petrolio-lata. iz. (TE). Lata de petróleo. "Antiguo envase de petróleo lampante utilizado para otros menesteres domésticos con tal generalidad, que su designación quedó incorporada al léxico común" (TE, 626). Petrolio-latan ekarten eban itturriko ura. piadre (piedre). adkor. (TE). ¡mala!, ¡pierde!. "En los juegos infantiles se denuncia con esta voz toda infracción a las reglas" (TE, 626).
Piadre dozu erreixia zapaltzerakuan. pieza. 1 . pieza. iz. (OEH). Pieza de máquina o mecanismo o herramienta . Makiña, mekanismo edo tresna baten osagai bakotxa,esate baterako: baskulia eskopetan.
Baskulia pieza inportantia eskopetan.
/ Pieza fiña, gaizki akabauta, arlote gelditzen da.
/ Akabautako piezak dittuk eta kontuz akatsik atara barik
/ Dornuari berunezko ahuak ipintzen jakoz pieza fiñeri oratzerakuan, hónek
ez orbantzeko.
/ Eskopetiak baskulan daroian zenbait pieza txikiren artian "boizetia"
deitzen jakon bat be eruaten dau.
2 . pieza. iz. (ELH). Unidad de trabajo en piezas, pieza suelta . Lan-eredu baten arabera egindako banakako elementu bakotxa: hainbeste pieza orduko; pieza soltia.
Hori pieziori, makiña honetan 60 pieza minutuko egitten ipini leike.
pijo. adlag. (TE). Con aplicación, con tesón, con ardor. Pijo diharduzu lanian, alperrik euzki-galdia. / Pijo-pijo jardun dogu egun guztian. pika. 1 . pika. iz. (TE). Pez, pasta para fijar piezas. "Landu biharreko pieza txikixak tinkatzeko damaskiñauan erabiltzen dan
oria; erretxiña, pika baltza, segua eta almazarroi hautsez egiña"
(ETNO). Damaskiñauko berbia da. / "Pez, compuesta de polvo de almazarrón, resina y aceite, que sirve para sujetar las piezas en que ha de trabajarse" (TE, 626).
Pikan ipiñirazu orratz hau, urria ezarri deixoran. / Bere neurrixan jarri bihar izaten dok pikia, damaskinadua egin baiño lehen. / Pikia lehen eiñ eitten zuan, gure aurretik. Baiña azkenengo urtietan, batzuek eitten juen eta bestiori saldu. Zailla ez zuan, baiña zikiña! Usain zatarrekua gaiñera. Bai! Izaten zuan nahastatzia resinia, sebua eta hauts gorrixa. Hauts gorrixa esaten gentsan, "almazarrón". Sebua ipini bihar zuan neurrixan, bestela gogorregixa izaten zuan eta salto eitten juan, apurtu. 2 . pika. iz. (ETNO). Yunque pequeño. Segia zorrozteko erabiltzen dan burdiñia, lurrian edo bankuan ezartzen dana.
Ik. pika-jungura. 3 . pika (pike). izond. (ETNO). Pendiente, escarpado,-a, empinado,-a. Aldapatsua.
Terreno pikia dok hori; tente be ezin leikek ibili barren!. / Arnasestuka heldu nok, zuenera aldatza pikia da ba. Ik. aldapa, aldapada, aldats, errepa. pika-jungura. iz. (ETNO). Yunque que se usa para afilar guadañas y herramientas semejantes. Segia zorrozteko erabiltzen dan burdiñia, lurrian edo bankuan eartzen dana.
Azpixan ipintzen dana asientuakin, hori da pika-junguria; eta pikamaillua, ba, beste gauza bat da, segia jo ta pikatzekua. Ik. pika. pika-zur. iz. (ETNO). Taco de madera para la pasta. Damaskinauan, pieza txikixak tinkatzeko pikian euskarri egitten daben zurezko takua.
Ondo gertatzen danian pika-zura, denbora askorako izaten dok. pikada (pikara). iz. (TE). Picazón, picadura, picotazo. Erlian pikadia, oso minberia; subiana, ogeratzekua. 
pikar. izond. (TE). Empinado,-a. Eibarren "Pikar-kalia" eta "Pikar-gaiñ", aldats pikarra ebelako. Ik. aldapa, aldats, errepa. TEk badakar bere Lexikoian baiña ez da erabiltzen; pikia esaten da.
pikaro. izond. (NA). Pícaro,-a, bribón,-ona; astuto,-a, marrajo,-a; travieso,-a. Maliziatsua, marrajua; bihurrixa. Ha pikarua zan ha bera be eta!, geldi eoteko klasia ez ha, e?!. pikatxoi. iz. (TE). Pico, picachón, piqueta de los zapadores. Papelak baltz eitten kerizan edo pikatxoiakin jardun euzki-galdatan, ez da bardiña. pikau, pikatze (pikatutze) [pikatu]. 1 . pikau, pikatze. du ad. (ETNO). Picar o rayar [base para damasquinado]. Damaskinauan 1. eragiketia: basia erreixau, era gurutzatuan eta goittik behera, labaiñiakin kanaltxuak egiñaz.
