bihotz. 2 . bihotz. iz. (TE). Alma, corazón, sentimiento. Jakintzak, bihotzik gabe, ez dira jakitturixia. Esangura abstraktua dauka.
3 . bihotz. iz. (TE). Corazón, amor, cariño. Ez eizu ein negarrik, bihotza! Normalian funziño bokatibuan erabiltzen da, artikuluakin.
4 . bihotz. iz. (ETNO). Parte central del tronco; veta central. Egur guztia ez dok bardiña. Zati desbardiñak jakaz. Bai! Lehenengo, azalan azpixan, gizena datok; gizena, lakia. Igualak dittuk. Gero, barrurago, gixarria; eta erdi-erdixan bihotza. Gizena biguna izaten dok, eta gixarria askoz gogorragua, eta illunagua. Ik. hun. bihotz-bigun. izond. (TE). Compasivo,-a, benévolo,-a. Ama guztiak dira bihotz-bigunak. bihotz-gogor. izond. (TE). Despiadado,-a ; cruel, implacable. Banekixan, Jauna, bihotz-gogorra zarana, eraiñ ez dako lekuan metatzen dozuna... Ik. anker, bihotzik bako, bihozbako, bihozgabe. bihotzik bako. izlag. (TE). Cruel, despiadado,-a. Anaiagaz bihotzik bakua dana, zer ostianguekin? Ik. bihotz-gogor, bihozbako, bihozgabe. bihotzeko. 1 . bihotzeko. iz. (TE). Enfermedad del corazón ; ataque al corazón, infarto. "Se dice de los achaques del corazón" (TE, 263).
Bihotzekua dauka eta kontuz ibilli biharra. / Bihotzekua jota hil zan kotxaua, ezertarako astirik emon barik. 2 . bihotzeko. izlag. (OEH). De (mi, tu) corazón; querido,-a, íntimo,-a. Lagun zahar maitte bihotzekua. (Zirik 99).
bihotzeko min. iz. (TE). Dolor de angina de pecho / de infarto. Bihotzeko gaixotasunak emondako miña eta larritasuna.
Bihotzeko-miñak emon detsa kalian doiala. Bihotzeko gaixotasunez aparteko larrialdi batzuetarako be erabiltzen zan itxuria TEk diñuanez: "Se decía de los ataques epilécticos y accidentes parecidos" (TE-264).
bihozbako. izlag. Cruel, despiadado,-a. Bihozbakua gizona! Ez detsa bape lagundu anaixari!
Bihozbakua gizona! Ez detsa bape lagundu anaixari! Ik. bihotz-gogor, bihotzik bako, bihozgabe. bihozgabe. izond. (OEH). Cruel, despiadado,-a, que no tiene corazón. Nahixago dorala hill eta hartariko senar zaillagandik urten, eta bidian doran haurra atara horlako aitta bihotzgabe batengandik. (Ibilt 485).
Ik. bihotz-gogor, bihotzik bako, bihozbako. bihozkada. iz. (OEH). Corazonada, emoción, sentimiento. --Nola nahi be, hire sentimentueri holako bihozkadia emoteko on-ona izan bihar. --Bihozkadia diñok, bihozkadia?... A ze zastadia emon zestan. (Zirik 16s).
bihur ((bigur)). bihurri [bigurri]. 1 . bihurri (bigurri). iz. (TE). Torcedura; esguince. Bihurrixa ein jakon hanka batian, pelotan ziharduala. Ik. zantiratu, erasan, haragi-eten. 2 . bihurri (bigurri). izond. (TE). Travieso,-a, revoltoso,-a; malo,-a, perverso,-a. Bihurrixa dator mutill hori, lagun okerrak dittualako. 2 . bihurrittu. iz. (ETNO). Torcedura; esguince. Zantiratua, bihurduria.
Joseluk bihurrittua ein zeban domekan foballian jokatzen. Ik. trokau, zantiratu, erasan, haragi-eten, bihurrittu. bihurrixan [bihurrian]. adlag. (TE). En espiral. Mailla horrek bihurrixan doiaz, eskillaria eiñaz. bihurrixan ibili (bihurrixan ibilli). esap. (TE). Andar al sesgo, torcerse. Norbaitt betiko martxatik kanpo ibili. Jende hori bihurrixan dabill aspaldi honetan. 1 . bihurrrittu (bigurrittu), bihurritze [bihurritu]. 1 . bihurrittu (bigurrittu), bihurritze [bihurritu]. du ad. (TE). Estrujar, retorcer . Zerbaitt mutur bixetatik oratu eta kontrako aldietara birau; edo alde bata fijo dala bestia birau. Lixibako zapixak bihurritzen lagundu bihar destazu. / Zapixak ondo bihurritziak esan gura dau lehenago sikatzia. Ik. bihurtu. 2 . bihurrittu, bihurritze [bihurritu]. da/du ad. (ETNO). Torcer(se) una articulación. Ik. trokau, zantiratu, erasan, haragi-eten, bihurrittu. 3 . bihurrittu (bigurrittu), bihurritze [bihurritu]. da/du ad. (TE). Desviar(se), pervertir(se), malear(se). Bere Jaungoikuan legetik bihurrittu zan iñongo Jainkuetara. bihurruna (bihurriuna). iz. (TE). Torcedura, desviación; vericueto. Hantxe, bihurriunia agiri dau ezkerrera. / Kañoi horrek bihurrunia dauka erdi inguruan, eta barrenarixari eruan biharko detsazu. Ik. okerruna. (Ibilt 375).
bihurtu, bihurtze (bihurtutze). 1 . bihurtu, bihurtze ( bihurtutze). du ad. (TE). Retorcer, torcer. Banan-banan, oillasko guztieri samia bihurtu zetsen. / Hiru edo lau hari alkarregaz bihurtzia, sokia eittia. Ik. bihurrittu. 2 . bihurtu, bihurtze. da ad. (TE). Volver, regresar; girar, dar la vuelta. Lehen zeguan lekura juan, bueltau. Bihurtu da bide erdittik, luze eritxitta. Ik. itxuli. 3 . bihurtu, bihurtze ( bihurtutze). da/du ad. (TE). Convertir(se), transformar(se), volver(se). Egoera, itxura, pentsaera, batetik beste batera aldatu.
Haundikixa izan arren, anarkistetara bihurtu zan. / Jentillak kristautzara bihurtutzia hartu eban beregaiñ. / Hain benetakua izan zan Saulo kristau bihurtzia eze, Apostoluen artian Paulo izenagaz izentatzen dala. bijilixa [bijilia]. iz. (TE). Abstinencia de comer carne; vigilia. Gabon eguna, lehenago, bijilixa izaten zan. bijilixa-egun. iz. (TE). Día de abstinencia de carne; día de no comer carne; día de vigilia. Gaur bijilixa-eguna da. bijilixia egin. du ad. (TE). Abstenerse de comer carne; guardar la vigilia. Nahi tta nahi ez, bijilixia ein dogu gaur, ez gendualako dirurik okelatarako. bikain. izond. (TE). Excelente, magnífico,-a. Haura bai zala bikaiña, iñor bazan. "No se usa en Eibar sino como voz culta" (TE, 259).
bikarixo [bikario]. iz. (TE). Vicario. Arlote guztiak, don Donato Isasiko bikarixuagaz konfesatzen ziran, penitenzia ariñak aintzen zittualako. |
|
Babesleak
