gorrittasun [gorritasun]. iz. (TE). Rojez, enrojecimiento. Besuan agertu jatan gorrittasuna zoldu ein jata. gorrittu, gorritze. 1 . gorrittu, gorritze ( gorrittutze) [gorritu]. da/du ad. (TE). Enrojecer(se), poner(se) de color rojo/colorado; sonrojar(se). Gauzia aitxatziaz bat gorrittu zan. / Pintxuriakin gorrittu zittuen hormak. / Hain lotsatixa zan eze, hutsagaz eukan gorrittutzia. / Keixak gorritzia, San Juan inguruan. / Dukesia geruago ta gehixago gorrittu zan. (Ibilt 477).
2 . gorrittu, gorritze [gorritu]. du ad. (TE). Pelar el pasto. Larruna bat gorritzen ebenian, beste baten billa urtetzen eben. Ik. larruna. 3 . gorrittu, gorritze [gorritu]. du ad. (ETNO). Labrar la tierra. Lehen ortua gorritzen jardun dogu, lur egitten. Ik. solotu, gorriketan jardun. gorriuna [gorriune]. iz. (TE). Punto rojo, mancha roja, roseta. "Encarnado localizado" (TE, 412).
Gorriuniori ezer ez zalakuan, bizixa zan. gorrotau, gorrotatze. 1 . gorrotau, gorrotatze [gorrotatu]. du ad. (TE). Aborrecer, odiar. Gorrotua izan. /
"Tomar en aborrecimiento una persona o cosa" (TE, 412). Gorrotau zittuan bere bendekuok, eta behiñ hónek ez zetsen parkatu. / Berebiziko onduen gorrotau zittuan baba-baltzak. / Herrixak alkar gorrotatzia, izan laikian gauzarik txarrena. / Gorrotau biharrian maitte dorana. (Ibilt 487).
Ik. gorrotua hartu, ikusi ezin. 2 . gorrotau, gorrotatze [gorrotatu]. du ad. (TE). Abandonar/despreciar la nidada. Amiak kumak gatxetsi; gehixenbat hegaztixen kasuan (ETNO). / "Decíamos así de los nidos abandonados, aborrecidos por sus dueños, sabiendo que los habíamos descubierto" (TE, 412). Hiru arrautzakin gorrotau dabe habixia. Ik. zapuztu, gatxetsi. gorroto. iz. (TE). Odio, rencor. Gorrotoz betetako denborak bizitzen gaoz. Ik. zapo, harra. gorrotozko (gorrotuzko). izlag. (OEH). De odio. Zabaldu zittuan begixak eta amoriozko eta gorrotuzko nahasteko begirakune batekin... (Ibilt 488).
gorrotua hartu. dio ad. (TE). Cobrar odio. Gorrotua hartu detse euren nausixari. / Hain hartu detsat gorrotua eta ikusieziña, gehixago ezin detsarala arpegira begiratu. (Ibilt 479).
gorrotogarri (gorrotugarri) [gorrotagarri]. izond. (TE). Odioso,-a, abominable, aborrecible. Ezer bada munduan, guzurra bai gorrotugarrixa. gorrototsu (gorrotutsu). izond. (TE). Rencoroso,-a, que está lleno de odio. Gorrotutsua, bere zorigaiztorako. Ik. zapotsu. gorti. izond. (TE). Sordo,-a. Entzumena galdu dabena, entzuten ez dabena edo gaizki entzuten dabena. Gortixa, baiña bedorri komeni jakonian. Ik. gor. Gitxi erabilia. gortu, gortze ( gortutze). da/du ad. (TE). Quedar(se) sordo,-a; ensordecer. Zahartzara gortu ein naiz. / Gortu bihar genduzen auzuak geure orruegaz. / Taberna hartan sartzia zan gortutzia. / Abioian, motorran onduan juatia da gortutzia. / Belarri batetik gortuta nabik. (Zirik 56).
goru. iz. (TE). Rueca; huso. Egurrezko makillatxua. Punta aldian burutxua dauka, bertan kirrua batu eta harixa egitteko. Liñu-harixa zein ardilania iruteko erabiltzen zan (ETNO). Gure amandrian gorua, makiñatxo bat moltzu ataratakua. goruburu. iz. (ETNO). Rocadero; envoltura del copo de lino. Telagintzako berbia da.
