esnati. izond. (TE). Que tiene el sueño ligero, que se despierta fácil. Errez esnatzen dana. Haiñ esnatixa zan eze, zaratarik txikiñakin begixak zabaltzen zittuan. esnatu, esnatze ( esnatutze). da/du ad. (TE). Despertar(se). Esnatu nintzan izardittan, dana bustitta. / Esnatu neban goizeko hamarretan, eta ondiok logura zan. / Goizian goizago esnatutzia gura neuke bixar. / Lo zegozen bihargiñak esnatzia, ez zan izan danen pozerako. / Barruko asetasunak edo garraztasunak esnatu eban Pernando. (Zirik 19).
esne. iz. (TE). Leche. Esnia eta eztixa darixola ebán lur ugarixa aindu zetsen Jaunak. Ik. gazur. esne-arronka (esne-arraunka, esne-arroka). iz. (TE). Grasa de la leche. Dendatiko esniak arronkarik ez dau lagatzen. esne-bedar. iz. (ETNO). Lechetrezna (Euphorbia helioscopia). esne-berba. iz. (AN). Dicho sin sentido, necedad, tontería, parida. Esne-berbia ugari ezebez esateko. esne-berbak esan. esap. (AN). Decir necedades, tonterías. Ezeizu esne-berbarik esan! esne-bezero. iz. (NA). Cliente del mismo lechero. Lehenao bai, Peru eta Marixa bazian. Peru mutilla eta Marixa neskia. Gure esne-bezerokuak haxe ipiñi etsen, Peru eta Marixa, bai-bai! esne-lora [esne-lore]. iz. (TE). Flor lechosa; planta supuestamente venenosa; planta lechosa. "Se dice de las flores cuya planta tiene lactus, que al vulgo hace suponer venenosas" (TE, 351).
Botaizu esne-lora hori berenua dauka eta. Ik. zapa-lora, suba-lora. esne-ontzi. iz. (TE). Cántaro de leche; cantina; marmita. Esne-ontzixak, ondo garbitzen ez bada, hurrengo eguneko esnia galtzen dau. / Esne-ontzi bardiñak, zeiñek lehenago agortzia jokatu eben. Ik. bezero, esnedun, kantin, kantinplora, marmitta. esne-perretxiko. iz. (TE). Lactarios (Lactarius piperatus, eta generoko antzeko guztiak). Lactarius piperatus, eta generoko antzeko guztiak (ETNO). "Vulgarmente se les supone venenosos; y de ahí la prevención que hasta hace poco imponían los lactarius de los pinares" (TE, 351).
Batu dittuzun erdixak baiño gehixago, esne-perretxikuak. / Esne-perretxikua ezagutu dozu zuk. Haundixak izaten dira, gogorrak, zuri-zurixak. Hartu ta esnia daka harek. Ik. piñu-perretxiko, zuri. esne-tela (tela). iz. (TE). Nata, capa de la leche hervida. Munikolakuak jatxitzen zeskunak bai esne-telia! Ik. esne-gain, guren. esnetan egin. esap. (ETNO). Oficio o acción de vender leche. Esnia saltzen jardutia.
esnia galdu. da ad. (TE). Cortarse/perderse la leche. Atzo, alperrik goizago egosten ipiñi, zure esnia galdu ein jakun. esniak gaiñez egin (esniak gaiñezka e(g)in). esap. (TE). Derramarse la leche al cocer. Esniak gaiñez einda erdiratu jaku. Ik. esniak iges egin. esniak iges egin (esniak ihes e(g)in). esap. (TE). Derramarse la leche al cocer. "Hervir la leche y derramarse" (TE, 351).
Auzokuakin kontuak esaten zan artian, esniak iges ein detsa eta gosaririk ez dogu euki. Ik. esniak gaiñez egin. esnedun. iz. (TE). Que reparte o vende leche. Goizeko zazpiretarako etxian genduan beti Munikolako esneduna. / Gure esnedunak hiru dozena perretxiku erregalau jeskuaz. (Zirik 92).
