leuntzaille (leguntzaille) [leuntzaile]. 1 . leuntzaille (leguntzaille) [leuntzaile]. iz. (TE). Alisador,-a; pulidor,-a. Piezak leuntzeko eginbiharra daukan bihargiña.
Armerixan, leguntzaillieri "akabatzaillia" eta "dultzitzaillia" esaten jakue. Ik. akabatzaille, dultzitzaille. 2 . leuntzaille (leguntzaille) [leuntzaile]. iz. (TE). Engrasador,-a. Mekanismuak koipeztatzeko zeregiña dabena.
3 . leuntzaille (leguntzaille) [leuntzaile]. izond. (TE). Adulador,-a, halagador,-a. Uezaban leguntzalle ebillen, ipurdi-garbitzalle ez esatiarren. lez (letz) [legez]. postp. (TE). Como; en calidad de; conforme a. Mundu guzurtixan aurrian, haundixa; baiña gizon letz, hutsuna bat baiño gehixagoko umia. / Guri erakutsi deskuen letz, mundua biribilla. / Urriñetik baletor letz. (Ibilt 464).
/ Txarri gizen bi emotia laguntasun letz. (Ibilt 469).
Ik. bezela, moduan. letxe (leztxe) [legetxe]. postp. (TE). Como, de igual modo, intensivo de "lez". Lez indartuta: lez + txe > letxe.
Etorri nintzan leztxe, hutsik juango naiz mundu honetatik. / Ointxe, hamentxe, bertantxe, leztxe; hauxe, horixe. / Nere aiskide batek esango leukian letxe. (Zirik 86).
Ik. bezela, lez. Aurrekuak kasu markak hartu leikez, edo jokatutako aditz sintetikua be izan leike; holakuetan, mendeko moduzko perpausak egitten dira.
lezko. postp. (TE). Como, igual que. "Sirve de comparativos de igualdad" (TE, 525).
Donostian lezko hariatzia Hondarrabixan. / Zurian lezkua da neria be. / Konturatuko ez banitz lezko agirixa. (Ibilt 479).
/ Gura ez baleu lezko ezetz batzun ondoren. (Ibilt 478).
lezkotxe. postp. (TE). Intensivo de "lezko". Lezko indartuta: lezko + txe.
Zuk lezkotxe liburua daukat nik. / Donostian dendak, Parisen lezkotxiak (dira). Ik. bezelakotxe. leza (leiza) [leize]. iz. (TE). Cueva, caverna. Batetik besterañok ibilli eban leiza zulo ha. / Lezeta, leiza lekua; Elorreta, elorra ugari izango zan lekua; Arrieta, "pedrera". / Urkon da leza bat; beste txatxar bat Galdaramiño aldian. / Jentillak; hórrek ziran hamengo lezetan bizi izan ziranak Ebanjelixuan aurretik. Ik. kueba. Eibarren leiza baiño arruntagua leza (TE, 521). Beste sinonimua be erabiltzen zan/da: "Con referencia a las de Urko y Galdaramiño, se decía kuebia" (TE, 525).
leza-zulo [leize-zulo]. iz. (OEH). Cueva, gruta; sima. Jausi zan leza-zulo edo inpernuren baten. (Zirik 18).
Lezeta. b. iz. (TE). Lezeta (caserío). "Caserío en Goimendi" (TE, 524).
Lezetakua zan Sumendixan emaztia. / Lezeta, leiza lekua; Elorreta, elorra ugari izango zan lekua; Arrieta, "pedrera". Arrate-ballian eta Goimendin Bergarako lurretan.
leziño [lezio]. iz. (OEH). Lección, enseñanza. Ume denporako eskoliakin gogoratu zan, leziñua ez ekixanian bigarrenez esan eraitzen zetsanekuakin. (Zirik 86).
libertade [libertate]. iz. (TE). Libertad. Libertadia, gizonan ondasunik nausiña. / Kate guztietatik eskatuta agertzia da libertadia. / Gizonarentzat libertade larregi ebala. (Zirik 24).
libra. iz. (TE). Libra; medio kilo. Pixu neurrixa: ogixa, liñua, urdaixa, okelia, arraiña, gaztaia, berduria... neurtzekua (ETNO).
Plazako saldu-erosixetan libria izaten zan neurri. liberdi. iz. (TE). Media libra, cuarto de kilo. Libraka eta liberdika saltzen da okelia. / Ekarrizu ogi-birriña, liberdi nahikua. libralaun (liberlaun, liberlau) [libra-laurden]. iz. (TE). Cuarto de libra. Libra-laren (ETNO).
Liberlaunka kafia. libratzaille [libratzaile]. 1 . libratzaille [libratzaile]. iz. (TE). Librador,-a; desmontador,-a. Eskopetian piezak askatu, numerau eta hornitzaillieri akabera-biharretarako banatzen zittuana (ETNO). / "Un oficio de la armería" (TE, 525).