Ik. gorutxapel. gorueta. iz. (ETNO). Hilado. Goruetan egittia, eta goruetan egitteko andrak batzia.
Goruetia zanian auzoko basarriren baten alkartzen ziran inguruko andra guztiak, ipoiñak kontatzen eta harixa egitten. Guk ez genduan ezagutu, baiña gure ama zanak kontatzen zeskuzen gorularixen ipoñak. Bai!. goruetako-makiña. iz. (ETNO). Rueca mecánica. Goruetan egitteko makiñia.
goruetan egin. du ad. (TE). Hilar. Neguko egualdi txarretan, sutonduan jarri eta goruetan eiñ, ipoiñak esanaz. / Amelutia hamen ipini, eta gaiñian goru-txapela, eusteko. Eta holan "ta-ta-ta-ta", lantzian behin piskat busti, eta segiduan eitten eban. Bihurtzen zan, hor batu. Eta holan agertzen zan matazia. Txabilliakin aittak eitten eban. Amak goruetan. Hiru edo lau zeretan. Lehelengo mehia, eta gero senduagoa. gorutxapel. iz. (ETNO). Rocadero; envoltura del copo de lino; cucurucho. Goruburuan kirrua eusteko ipintzen zan txapel modokua. Kartoiz egindakua izaten zan, eta sarrittan kolorietako harixaz poliztutakua.
Ik. goruburu. goruntz (gonuntz, gonauntz, gorontz) [gerruntze]. iz. (TE). Corpiño, justillo, corsé. Lehenago goruntza eruaten zan bularreri eusteko. Ik. korse. gorutz (goruntz) [gorantz]. adlag. (OEH). Hacia arriba. [Ibaixan ur-korrontan arabera] Osintxu, Plaentxiatik gorutz dago ta Maltza beherutz.
gosari. iz. (TE). Almuerzo matutino; desayuno. Negu eta uda, berakatz-saldia goizeko zortziretan gosari letz. / Goizero, zazpiretarako ixotzen dau sua, gosarixa gertatzeko. / Eibarko gosarixa, kafia-ta-esnia zortziretan. / Txolotakada bat esne hartu dot gosaritzat. Ik. armozu. TEk diño bere sasoian gosari berbia galtzen euala armozu erderakadia gehixago erabiltzen zalako.
gose. iz. (TE). Hambre; necesidad de comer; ganas de comer. Gerren ondorian, gosia eta beste hiru Apokalipsiko zaldunen opia. gosepasau. iz. (JSM). Desgana por no comer a tiempo. Gosepasaua txarra da. / Eibarren "gosepasaua txarra da" esaten bada, Plaentzian, esanahixa aldatu eta, "gosepasaua ona da, jan eta gero" esaten dabe. gosiak [goseak]. adlag. (TE). De hambre, hambriento,-a. Urte batzuk gosiak igaro zittuan, eta haren atzaparkadia aldian eban. gosiak eregitta egon [goseak ireki]. esap. (TE). Estar (muy) hambriento. Oso gose izan.
Gosiak eregitta geldittu giñan, Munittibarrera heldu baiño lehen. gosiak hil [goseak hil]. da ad. (TE). Morir de hambre. Gosiak hilda ebillen eskeko aterik ate. / Lur háretan, urtero gosiak hiltzen dira milla asko. gosiak hil biharrian [goseak hil beharrean]. esap. (TE). Muriéndose de hambre. Oso gose izan. / "Denota un grado extremo del hambre" (TE, 413).
Gosiak hil biharrian heldu giñan ostatura. gosiak pasau. du ad. (TE). Desfallecer de hambre. Gosiak pasauta nago berbia amatau jatala. gosetu, gosetze ( gosetutze). da/du ad. (TE). Cobrar apetito, sentir hambre. "Sentirse con hambre" (TE, 413) Ein dogun ibillixagaz, gosetu naiz. / Etorri jako horri gosetutzia, eta gosiakin, orrua ein biharra. / Gosetzia gura badozu, juan zaittez Izutik zihar Arratera. gosezto. izond. (TE). Hambriento,-a, comilón,-a. Gosezto haundi bat da zure laguna. / Gaizto, Gosezto, Zorrizto. |
Babesleak
