txapelzuri. iz. (TE). Carlista de las carlistadas. Politikako berbia da. Harek, danak ziran txapel-zurixak. Ik. txapelgorri. txapetan. iz. (TE). A las chapas, juego. "Juego que consistía en tirar dos monedas acopladas a lo alto para ver si quedaban cara o cruz en el suelo" (TE, 687). Maskuelok, txapetan be, tranpia ekixan. txapiño (sapiño). iz. (ETNO). Chapín, escarpín, tela de hilo que se pone en los pies al calzar abarcas. txapittula (txapitxula). iz. (ETNO). Choza, cobijo provisional y endeble. 1 . txaplata. 1 . txaplata. izond. (TE). Sosa, tonta, sin gracia. Gatzik bakua, ganora haundirik barik berba egitten dabena; neskei esaten jakue (EEE). / "Se aplica a hembras" (TE, 687), "adjetivo que se aplica a hembras" (TE, 653). Txaplata haren esaneri begira bazagoz... Ik. txatxala. 2 . txaplata. izond. (AZ). Impertinente; empalagosa, molesta, habladora (AZ). Lotsagabe samarra. (Batez be neskei esaten jakue) (JME).  "Empalagoso, molesto, hablador; se dice más de las mujeres" (AZ, 1044). 2 . txaplata. iz. (JSM). Trozo, remiendo, petacho. Adabakiña. Jakiari ukanduetan txaplatak ipiñi biharko detsazuz, harilduta daukazuz eta. Ik. adabakin. txapligu (txapligo). iz. (TE). Cohete. San Bartolome egunian, txapliuak eta tanboliña Txirixo-kalian. / Ezagun dok Urkiko jaixak dirana, goixeko hamarretatik txapliguak bota eta bota jiharduek eta!. Ik. suzko erroberak. txapuleros se le ve. iz. (ETNO). Txapuleros se le ve [juego]. Buztiñazko bolekin jokatzen zan; neskak eta mutillak. Katillu baten moruan ipiñi; ipurdixa mehia jartzen jakon. Eskuan hartuta esaten zan sí edo no. Botatzen zan. No esaten baeban eta zulua egitten bajakon, bestiak lokatziakin tapau egin bihar ha. Eta ez bazan apurtzen, norberak emon bihar berari zati bat. txapuzerixa. iz. (NA). Chapuza. Txarto edo erdi-txarto egindako edozer. "Berori" esaten jako ba alkatiari eta... konzejalak, ba, konzejalei ez jakue esan. Eta ertzaiñeri eta guardia-zibillak be "uste" berba eitten jakuen. Oiñ ez da usatzen; oin, dana txapuzerixia.. txar. 1 . txar. izond. (TE). Malo,-a. Txarra dago arraiñ hori, eta hobe izango dogu katuari emotia. / Horixe dok iñondako desio txarra. (Zirik 125). / Ha be ez zonan ba hain gizon txarra. (Zirik 26). 2 . txar. iz. (TE). Mal. "El mal metafísico" (TE, 687). Nundik sortutakua dan edo zergaittik daguan txarra munduan, ondiok zeresana emoten segiduko daben arazua. 3 . txar. iz. (OEH). Cosa mala, lo malo. --Txoriburu askok diñue, liburu onak eta txarrak, danak irakorri bihar dirala. Baiña, nik esango neskixue: [...] danak irakorri bihar badira, perretxikuak pe, onak eta txarrak, danak jan deixezela!! (Zirik 44). / Emaztiak ez zeixan txarrik pentsau, hasarre eitten zetsan askotan. (Ibilt 470). / Egon zaittez ziur zure txarrik ez dorala sinistu. (Ibilt 480). txarrera hartu. du ad.-esap. (TE). Tomar a mal, malinterpretar. Intenziñorik onenagaz esan netsan esan netsana, baiña txarrera hartu zestan. / [...] Zaharrentzat "ikusi juat" eta "ikusi jetsat" gauza bi dira. [...] Hortik pentsau zeike, irakorle, bati esan ezkero: "hire arrebiari ikusi jetsat", txarrera hartu leikiala. (Zirik 31). Ik. txarrera jo. txarrera jo. esap. (TE). Ir a malas. Txarrera joko bagendu, ha galduta litzateke. Ik. txarrera hartu. txarrian. adlag. (TE). A malas, a las malas, por las malas. Onian ona da, baiña txarrian gizon izugarrixa. Anton. onian. txara. 1 . txara. iz. (TE). Jaral, jaro, monte bajo. Zuhaixkaz osatutako baso itxixa. Txara asko solo bihurtuta dira, baserri bizitzak gehitzerakuan. / Guztiz txara zarratu bat. (Ibilt 455). 