laga, lagatze. 1 . laga (larga), lagatze. du ad. (TE). Dejar, abandonar. Haren osasunan arduriak ez ebala lagatzen. (Ibilt 466).
/ Alde eban berak, eta bakarrik laga ninduan.
/ Ez badozu aurrera juan gura hartu dozun bidian, lehelengotik lagatzia onena.
/ Ezkondu danetik, danari larga detsa.
Ik. itxi. 2 . laga, lagatze. dio/du ad. (OEH). Dejar, permitir hacer algo. Kanonigotik beherakorik ez ei eben lagatzen Capilla Sixtinara sartzen.(Zirik 89).
/ --Aizu, Jauna... -- Baña, Paxanek ez zetsan laga jarraitzen. (Zirik 64).
3 . laga, lagatze. du ad. (OEH). Dejar, cesar de hacer algo. Bestiak, laga txixa eittiari ta laster erantzun zetsan. (Zirik 80).
/ Etxera juatiari bertan-behera laga-ta [...] sartu zan. (Zirik 118).
4 . laga, lagatze. dio/du ad. (OEH). Dejar algo o a alguien de cierta manera. Otxabu onakin zentesimara lagatzen dira zuluak.
/ Harrittuta laga eban Eibarko jentia. (Zirik 104).
/ Laga hori nere kontura. (Zirik 44).
/ Lagaik atia zabalik. (Zirik 25).
/ Lagaixozu andra, ha uezaba da; nahi badau igoko da. (Zirik 61).
/ --Organu barrixa eitteko limosna eske nator. [...] --Ez, laga, laga. Gu lehenakin be konforme gara ta. (Zirik 42)
/ Gaitz batek gortuta laga arren [...]. (Ibilt 469).
5 . laga, lagatze. du ad. (OEH). Dejar, poner, colocar. Baiña, ha han laga ebenian, juan ziran beste guztiak ostatura. (Zirik 34).
/ Han billau eban, lagatako lekuan bertan. (Zirik 75).
/ Zeiñen eskuetan lagatzen dot [...] nere [...] ondrian gorabeheria. (Ibilt 483).
6 . laga, lagatze. dio ad. (OEH). Dejar, dar, legar; ceder, conceder, prestar. Lagaidak bizikletia bere billa juateko. (Zirik 15)
/ Uleixak, eukan dana laga jetsak ospittalari. (Zirik 109).
/ [Frailliak] azkenian laga zetsan burutik-beherako soiñekuori [senarrari]. (Ibilt 464).
lagia. izond. (JME). Dejado,-a. Ardurabakua, zabarra.
Mutil ona da baiña oso lagia bere gauzekin. / Laster galduko jok giltzia, ain dok lagia eze. Ik. lagazale. lagia laga [lagea laga]. esap. (TE). Dejar definitivamente, dejar absolutamente. Total, erabat laga.
Lagia laga, gehixago ez eban erre, nahiz da takorrixa merkatu. lagazale. izond. (TE). Dejado,-a, olvidadizo,-a. Lagazalia dozu ha, zor barrixak zahartu deittian eta zaharrak ahaztu. Ik. lagia. lagun. 2 . lagun (laun). iz. (TE). Novio,-a. Ez beti pentsatzen eon lagunakin, e?: ia ba!. ... Launakin dauanian peligrua da, ojo!, laguna e... gizonezkuekin kontuz! kontuz!... gizonak ondo-ondo esan baiña eurena ein bihar! lagatzen bajakue! baiña lagatzen ez bajakue.... Ik. andragei, nobixa, nobixo, senargei, aiskide, maitte, gizongei. 4 . lagun. iz. (NA). Colega, compañero,-a; camarada. Gure txikixa, bai! amaman laguna da hori.... / Zaldunan lagun izan zan gauan ikusi eban [...]. (Ibilt 486).
