Bilaketa aurreratua
- a b d e f g h i j k l m n o p r s t u x z
ezbardindu, ezbardintze [ezberdindu]. du ad. (TE). Desnivelar. Lur-ikara batek ezbardindu dau laua zan tokixa. / Ez zan komeni ezbardintzia, baiña... Anton. bardindu.
ezbardintasun [ezberdintasun]. iz. (TE). Desigualdad; diferencia. Gizon arteko ezbardintasunen aurka, Pozdunan Barri Ona.
ezbihar [ezbehar]. iz. (TE). Desgracia, infortunio, contratiempo. Zoritxarra, gertaera txarra. Ezbiharra sortu jako bidian datorrela. Ik. oker, biharreztan.
ezbiharreko [ezbeharreko]. izlag. (TE). Indeseable, inoportuno,-a. Ezbiharrekua zan azaltzen zan toki guztietan.  Erabillera urrixa.
eze [ezen]. junt. (TE). Que; como que. Sarrittan perpaus konpletibuetan erabiltzen da (TEk holan diño: "Partícula que hace función de la conjunción «que» en oraciones ponderativas" (TE, 366)); baiña ostianguetan be erabili leike: konsekutibuetan esate baterako. Ez, ostera, relatibuetan. Hainbeste bidar esan zetsan eze, ziñuan guzurra siñistera jarri eban. / Haiñ ikusgarrixa agertu zan eze, aingeru bat zala burutandu jatan. / Juan eta esaixozu eze, etorri deilla. / Agertu zan esaten eze, galduta ibilli zala. / Esan zestan eze, ixak-eta berandu etorren eta autua konpondu barik eukanez, bixamonian emongo estala aindutako liburua. / Gizon hori hain da jatorra eze danak maitte dabe. / Lagunak ez bakarrik ondo eritxi zetsan zakarkerixa honi, ez bada eze, baitta laguntzia aindu zetsan aurrera eruateko asmu negargarrixa. (Ibilt 456s). / Pentsatzen juat eze, hónek eibartarrok, ifrañuko Patxi bera baiño gorrixauak dirala. (Zirik 110). / Hain ardau ona dagok eze, pena emoten jestak saltzia. (Zirik 70). / Erregiñak [...] hain zirrikau eban eze, azkenian atara zetsan zaldunorri [...] (Ibilt 458). Ik. ze.
ezebez (ezerbez) [ezer ere ez]. zenbtz. (TE). Nada. "Nada en absoluto" (TE, 367). -Zer darabizu hainbeste zaratagaz? -Ezerbez! / --Jauntxo itxura gehixago heukan bihargiñana baiño: garbi jantzitta ta ezebez eitten. (Zirik 32). / --Baña, zer diñok? --Ez,... ezebez... ezebez... Igarri barik urten jestan da. (Zirik 27). / Emakume bat, zeiñen onduan dukesian eta bere inguruko dama guztien edertasuna ezer be ez zala. (Ibilt 481). Ik. be ez, ezer.
ezeindu, ezeintze [ezegin]. du ad. (TE). Deshacer. Gau baten ezeindu eben urte askoko lana. / Gauzak ezeintzia eittia baiño asko errezagua . Ik. desegin.  Ez da erabiltzen; honen ordez desegin bai, erabiltzen da.
ezela (be) (ezerla) [ezelan (ere)]. De ninguna manera. Ezezko testuinguruetan erabiltzen da. Ik. ezertara (be).  Gitxi erabiltzen da.
ezer.
1 . ezer. izord. (TE). Nada. Ezezko testuinguruetan: ezebez. Ezer ez dauka, eta harrokerixaz beteta dabil. / Ez ei zetsan ezerk min gehixago emoten bere anaiakin mediku karreran gastautako diruak baiño. (Zirik 51). / Ezerk ez eban han ikararik. (Ibilt 467). / Ezer ez da ixillekorik euren artian, (Ibilt 456). Ik. ezebez.
2 . ezer. izord. Algo, alguna cosa. Galderazko, baldintzazko eta ezezko perpausetan: zeozer, gauzaren bat. Ezer bihar badozu esan. / [Juezak] Gaiñera, asto bati andria deitziak ez badauka ezer txarrik. (Zirik 50). / Ta, afaltzeko ezer ba al dozue? (Zirik 118). / Ia iñoiz ikusi destazun ezer txarto pentsau eraitzeko gauzarik. (Ibilt 480). Ik. zeozer, zerbait.
ezertarako gauza ez izan. esap. (OEH). No valer para nada; quedarse inválido,-a. Beste ezertarako gauza eztanak egitten ei dau biharra. (Zirik 103).
ezertxo. izord. (OEH). Diminutivo de "ezer".
ezertxo be [ezertxo ere]. esap. (OEH). Nada; algo, alguna cosa. Ezezko eta galderazko perpausetan erabiltzen da: ezertxo be (ez). Axaxa emoteko ezertxo be bihar ez. (Zirik 119)
ezerez.
1 . ezerez. iz. (TE). La nada. Munduan aurretik zan ezereza, gauza guztiak hutsetik ataratakuak diranetik.