2 . txara. iz. (NA). Mata tupida de pelo. Ule asko eta edarra, sendua. "Horrek jakan txaria!": "ule ederra" esan biharrian, "txaria", lehenako kostrunbria. Hori ule edarra dakanari esaten jako, ez nere moruko memeluari. txara huts. iz. (TE). Jaro, jaral. Hango aldia, txara hutsa. txaratsu. izond. (TE). Abundante en jaros. Ha sakona, txaratsua dago. txarbide. iz. (TE). Vicio; mal camino, perdición. Nagitasuna dala, esaten dabe Eskriturak, txarbide guztien aitta. txargara. iz. (ETNO). Variedad de castaña. Gaztaiña klase eskasa; lokotz bakotxian 10 ale inguru eta oso txikixak. Ik. gaztaiña. Txaría. iz. ber. (AN). Nombre de mujer. "Emakume izena" (AN).  Charía (EOYE, 1485, 404, or. (JEL)). Charia de Areta (EOYE, 1534, 365. or. (JEL)). txarol. iz. (ETNO). Pavón. Piezak txarolatzeko taillarra. Armerixako berbia da. Ik. pabonu. txarola emon. du ad. (ETNO). Pavonar. Galtzairuzko piezen gaiñazala ugartu ez deiñ, oxido-kapa mehe urdiñ illunez tapatzia. Pabonatzia. Armerixako berbia da. Ik. txarolau, illundu, urdiñ-illundu. txarolau, txarolatze. du ad. (ETNO). Pavonar. Taillarretako berbia da. Ik. txarola emon, illundu, urdiñ-illundu. txarrantxa. etxiaren saihetsak © Anaje Narbaiza 1 . txarrantxa. iz. (ETNO). Brazo lateral. Etxian eskeletuan zati bat da. Itxuraz antzerakuak izan arren, eta zutabieri eusteko balio arren, txarrantxak eta besuak ez dauke bixak funziño bat: besuak frontalan pixuari eusten detsa, goittik beherako indarra; txarrantxiak, barriz, angulua mantentzen dau, zutabia aldietara mobidu ez deiñ. Ik. habe, tenteko, frontal. txarrantxia © Oñatiko Liburutegiko taldea 2 . txarrantxa. iz. (ETNO). Carda para limpiar el lino. Liñuan prozesuan erabiltzen dan azkenengo erraminttia. Karda haundi bat da, liñua harrotu, gozatu eta harixa apartatzeko erabiltzen dana. Txarrantxiakin liño-azauetatik izpixak etaratzen dira: kirrua (fiña) eta amelutia (takarragua) 3 . txarrantxa. iz. (ETNO). Cepillo metálico para limpiar a los ganados. Ganauak iñora eruan baiño lehenago, txarrantxiakin ondo garbittu bihar dira, urakin. Ik. karda. txarri [txerri]. 1 . txarri [txerri]. iz. (TE). Cerdo,-a, cochino,-a, puerco,-a, cocho,-a. Txarrixa, basurdian famelixako kidia. / Txarri handixe hiltten gendun gaiñera! Hamabi arrukue! Erdibana, Itturraldekuek eta bixok erdibana. Lehelengo batana ta gero bestiana. Ta txarrixe... txarrikixe ona da. Lehenagokuek zer esate eben? Txarrixa hiltten dan astie ta ezkontzeko astie ziela onenak! Txarrixa hiltten zan astien solomue jan ta ona izen be! Txarri odol-hestiekin, ta solomue jan, ta... Gibel-barruek gastau artien, ta gero, ba, urdaixe; ha gitxitxuago. Urdai berdie, baiña txarrixan solomue-ta edarrak izeten die; odolostiek be bai! Hori aste bat edo bixen! Urte guztien hoba! / Txerri horrekin izandu dira bi familia partian. (In Zirik 60). / Esr. Txarrixa hildako astia eta ezkondutako urtia. Ik. urde, kurrin. 2 . txarri [txerri]. izond. (TE). Cerdo,-a, cochino,-a; desaseado,-a, sucio,-a ; obsceno,-a. Persona zikiña; ahozatarra; gaiztua. Lagun artian alkarri txarrixa esatia ez da sarrittan txartzat hartzen. Iñoiz arpegixa garbitzen ez eban txarrixa zan ha gizona. / Iñor (ez) ha baiño txarrixagorik berbetan. txarri eme. iz. (TE). Cerda, marrana. Txikixetatik, txarri eme bat alde batera laga bihar dogu amatzarako. txarri-ama. iz. (ETNO). Cerda con crías; cerda madre. txarri bedarra © Ezezaguna txarri-bedar. iz. (ETNO). Sanícula (Sanicula europaea). Ik. ur-bedar. txarri-belarri. 