Bokatibo moduan be erabiltzen da: egunon lagun!; ez holan jarri lagunak!
lagun egin. dio/du ad.-esap. (OEH). Acompañar. Uste dozu [...] egongo litzakiala aiskideren bati lagun egin gabe? (Ibilt 481).
Ik. lagundu. lagun eruan [lagun eroan]. du ad.-esap. (OEH). Llevar como compañia. Erregutu zetsan zaldunari eruan zeixala lagun hurrengo alkarrekingo agertura. (Ibilt 483).
Beste aditz partizipio batzuekin: lagun izan, lagun hartu...
lagun haundi. iz. (OEH). Gran amigo,-a, muy amigo,-a, gran compañero,-a. Irurixak, [hildakua] hain lagun haundixa ebanez, bera be [gaubelara] juatia erabagi eban. (Zirik 12).
lagun min. iz. (NA). amigo íntimo, amiga íntima. lagun zahar. iz. (TE). Viejo amigo, vieja amiga. "Título amistoso con que se saluda y califica a los íntimos" (TE, 509).
Hamen da Patxi, nere lagun zaharra, falta zana gaurko jardunetarako! lagunarte. iz. (TE). Grupo de amigos,-a; compañía; amistades; ambiente (de amistad). "La peña de los amigos" (TE, 508).
Lagunartian milla ipoiñ erabiltzen dittugu, jan eta eran (eitten dogun) bittartian. / Izan be, haren lagunartian ez zan iñor urik eraten ebanik. (Zirik 43).
/ Harritzen nok lagunartera be ez etortzia. (Zirik 43).
lagunarteko tanboliña izan. esap. (JME). Que pone la nota de humor entre los amigos. Lagunartian umoria jartzen dabena.
Berbetan zelebria, beti barria darixola, ta jai eta jolas guztietan aurrenengo tanboliña. Saltsia nun, Batista kojua han. (Zirik 103). lagundu. 1 . lagundu, laguntze ( lagundutze). dio ad. (TE). Ayudar. Beste batzuk beziñ aberatsa izan ez arren, asko lagundu izan detse pobrieri. / Nik orduan, apur bat lagundutzia bihar neban. / Biharrian agertzen danari laguntzia, gozamena laguntzailliantzat. 2 . lagundu, laguntze ( lagundutze). dio ad. (TE). Acompañar. Hiru urtian lagundu detsa, eta ezkontzia aitxatzerakuan, bertan behera laga dau. Ik. lagun egin. lagunki. izond. (TE). sociable, amable, amistoso,-a; ayudador,-a. Laguntzaillia, laguntzeko prest daguana.
Eskuzabala eta lagunkixa mutill haura. / Bere gelara agertu lagunkixa eiñ zetsan Dukiak gaixua zerbaitt arintzeko asmuan. (Ibilt 484).
Ez da erabiltzen.
laguntasun. 1 . laguntasun. iz. (TE). Amistad, compañerismo. Laguntasuna, gizarteko agiririk onena. 2 . laguntasun. iz. (TE). Ayuda, socorro, asistencia. Jangoikuaren laguntasunagaz, itxuli zan ondra eta irabazi gehittuekin. (Ibilt 490).
/ Laguntasunan biharrian dago koittau haundixa. / Baietz [...] jan iñon laguntasun barik. (Zirik 70).
3 . laguntasun. iz. (TE). Solidaridad. Langillien artian sortu zan alkar aitziakin, birtute barri bat: laguntasuna. Ik. alkartasun. laguntza. 1 . laguntza. iz. ( -). Ayuda, auxilio, asistencia, colaboración, apoyo. Norbaitti laguntzeko egitten dana: laguntzia eskatu, laguntzia emon...
Laguntza eske estu etorri da eta zelan ez detsazu ba lagunduko!
