barri [berri]. 1 . barri [berri]. izond. (TE). Nuevo,-a; recién . Oin dala gitxikua. / Aditza + barri, oin dala oso gitxi: etorri barri, ezkonbarri...
Etxe barrixa ein bihar izan eben gure aurrekuak, dogun abizena guri gelditzeko [Etxebarria]. / Jausi dan etxia barrixa zan, hiru urte bez jaso ebela. / Biarrian (lanean) ikastera sartu barri zan mutil bati. (Zirik 57).
Anton. zahar. 2 . barri [berri]. postp. (TE). Acerca de, sobre alguien o algo. Ezer jakiñ al dozu haren barri? / Zuk ondo dakizu Eibarko barri. / Ezin baña nik [makiñia] konpondu, etxakixat honen barri ta. (Zirik 46).
Asko erabiltzen da, batez be jakin aditzakin: norbaitten edo zerbaitten barri jakin.
3 . barri [berri]. iz. (TE). Noticia, novedad, suceso reciente. Eibarko barrixak ekarri deskuz handik etorri dan batek. / Herrixan zabaldu zan bolo-bolo Patxikoren heriotzaren barrixa.(Zirik 28).
Normalian pluralian erabiltzen da.
Barri On [Berri On]. iz. (TE). Buena Nueva, Evangelio. Barri Ona, hau da, Ebanjelixua, noiz heldu ete zan gure aldietara? barri-barri [berri-berri]. adlag. (TE). Como nuevo,-a; completamente nuevo,-a . Erremedixo harek barri-barri laga nau. / Pintura aldi bategaz, barri-barri geldittu da etxia. Indartzia nahi danian errepikatzen da: barri-barri.
barrien barri. adlag. (TE). De nuevo, nuevamente, otra vez. Barrien barri hasi bihar izan eban bizimodua. Ik. berriro, berriz. barrika. iz. (TE). Barrica, tonel, barril. Sagardaua gordetzeko kupel klase bat, txikixa (ETNO).
Sardau barrika barrixa hasi dabe gaur Burunian. Ik. bukoi, kupel. barrikera. iz. (TE). Cantinera, tabernera. "Se decía de las taberneras que acudían a la fiesta de Arrate, con comidas y bebidas para venta" (TE, 221).
Aurten be, beste urtetan bezela, Marixa barrikerarik lehelena Arraten. barriketa [berriketa]. iz. (TE). Charla, habladuría, parloteo. Barriketia badarabixe behintzat bixen artian. barriketa gitxi eta eurak onak. "Expresión con que amenaza, generalmente, el que no tiene razón" (TE, 221).
Neu hartzekoz beteta eta berak ondiok: barriketa gitxi eta eurak onak.
barriketabako [berriketa gabeko]. izlag. (TE). Ejemplar, sin tacha; serio,-a, responsable. Arduratsua, serixua, ereduzkua. Gure morroi izandakuak, barriketabako andria hartu dau. Ik. baiñabako. barriketan [berriketan]. adlag. (TE). Charlando. Barriketan egonda ez dira eitten zeregiñak. / Barriketan eiñaz, heldu ziran Ermura. / Egun guztian barriketan ibilli dira. / Barriketan dihardue goiz guztian. / Hortarako ahalegiñetan zan, zela edo hala barriketan jarri gurarik maitte igesikorragaz. (Ibilt 476).
barriketalari [berriketalari]. izond. (TE). Hablador,-a; charlatán,-ana; parlanchín,-ina. Barriketalarixa zan lanteixan, eta ez zetsan gura uezabak. / Gizonori konturatu zan, auzoko andra barriketalari bat zala leihotik eureri begira, eta estutu zan. (Ibilt 471).
Ik. barriketatsu, barriketosa, barritsu, berbatsu. barriketatsu [berriketatsu]. izond. (TE). Hablador,-a; locuaz; parlanchín,-ina. Barriketatsua tabernan, etxian ixill illuna. Ik. barriketalari, barriketosa, barritsu, berbatsu. barriketosa [berriketosa]. izond. (TE). Habladora, locuaz [mujer], parlanchina. "Erderismo en que se incurre, sin perjuicio de barriketalarixa, que es lo vigente" (TE, 222).
Gizona barriketalarixa eta andria barriketosia, badozu aspertzeko laiñ auzuan. barritsu (barritxu) [berritsu]. izond. (TE). Hablador,-a; gárrulo,-a; charlatán,-ana; parlanchín,-ina. Andrak, gehixenak barritxuak. / Txirriskillia, barritxua. Ik. barriketalari, barriketatsu, barriketosa, berbatsu. barrittan [berritan]. adlag. (TE). De nuevo, siendo nuevo. Gauzia barrixa danian.
Esr. Barrittan, galbahiagaz be ura.