Pikaua, urria sartzeko edo inkrustatzeko moduan basia prestatzia da, labañiakin egindako erreixekin edo kanaltxuekin. Ik. damaskinau-eragiketak, matiau, perliau, sonbriau. 2 . pikau, pikatze [pikatu]. du ad. (ETNO). Afilar [guadaña]. Zorroztu.
Segia pikatzen, hor dago ixa ordu erdixan. Ez dakit noiz amaittuko daben, baiña ardixak zain dagoz, ia noiz jetxiko. 3 . pikau, pikatze (pikatutze) [pikatu]. ad. (OEH). Picar, irritar. Zer demontre ditxuk oingo takorriak (tabakuak), oillo-saldia edo dalako horrek iztarri guztia pikatzen jok. (Zirik 114).
pikatzeko lima. iz. (ETNO). Lima para el botón de la delantera de culata. Kaxapuntako botoia pikatzeko limia. Armerixako berbia da.
pikatzeko zerra. iz. (ETNO). Herramienta para picar culatas. Zurezko heldukelua eta puntan zerra-hagiñak dittuan esku-erreminttia, kaxak pikatzeko erabiltzen dana. Armerixako berbia da.
Kaxak pikatzeko zerria. piko (piku). iz. (TE). Pico [de aves]. Hegaztixena.
Ehitzarixak esaten dabe oillagorra bere piku luzia lurrian sartuta egoten dala. Moko da sinonimua, baiña hau ez da Eibarkua. "Mokua, no entra en el léxico común de Eibar" (TE, 627).
pikopasa. iz. (TE). Pasa de higo. Pikopasiak ez desta eitten onik. / Aguria pikopasia (edo mahaspasia) topau neban. pikor. piku. 1 . piku (piko). iz. (ETNO). Higuera (Ficus carica). Ik. piku-arbola. piku-arbola. iz. (TE). Higuera (Ficus carica). ... Eta beste baten, gosetu zan. Eta ikusirik urriñetik piku-arbola bat orriz jositta, juan zan ezer topatzen ete zetsan... Ik. piku. piku-orri. iz. (TE). Hoja de higuera. Gure lehenengo gurasuak, piku-orrixegaz eindako soiñekua. pikupe. iz. (OEH). Lugar bajo la higuera. [Kazarixak] haze ezteguak izaten dittuen udabarrixan, pikupean. (Zirik 72).
pikupian egin. esap. (ETNO). Modalidad de cazar bajo la higuera. Keixapian antzera, goixaldian pikupera juan eta bertara agertzen diran txorixen zain egon. Ehiza klase hau, baiña, udazkenian egitten da. Txinbuak eta paseko txori txikixak harrapatzen dira, sasoikuak: bigotedun txinbua, pikuko txinbua, e.a.
Pikuak, arbola pikuak, ezta? Ta haintxe pikuak jatera etortzen ziran zozo-birigarruak. Ta "a distancia", txabola txiki bat eiñ, ta handitxik eitten genduan tirua. Eta gero, egun argiz, juaten giñan arbolapera, ta haintxe topatzen nittuan hildda erenak. Ik. keixara, heskeran egin, keixapian egin. pikutan egon. esap. (IL). Estar en babia, estar abstraído,-a, estar distraido,-a. Hori be pikutan dago, ez da enterau be eitten. pikutara juan. esap. (IL). Echarse a perder; irse al cuerno. Hau txamarriau be pikutara juan da. Ik. Pekiñera juan, Tutuluko estratara juan. pikuka [pikoka]. adlag. (TE). A picotazos, picoteando. Pikuka dabiz oilluak kortan, txindurriz beteta dagolako inguru guztia. pikukada. 2 . pikukada. zenbtz. (TE). Cantidad de material en el pico, pico lleno de material. "Carga del pájaro en el pico en trance de construir el nido o criar los hijos. Detalle con el que se delata a los buscadores de nidos" (TE, 627).
Pikukadiagaz dabill harutz eta honutz habixara juan gura ezda, gure agirixan dalako. |
Babesleak