2 . laguntza. iz. (TE). Círculo de amigos. Ohittutzen zan afalostian laguntzara agertu, eguneko barri eta gorabeherak jakitzeko. / [Zaldunak] lagun bat bialdu eban Dukiagana, erregutu zeixon [...] bateron-baten gaizki esanagaittik aldendu baeban bere laguntzatik, jasotzeko erabagi ariñegi hau berari entzun arte. (Ibilt 479).
Lagunarte edo kuadrilla gehixaho erabiltzen dira laguntza baiño.
laguntzan. (OEH). En compañia de. [Zalduna] juan zan [...] erregiñan laguntzan, ehizara bidian. (Ibilt 459).
laguntzaille. 1 . laguntzaille [laguntzaile]. iz. (TE). Ayudante. Iñon egittekuan, laguntzen jarduten dabena.
Borrerua baiño gorrotugarrixagua, haren laguntzaillia. 2 . laguntzaille [laguntzaile]. izond. (TE). Servicial, desprendido,-a; solidario,-a. Laguntzia emoteko prest daguana edo iñori laguntzen ahalegintzen dana.
Laguntzaille haundixa zan euki genduan uezaba. lain. adlag. (TE). Tanto como. Harendako laiñ iñoiz ez jata falta. / Ondo bizi izateko laiñ ein dabenian, kendu dau amantala betiko. / Neretzako ta nere txakur honentzako lain leku ba ete dozun. (Zirik 118).
Ik. aiña. Postposiziñuen eta zenbatzaillien tartekua da.
laiño. 1 . laiño [laino]. iz. (ETNO). Nube. Ik. ifar-lauso, hode, behe-laiño, ifar-laiño, lanbro-laiño, trumoi-hode, trumoi-laiño. Eibarren gehixenbat lehenengo adiera honekin erabiltzen da laiño berbia.
2 . laiño [laino]. iz. (ETNO). Niebla; neblina. Ik. behe-laiño. laixa [laia]. iz. (TE). Laya. Lurra labratzeko eta harrotzeko hortz biko erraminttia. Laixak, trepetxu aukerakua lanerako gogua bati probatzeko. / Gure nagusixak bai, baiña guk ez genduan laixetan egittia ezagutu. Auzuan bai, ezta? baiña gurian bertan ez. Gurian goldia beti. Laixetan gehixago egitten zan lur-txatal txikixetan, goldia sartzerik ez zeguan tokixetan... Aldapa pikia daguan tokixetan idixak sartzerik eziñ eta laixetan egin bihar, baiña gurian, normalian, goldia, eta zazpihortza.... / Laixetan egittia ez zuan gogorra. Jentia bihar, famelixa guztiak batera jardun bihar, ostian eziñ amaittu. Baiña gogorra ez. 
laixetan jardun [laietan jardun]. du ad. (TE). Layar, estar layando. Goiko saillian, laixetan dihardu famelixa guztiak. laixatu, laixatze [laiatu]. du ad. (NA). Layar, labrar la tierra con layas. Laixaketan!, goldaketian moduan ba laixatuta! bost ero lau lagun ero... laka. 1 . laka. iz. (ETNO). Primera capa de los troncos, blanda. Egur guztia ez dok bardiña. Zati desbardiñak jakaz. Lehenengo, azalan azpixan, gizena datok, gizena edo lakia. Iguala dittuk. Gero, barrurago, gixarria; eta erdi-erdixan bihotza. Gizena biguna izaten dok, eta gixarria askoz gogorragua eta illunagua. 2 . laka. iz. (ETNO). Maquila; pago de la molienda. Errotarixari emoten jakon zatixa, hamarretik bat gehixenetan.
Hari bost libra ixten jakon ez dakit zenbat kiloko. Zenbat kilo izango zan, ba, zorrue? Zorrue, ba, zorrue berrogei killo? Bost libra urun berai itxi. Lakie esaten jakon horri, lakie. Berak kentzen otsen, errotan. Ta haxe kendute enparaue gora. Ik. lakari, motura. |
Babesleak