1 . txarri-belarri. iz. (TE). Oreja de cerdo. "Porción de la matanza" (TE, 688). 2 . txarri-belarri. iz. (ETNO). Embutición defectuosa. Enbutiziño txar baten formiari deitzen jako holan. Taillarretako berbia da. Hónek rodilluok ondo dagoz baiña txarri-belarri bat edo beste urten detse. Itxuria danez arra moztu edo egin da. txarri-buru. iz. (TE). Cabeza de cerdo. "porción de la matanza" (TE, 688). Txarri-buru erdi erosi dot, baberi sartzen juateko. txarri-erregalo. iz. (ETNO). Porción de la matanza que se regala. Txarrixa hildakuan auzo eta senide batzuei emoten jakuen zatixa: odolostiak, solomo zatixa, urdaixa... Aurten be txarri-erregalua bialdu dabe, odolostiak eta urdaixa. / Barrundikuak txarri-erregalua bialdu dabe. txarri-galdara. iz. (ETNO). Caldero en el que se prepara la comida para el cerdo. txarri-gibel. iz. (TE). Hígado de cerdo. "porción de la matanza" (TE, 688). Txarri-gibela saltzailliak eruan dau, burdixan ekarri biharran ordez. txarri-hagin. 1 . txarri-hagin. iz. (TE). Colmillo saliente. "Dícese del colmillo que viene saliente por defecto de naturaleza" (TE, 687). Horrek txarri-hagiñok atara ein biharko dittuzu. 2 . txarri-hagin. iz. (ETNO). Elevador de martillos de expulsión. Expulsorian kolpekarixak jasotzen dittuan piezia. txarrankak © Jaione Isazelaia txarri-hanka. iz. (TE). Pata de cerdo. "Porción de la matanza" (TE, 687). Eruaixozu txarri-hanka bat eta odolostia abade jaunari, txarri-hiltzia izan dogunetik. txarri-hazte. iz. (TE). Crianza de cerdo. Txarri-haztiak, jatekua erosi bihar badozu, ez dauka konturik. txarri-hiltze (txarri-hiltte). iz. (TE). Matanza del cerdo. Oingo astian txarri-hiltzia dogu etxian. / Gure semiek kazari batzuk dira. Ta txarri hiltzie behintzet, ta... "Hori geuk tiruakin past! hilko dogu ta kitto!" Agindu detsagu ta "brast!" eindde bai, baiña ja-ta odol dana kanpora! Harek kitto! Orduantxe gure odolostiok jun zien Tetuanera! Akabo!. Ik. txarriboda. txarri-jateko. 1 . txarri-jateko. iz. (TE). Comida para cerdos. "Lo que se cuece para los cerdos" (TE, 688). 2 . txarri-jateko. iz. (TE). Bazofia, comida basura. Hau ez da kristauentzako janarixa, baizik txarri-jatekua. txarri-korta [txerri(-)korta]. iz. (TE). Cochiquera; pocilga. Ez da hau kristauentzako etxia; hau txarri-kortia da. / Haragillia aizto zorrotzakin eta emaztia galdara haundixagaz heldu ziran txarri-kortara. (Ibilt 462). Ik. korta, txarritoki, arditoki, ardikorta. txarri-min. iz. (TE). Lengua de cerdo. "Porción de la matanza" (TE, 688). Txarri-miña, iraun eraitzeko, gatzakin gertatzen da. txarri-onrak. iz. (NA). Banquete de matanza de cerdo. Ik. txarriboda. txarri-urde. izond. (TE). Cochino cerdo. Antxiña insulto bezela erabilia (JME). / "Pleonástico que se dice así para acentuar el calificativo de cerdo" (TE, 689). Egunaz zalduna; gabaz txarri-urdia. / Bere diru guztiegaz, janzten, jaten eta berbetan, txarri-urde bat zan. txarriboda. iz. (NA). Matanza del cerdo y banquete que se celebra por ese motivo. Txarri barrixa ekarri dozue? Koño! alegratzen naix! atzera be txarribodia dakau!. Ik. txarri-hiltze, txarri-onrak.

ta takillatxo tango tarrua joten teilla tenedor testigu tipirri-taparra tititsu tontotu tortoillo tramankulu tremes tripasare tronpa tunante Txakarra txalopeta txanpon txapelzuri txarridun txatxarti txikita tximinixako kate txinget txir txirringa txistada txixa Txonta txorrotu txuntxur