Ik. galbahe. barrizale [berrizale]. izond. (TE). Voluble, inconstante. Barrizalia demoniua!, eziñ eutsi lehenari! barriztau, barriztatze [berriztatu]. du ad. (TE). Renovar; reformar, restaurar. Barrittu, barri bihurtu. Barriztua emon.
Alkarteko estatutuak barriztau bihar dittugu. Ik. barriztu. barriztu, barrizte ( barriztutze) [berriztu]. da/du ad. (TE). Renovar(se) ; reformar, reparar. Barrittu, barri bihurtu, barriztua emon.
Etxia barriztu dogu, alabia ezkontzen danerako. / Ardau gozu honekin, oso barriztu naiz. / Barriztia komeni jaku makiñarixa guztia. / Soiñekua barriztutzia gura neuke Sanjuanetarako. Ik. barriztau. barru. 1 . barru. iz. (TE). Interior, lo de dentro; espiritu, aguante, capacidad de sufrimiento. Arpegiz zan ederra, baiña barrua eukan ederragua. / Emaztiak aitzen emon zetsan esanaz, euren etxe hobian sorgiñ gaiztuak tratu txarrian erebixelako zurkatxa sarturik ariman barrurañok. (Ibilt 467).
2 . barru. iz. (TE). Menudillos, tripa, víscera; asadura. "Econ. doméstica. Menudos de los animales sacrificados" (TE, 223).
Bildotsan eta hegaztixen barruegaz janari gozuak eitten dira. Jeneralian, pluralian erabiltzen da.
3 . barru. postp. (TE). Al cabo de, dentro de. Hiru urte barru, hirurogeta hamar. Denporazko esanguria dauka.
4 . barru. iz. (ETNO). Manera de jugar a pelota en grupo eliminando, jugar a "barrus". Pelota jokuan danok batera jokatu; txarra egitten dabenak kanpora urtetzen dau, azkenian bakarra geldittu arte, irabazten dabena.
Ik. fueraka. Jente nausixak fueraka diño beti; azken urtiotako berbia da barru.
5 . barru. interj. (ETNO). Expresión que se lanza cuando se juega a barrus. Pelotako berbia da.
Ik. fueraka. barruan. barruko ikara. iz. (TE). Emoción, estremecimiento interior. Irakorri-geixa barruko ikariagaz amaittu neban. barruko nahiez. iz. (TE). Indisposición, malestar. Juan lanera eta barruko nahiezak hartu nau. barruko siku. iz. (TE). Estreñimiento. Barruko sikuakin dabill aspaldi honetan. barruko tristura. iz. (TE). Desánimo, melancolía. Ardautxo bizi bat hartu neban, barruko-tristuria kanpora ataratzeko. barrura sartu. du ad. (TE). Encarcelar. "Meterle a uno en la cárcel" (TE, 223).
Batzarretik urtetzerakuan, oratu eta hamar lagun barrura sartu dittue. barrukalde [barrualde]. iz. (OEH). Parte de dentro, interior. Ba, Joxio buruhaundixan txapelak barrukaldetik daroian ugalakin gerriko bat egittia nahi neuke. (Zirik 116).
/ Ikusiko bazenduke nere bihotzaren barrukaldia. (Ibilt 458).
Barrundi [Barrundia]. b. iz. (TE). Barrundi (caserío). Eibarkua, Arrate ballekua. Barrundikua zan gure antxiñako ortulaua. barruratu, barruratze ( barruratutze). da/du ad. (TE). Adentrarse ; meter dentro, retirar. Barrura juan, barruan sartu; barrura zeozer sartu.
Barruratizuz hankak, miñ hartzeko moduan zoiaz eta. / Barruratu nintzan ataixan aurrera... / Estudixo haundixetan barruratzia bihar da, autu hartan zegozer ikusi ahal izateko. / Barruratzia gura neban, baiña ez nintzan ausartu. barrutia. iz. (AN). Cercado. "Lur sail itxixa" (AN).
(...) "debaxo de la su heredad encima del prado que disen varrutia" (EOYE, 1485, 405. or. (JEL)).
bart. adlag. (TE). Anoche, ayer por la noche, esta noche. Juan dan gabian.
Loguriak erretzen nago, bart ordu asko galdu ditturanetik. / Domeka goiz batian, bart parrandan ein ebela-ta, berandutxo jaiki ziran. (Zirik 73).
/ Gaztiak! entzun al dozue bart zer pasau dan? (Zirik 27).
/ Eta, zuk, norgaz uste dozu izan zarala bart? (Ibilt 458).
bartz. iz. (TE). Liendre. Lehenago, eskolako umien artian, bartza ugari izaten zan. / "Caspa" esateko "bartza" ez: "zahixa" ero... Bartza izeten da zorrixena. |
|
Babesleak
