE). Poner en punto muerto; poner suelto,-a. Makina edo mekanismo bat loka egoeran jarri.
Poleia jarrizu lokara. Ik. lokatu, lokan ipini. lokarri. Ik. lotugarri. lokartu, lokartze. da ad. (OEH). Dormirse, adormecerse. Inguruko zaratekin, nekez lokartu nitzan.
Ik. luak hartu. lokatu, lokatze (lokatutze). 1 . lokatu, lokatze (lokatutze). da ad. (TE). Enclocarse, ponerse clueca. Oilluekin erabiltzen da.
Oillua lokatu da eta hamazortzi arrautza bota detsaguz. / Txitxak ataratzeko bihar izaten da oillua lokatutzia. 2 . lokatu, lokatze (lokatutze). da/du ad. (TE). Aflojar(se), soltar(se); dislocar(se); poner en punto muerto. "Hazurra beran lekutik etara; izatez, edozer gauza, ibilixaz, zuztarretik etara eta kili-kolo lagatzia" (ETNO).
Zirri eta zirri, lokatu dot albagiña. / Orixotan beratu eta lokatu dau torlojua. / Ez zan erreza izan torlojua lokatutzia. / Kostako da berau lokatzia, sustrai gogorrak dittu ba lurrian barrura. / Jo-ta lokatu zetsan matraillazurra. Ik. lokan ipini, lokara jarri. lokatza [lokatz]. iz. (TE). Barrizal, lodazal. Bazan haren ataixan basia eta lokatzia. Ik. basa, basatza, kakatza. lor. iz. (AN). Carga; tribulación, disgusto, pesar. "Nekea, indarrik eza" (AN).
[...] bihargiña, lor da makalik. (Ibilt 350).
/ [...] gauzak baztar ezkutuan, batzuk jakuz pozerako ta beste batzuk, berriz, lotsa ez bada lor haundirako. (Ibilt 368).
lora [lore]. 1 . lora [lore]. iz. (TE). Flor. Arrate balleko loria izan zan bere gazte denboran. Eibarren ez da lore esaten.
2 . lora [lore]. iz. (ETNO). Punzón con extremo en flor; adorno en flor para escopetas. Puntan lora formia daukan puntzoia, grabadoriak eskopeta arruntian zenefak egitteko erabiltzen dabena; eskopetendako apaingarrixa lora forman.
Eskupeta mordo bati lorak ein biharra izan eban. (Zirik 13).
Ik. markadore, matiatzeko puntzoi, puntu-biribil, sakabokau, sartzeko puntzoi. lora-leku [lore-leku]. iz. (TE). Lugar en el que abundan las flores, lugar florido. Basua izan arren lora-lekua zan. lora-txorta [lore-sorta]. iz. (TE). Ramillete, ramo de flores, manojo de flores. Basuan batutako lora-txortiagaz juan zan maittiagana. loran egon [lorean egon]. 1 . loran egon [lorean egon]. esap. (TE). Estar en flor (un frutal). Sagarra loran, keixia loran... 2 . loran egon [lorean egon]. esap. (TE). Estar en flor (una muchacha); estar espléndida. Polita egon neska gazte bat.
Ointxe dago loran neskatilla haura. lorara etorri / juan. da ad. (ETNO). Florecer, cuando empiezan los primeros brotes. Nabua lorara doia; tximixak urten detse. / Hasi da pixka bat berotzen, eta badatoz udalorak lorara!. / Larrosak badatoz lorara baiña makal samar dagozela uste dot. Zorriz jositta dagoz eta indarra kentzen detse. / Okarana lorara datorrenian, hantxe agertzen dittuk (txori frutabatzailliak) eta "limpio" lagatzen juek!. Ik. loratu, zildu, garatu. lorabatzaille. iz. (ETNO). Camachuelo (Pyrrhula pyrrhula). Txori izena da.
Ik. frutabatzaille, motabatzaille, puntabatzaille. UZ: gailupa.
lorati [loreti]. izond. (TE). Que da mucha flor, florido. Lora asko emoten dabena, loratsua.
Baitta keixia be, sasoian, loratixa. Ik. loratsu. Ez da erabiltzen.
loratsu [loretsu]. loratu, loratze (loratutze). da ad. (TE). Florecer; florear algunas verduras para crear semilla. Loratu berdura gehixenak egitten dira: porrua, kipulia, azia, nabua... (ETNO).
Sagarrak loratzen diranian ikustekuak dira. / Udabarrixan, zelaixak loratutzia. / Keixen loratzia izaten da udabarrixan. Ik. lorara etorri / juan. |
Babesleak