Libratzaille eitten eban Armaittanian. / Libratzailliak soltau eta hornitzaillieri banatu eta armatzailliak jaso eta azken montajia egin. Anton. armatzaille. 2 . libratzaille [libratzaile]. iz. (TE). Librador,-a de un giro. Zein da letra honen libratzaillia? libratze. iz. (TE). Parto, alumbramiento. -Zelan izan dau libratzia emaztiak? -Ederki, Jaungoikuari eskerrak. Ik. erditze, umegintza. Eibarren ez da / zan erditze normalian erabiltzen, libratze baiño. "En el léxico común de Eibar" (TE, 324).
librau, libratze [libratu]. 1 . librau, libratze [libratu]. du ad. (TE). Libertar, liberar; soltar. Askatu, katigutasunetik etara.
Kurutzian hill ondoren, jatxi zan Infarnuetara, Abrahamen altzuan ziranak libratzera. / Presuak libratzia, Don Quijote-k eiñ eban bezela. Ik. eskatu, soltau. 2 . librau, libratze [libratu]. dio ad. (TE). Girar, enviar dinero, librar dinero. Dirua bialdu.
Salamancan estudixuetan daukan semiari, milla errial librau detsaz Bankuan bittartez. 3 . librau, libratze [libratu]. da ad. (TE). Parir, alumbrar, dar a luz. Erdittu, umia egin (euf.).
Gurasuenera bialdu dau emaztia libratzera, egunetan sartu danetik. Ik. erdittu, umia egin, umia euki / izan. Eibarren erabiltzen dana/zana, librau da, eta ez erdittu / "En Eibar, parir comúnmente es librau, o se emplea alguna forma perifrástica" (TE, 324).
libre. 1 . libre. adlag. (TE). En libertad. Jakiñeko lapur haundixa izan arren, libre dabill. / Itturri honetatik libre da nahi beste ur hartzia. Ik. solte, amain emonda. 2 . libre. izond. (TE). Libre. Gizon libria, katiu ziran askon erdixan. / Una libriak urri dittuen bizimodu estu baten sarturik darelako. (Zirik 6).
/ Leku bat libre ikusten juat bahintzat. (Zirik 127).
libre izan. da ad. (TE). Estar permitido, ser libre. Itturri honetatik libre da nahi beste ur hartzia. 
liburuetan egon. esap. (TE). Estar escrito, estar en los libros. "Estar en letras de imprenta, con la autoridad que esto tiene para muchos" (TE, 526).
Liburuetan dagozen gauzak baiño asko gehixago dira munduan. liburutegi (liburutei). iz. (TE). Biblioteca, librería. Konzeju Zaharrian zan liburuteiko libururik gehixenak, gazterik irakorri nittuan. liburuzale. izond. (TE). Bibliófilo,-a, persona aficionada a los libros. Gaztetatik izan zan liburuzalia, bai erosteko eta bai irakortzeko. ligar (liar, lier) [legar]. iz. (TE). Cuajo. Ardi-esnia eta ligarrakin eitten da gatzatua. / Ba, gaztaia izeten da, jatxi ardi-esnia, ezta? Ta gabekua ta goizekua edo... batera. Gabekua hoztuta egoten da ta goixekua epeltxuagua, baiña pixkat epela, larregi barik e! Tamaiñotxo bat, eskuakin edo hatzapartxuakin, edo zeozekin igarten jako tamaiñua, ezta? Ta gero emoten jakon liarra. Liarra badakizu zer dan? Eta harek bihar zittun ordu-erdi, ordu bete do zertzen, gogortzen. Ta gero gogortutakuan apurtu. Ik. legar. lihor (lehor, ligor, legor) [lehor]. iz. (TE). Tierra, tierra firme; seco. "Lo árido, lo seco, en oposición a las aguas (el mar, los ríos, los lagos)" (TE, 520).
Jaungoikuak hirugarren egunian batu zittuan urak alde batera, bestian legorra agertu zein; eta legorrari esan zetsan "lurra", eta uren bat eiñari, "itsasua". / Lihorreko mariñela, ondo irabazteko. / Ligorra hartu ebenian jarri eben kurutzia. / Uda legor batian. (Zirik 65).
lihorreko harri (ligorreko harri). iz. (ETNO). Piedra para afianzar el palangre. Peskarixen berbia da.
Ik. kordel, punta-harri. lihorruna (lehorruna, legorruna) [lehorrune]. iz. (OEH). Zona de tierra firme. Eta hurreratuaz legorruna txiki batera errixuan erdixan [...]. (Ibilt 455). / Ta batela aldendu zan beste legorruna baterutz. (Ibilt 455). lihortu (lehortu, legortu ), lihortze (legortutze, lihortutze) [lehortu]. da/du ad. (TE). Secar(se), desecar(se); agotar. Eremuak, gehixenetan, itsas legortuak. / Holandan zeregin nausiña, itsasadarrak legortutzia. / Espaiñia diran lurrak legortziak, milla gizaldi asko iraun eban. / Ibar haura, itsasora baiño lehen lihortutzen dabe egarrixak diran lurrak. / Itsasadar bat lihortutzia pentsau dabe. / Ez da erreza izango itsasadar hori lihortzia. Ik. agortu, sikatu. |
Babesleak