2 . ezerez. iz. (TE). Insignificancia, pobreza. "Situación de penuria" (TE, 367). Ezereza, lagun txarra; bat okerreko bidietara okertzekua sarri.
3 . ezerez. izond. (TE). Pobre, necesitado,-a. Dirurik bakua, pobria. / "un sans-le-sou" (TE, 367). Ha, eraztun eta guzti, ezerez bat. Ik. ezerezdako, pobre.
ezerezdako. izlag. (TE). Pobre, necesitado,-a, indigente. Zorionekuak ezerezdakuok, Jaungoikuan erregetasuneko bizitza zuena dalako (Luk. 6. 20). Ik. bihartsu, pobre, ezerez.  Gehixenetan pluralian.
ezereztasun. iz. (TE). Pobreza; penuria. Ezereztasunagaz ein zittuan ezteguak, bizi izateko ezer ez eta dana baleu letz (2 Kor., 6. 10).
ezergaittik (ezegaittik) [ezergatik]. adlag. (OEH). Por nada del mundo, de ninguna manera . Juramentua ein zetsan Dukiak, aindurik gordeko ebala isilixan ezkutuko izen hori, ezergaittik iñori argittu gabe. (Ibilt 483).  Ezezko testuinguruetan erabiltzen da; gehixenetan be jartzen jako ondoren: ezergaittik be.
ezertan (be). adlag. (TE). En nada. Ezezko testuinguruetan: ezertan be ez. / "No... en nada" (TE, 367). Juan daneko urte betian ezertan be ez dago. / Gaztia eta osasuneko, eta ezertan be ez dabill.
ezertara (be) (ezetara) [ezertara (be)]. adlag. (TE). De ninguna manera, en absoluto. Ezezko testuinguruetan: ez era batera eta ez bestera. Ezertara ez genduan ekarri ahal izan. / Ezertara be ez genduke galtzen laga bihar gure hizketia.
ezertariko (ezetariko). izlag. (OEH). De ninguna clase, ningún(o),-a. Berbaz eta karta baten bittartez [...] jasotzeko erabagi ariñegi hau berari entzun arte, Etxian aurka ezertariko gaizkirik eiñ ez ebanetik. (Ibilt 479).  Ezezko testuinguruetan gehixenetan.
ezetz.
1 . ezetz. adlag. (TE). Que no. Bere bihotzeko emazte gurako neskatilliak, garbi-garbi esan detsa ezetz. / Ezetz!, ez datorrela! Anton. baietz.  Normalian ziharkako estiluan erabiltzen da, baiña batzuetan zuzeneko estiluan funziño reiteratibua be badaka, TEk diñuan letz (TE, 368).
2 . ezetz. iz. (TE). Negativa, no. "Forma nominal del adv. de negación ez" (TE, 368). Ezkongei zala, Antoni ederrak ezetza emon zestan. / Errekaua eittiak eta ezetza hartziak ez najok bildurtzen. (Zirik 126). / Gura ez baleu lezko ezetz batzun ondoren, esan zetsan ziraunki: [...]. (Ibilt 478). Anton. baietz. Ik. ezezko.
3 . ezetz. interj. (ETNO). A que no. Jokuetako berbia da, posturetakua. Anton. baietz.  Boletan, bat /bi /hiru ezetz! esaten da; probetan, esaterako, berrogei ezetz!, bost eta laren ezetz!, ondu ezetz! eta antzerakuak esaten dira.
ezetzian [ezetzean]. esap. (TE). En que no, creyendo que no. Hor behin betiko esanda: ezetzian nago nahiz da hill! Anton. baietzian.  Egon, geldittu, euki... aditzekin. Entonaziñua: ézetzian.
ezezagun. izond. (TE). Desconocido,-a; anónimo,-a. Ezaguna ez dana, ezagutzen ez dana. Dirua eiñ aurretik, ezezaguna zan. / Euskal irakurle hasi nahi dabenak, beste holakuak billatu dittu: grafia barrixa, euskalki ezezaguna, ulertzen ez dittuan hitzak, eta abar. (Zirik 6). / [Txarri kortako] Hango kidiak, ezezaguna ikusirik, bildurrez, aindu ziran kanporutz eta ezkutauziran basuan. (Ibilt 461). Anton. ezagun.
ezezagutu, ezezagutze ( ezezagututze). du ad. (TE). Hacer como que no se conoce. "Hacer como que no se conoce" (TE, 368). Hurreratu nintzanian, ezezagutu ein ninduan. / Hainbeste bidar lagundutako emakumiak gaur ezezagututziak miñ emon desta. / Gura neban ezezagutzia eta jaramunik ein barik aldendu, baiña ezin dot izan. Ik. ez ezagutu egin.  Modu honetan gitxi erabiltzen da; normalago "ez entzun egin / ez ikusi egin"en moduan: ez ezagutu egin.
ezezko. iz. (OEH). (El) no, respuesta negativa; negativa. --Zer "Biriarrua", neskeri errekaua eittiak bildurtzen hau ala ezezkua hartzeko arrisguak? Ik. ezetz.  Batez be hartu eta eman aditzekin erabiltzen da.