pena. iz. (TE). Pena, pesar, disgusto. Orduan nik neukan penia, eziñ esandakua. Ik. atsekabe, nahigabe. pena emon [pena eman]. dio ad.-esap. (OEH). Dar pena. Hain ardau ona dagok eze, pena emoten jestak saltzia. (Zirik 70).
pena hartu. du ad. (TE). Sentir, lamentar; dolerse, apenarse. Pena haundixa hartu genduan jakin genduanian sortu jakon okerra. / Pena hartu diat Benantziori gauza ori gertatzia. (In Zirik 97).
penaz. adlag. (OEH). Con pena. Eta Azkue zana penaz ei zan Capilla Sixtina ikusi barik itxuli biharrez. (Zirik 89).
penagarri. izond. (TE). Lamentable, deplorable, triste; doloroso,-a, penoso,-a. Penagarrixa izan zan hain gazterik hiltzia. / Penagarrixena, jaixak hain laburrak izatia dok. (Zirik 44).
Ik. negargarri, tamalgarri. pendiz. iz. (TE). Pendiente, cuesta, repecho; desnivel, talud. "Vertiente aguda de un terreno" (TE, 624).
Alluitzko gaiñetik, pendiz garratza alde bixetara. penitenzia [penitentzia]. iz. (OEH). Penitencia. [Emaztia] han eukan ba ahaztuta baztartuta, oge-lagun Garizuman baiño ez ebala, eta hau penitenzia ordez. (Ibilt 472).
penitenzia egin [penitentzia egin]. esap. (TE). Hacer penitencia. Konfesiñuan ondoren, penitenzia ein bihar izan eban. pentsamentu [pentsamendu]. iz. (TE). Pensamiento. Pentsamentua baiño gauza ariñagorik ez da ezer munduan. Ik. pentsamen. pentsau, pentsatze [pentsatu]. 1 . pentsau, pentsatze [pentsatu]. du ad. (TE). Pensar; opinar; reflexionar, meditar. Zuzen be, zeuk diñozun bezela pentsatzen dot neuk be. / Asmau, barriztau, debekau, kontau, pentsau... / Baiña egixa ez detsula ezkutatzen pentsatzen dozunetik... (Ibilt 481).
/ Amoriozko eta gorrotuzko nahasteko begirakune batekin beitturik bere
zoritxarraren kulpagarri pentsatzen ebanari. (Ibilt 488).
/ Gaizki pentsatze bategaz zaurituta eguan. (Ibilt 482).
/ --Hik zer pentsatzen heban ba? (Zirik 17).
/ Ta, hortik pentsau zeike, irakorle [...]. (Zirik 31).
/ Etxakixat ba! Dana biharrekua zuan. Pentsaik, pieza bat bi aldiz kantau biharra izan juek. (Zirik 85).
/ Herri guztiaren barregarri ipintzia pentsau al dok? (Zirik 28).
2 . pentsau, pentsatze. zaio ad. Parecer; imaginarse, figurarse. Begittandu, irudittu, iritxi.
Zer pentsatzen jatzu holan eitten badogu? Ik. iritxi, begittandu. pentsatzeka (pentsatzeke). esap. (OEH). Sin pensar. Han ebillen [...] bere andria inguruan ibilli bihar hebanik pentsatzeka. (Zirik 76).
pentsau erain [pentsatu eragin]. dio ad.-esap. (OEH). Hacer pensar. Erregutzen detsut beittu deizula ia iñoiz ikusi destazun ezer txarto pentsau eraitzeko gauzarik. (Ibilt 480).
zer pentsauan jarri [zer pentsatuan jarri]. esap. (TE). Ponerse a pensar. Eta zer pentsauan jarri zan, eta azkenerako haren jardunak benderaturik, haren desiora apaldu zan. (Ibilt 485).
pentsu. iz. (NA). Pienso. Pentsua bakarrik ganbelan: bakotxari bere erraziñua, zer emon bihar jakon, haxe. Lehen ganbelan emoten jakuen, behera bota barik.. perdoi. iz. (ETNO). Tolerancia. Pieza baten mekanizaziñuan neurri estandarrarekingo onartzen dan diferentzia.
Horri trankil jan heikixo beste pare bat milimetro gehixago, hainbeste perdoi bajaukak-eta. / Perdoi gitxiko gauzentzat, kalibria baiño mikrometrua neurtzaille hobia dok; neurrixa ziurrago hartu leikialako. Periko ta bere txakurrak. iz. ber. (ETNO). Leyenda del cura cazador. Periko zan abadia, kazarixa. Mezia emoten euan, eta elixan mezia entzuten, beste kazari batzuk euazan. Ta Perikok, han onduan eukazan kazako txakurrak. Ta hasi zian zaunkaz, erbixak pasatzen-ero, ta erbixei zaunkaz. Ta mezetan euazan kazarixok, mezetatik urten ein eben, erbixori harrapatzera. Periko horrek segidu eban mezia emoten, ta atzera be txakurrak zaunkaz; ta pentsau eban "han! nere txakurrak harrapau juek ba erbixa!" Ta mezia laga, ta kazara juan zan bera be, kazia hainbeste gustatzen jakon-eta. Horregaitxik, kastigua ipiñi etsen, mezia emotetik kentzia, ezin gehixago mezaik emon izetia. Ordutik, gehixago ezin izan eban mezaik emon. Urkon ta Anboton ta... kondenauta geratu zan betiko, ta Anbotoko Señorian lagun ein zan. Ta esaten da: "han doiaz hegaran, Periko ta bere txakurrak". Ik. Juanito txistularixa. perkatx. izond. (TE). Persona diligente, persona cuidadosa, persona trabajadora. Pertsona maratza, bizkorra, bihargiña danaz esaten da, neskatillez normalian.
Ume perkatxa dator zuenori. perliatzaille. iz. (ETNO). Perleador,-a. Damaskinauan, perliatzia zeregintzat dabena.
Gehixenetan, emakumiak izaten ziran etxietan perliatzen eitten ebenak. perliau, perliatze. du ad. (ETNO). Perlear. Damaskinauko 5. eragiketia: puntzeta batekin kanala egitten jako eta sakabokauakin zidarrezko bolatxuak ataratzen.
Gehixenetan, emakumiak izaten ziran etxietan perliatzen egitten ebenak. Ik. damaskinau-eragiketak, matiau, sonbriau. pernil. iz. (ETNO). Jamón. Txarrixagandik gehixen gustatzen jatana pernilla da. / Antxiña, sartu sukaldian eta: -"jesus neska! hori don pernilletan!"; baiña oiñ ez dao holakorik. Ik. gixarra, urdai, jamoi, urdaiazpiko, urdaigixarra, hirugixarra. Ez da larregi erabiltzen; jamoi eta urdaiazpiko gehixago erabiltzen dira.
perra-etxe. iz. (ETNO). Sitio para herrar, herradero. Perra-etxiak lehen mordua ziran, oin bat be ez. Ik. perratoki. perra-hots. 1 . perra-hots. iz. (TE). Ruido de caballerías, ruido de herraduras. Orduan bazan inguruan perra-hotsa... 2 . perra-hots (perrots). iz. (EEE). Escapada, marcharse corriendo, escapar corriendo. Figuradua da.
"Mutillak! Guardia zibillak!": ha izan zan perra-hotsa, ahal ebanak ahal eban lekutik!. / Harek eruan eban perra-hotsa! ez genduan ikusi be egiñ. / Lapurrak jo daben perrotsakiñ ez dabe errez harrapauko.. |
Babesleak