Ik. bezero, parrokiano. Espaiñiako erdera. iz. (TE). Lengua castellana. Gaztelania.
Espaiñiako erderan dira munduan liburu onenetarikuak. Ik. espaiñol. espaiñiar (espaiñiatar) [espainiar]. izond. (TE). Español,-a. Seneka bat, Erroman, espaiñiarra zan. / Espaiñiatarrak argittu eben Ameriketako mundu barri hau. Ik. espaiñol. espaiñol [espainol]. 1 . espaiñol [espainol]. izond. (OEH). Español,-a. Bai, gizona, bai, radixo hau prantsesa dozu. Zoiaz berrido dendara ta trukian espaiñola emoteko esaixozue. (Zirik 64).
Ik. espaiñiar. 2 . espaiñol [espainol]. iz. (OEH). Espaiñol (idioma), castellano. Gaztelania.
Española ez zan hizkuntza guztiak haiendako prantsesak ziran. (Zirik 63n).
Ik. Espaiñiako erdera. esparrau (esparru, esbarru) [esparru]. iz. (TE). Cercado, sitio vallado. Asuntzako esparrauan oilluak hazten jarri zan. / Aranekin hesixa einda genduan esparraua. / Esparraua zan, esparrua. Itxittako esparrua zan. Otelbitza eguen. Gero zelaixa ein genduan han, ta txabolie be bai, geruago. Bedarra ein gendun han. Oiñ piñue dago. Ik. erromara, langa, itxitura. TEk beti-beti esparrau darabil.
espartzu (esparso, esparsu). iz. (TE). Estropajo. Espartzua eta hariakin ondo igurtzitta biharko dozu garbittu ontzi hori. esperantza. iz. (TE). Esperanza. Esperantza barik, nola eiñ honek bide guztiok? Ik. itxaropen, espero. Itxaropena baiño gehixago erabiltzen da esperantzia.
espero (esperu). iz. (OEH). Esperanza; espera. Esperantzia, itxaropena.
Esperu onian bizi naiz, zuk begi maittiekin ikusten nozun artian.
Ik. esperantza, itxaropen. espero izan (espera izan) [espero izan]. du ad. (TE). Esperar, tener la esperanza de. Umia espera dau martixan erdi ingururako. / Danak espero eben txapeldun izatera helduko zala. (Zirik 116).
Ik. itxaro izan. esperuan [esperoan]. adlag. (TE). Esperando; en (buena) esperanza. Esperu onian bizi naiz, zuk begi maittiekin ikusten nozun artian. Ik. itxaropenian. Izenonduakin: esperu onian.
espetxe. iz. (VO). Cárcel, prisión, centro penitenciario. Eibarren be esaten da "espetxia", bai, nik entzun izan dot: gaztiak giñanian, "espetxia" karzelari, bai. Hau tio Toribiok ez badau ipiñi, izan leike bere deskuido bat ero bere ustez ez dala Eibarkua ero, hori ez dala usatzen ero... / [...] tamalgarria zan ba benetan, espetxeko oroimena. (Zirik 98).
Ik. illunpe, kerizpe, kartzela. VO-k berak diño ez dala-zala normala espetxia entzutia Eibarren.
espiritu. 1 . espiritu. iz. (TE). Espíritu, alma. Arima
Eta ez bildur izan korputza hil laikieneri, espiritua ezingo dabelako... (Mat. 10. 28). Arima esanguriakin erabiltzen da beti espiritua Eibarren, zegaittik eze: "La voz gogoa, gogua, que se usa como sinónimo para evitar el romancismo, en Eibar significa exclusivamente el apetito, y su sabor materialista no puede allí sustituir al sentido místico de espíritu" (TE, 352).
esplikaziño [esplikazio]. iz. (OEH). Explicación. Ondoren emon zetsan milla esplikaziño, berorika zelan ein bihar zan konprendidu eixan. (Zirik 79).
esporte (esporta). iz. (NA). Calcetín alto; calcetín-media. Fraka motzetan esportiak erabiltzen genduzen |
|
Babesleak
