kirikixo. 1 . kirikixo [kirikio]. iz. (TE). Erizo (Erinaceus europaeus). Kirikixuak ixa galduta dira gure lurretan. 2 . kirikixo [kirikio]. iz. (TE). Displicente, desdeñoso,-a desagradable, antipático,-a. -Ondo ipiñittako izena hiri Kirikixua! -Baitta hiri be Moskatela! Esangura figuradua dauka.
kirikixo-txakur [kirikio-txakur]. iz. (TE). Perro cazador de erizos. Antxiña kirikixuak harrapatzeko hezitzen ziran txakurrak, gehixenetan arratoi-txakurrak, txakur gogorrak (ETNO). / "Perro rastreador de erizos" (TE, 491).
Emilio Portugesak eukan kirikixo-txakurrik onena. / Erbi-txakurra diferentia da, belarri luzia. Ta galiperrena be diferentia da. Galiperra ta eperra eitten dabe, baiña galiperretarako beste razia bihar da. Ta txinbo-txakurra be diferentia da: txikixa, sasikartian sartzeko... Ta kirikixo-txakurrak be bai, txakur ganorabakuak, baiña erakutsitta. Ik. eper-txakur, erbi-txakur, txinbo-txakur, ehiza-txakur, kaza-txakur, oillagor-txakur. kirri-karra. onomat. (ETNO). crujido; ruido de dientes. Sonido producido por productos duros y crujientes, al frotarlos, morderlos...
Artua urkuldu: alia kendu, hor, kirri-karra, kirri-karra kaskariakin!, badakizu, ezta?. / Karamelua jaten darabizun kirri-karriakin badirudi hagiñak be bota bihar dittuzula.
kirri-karra jan. esap. (TE). Comer crujiendo. Hagiñekin txikittuz jan.
Kirri-karra ez dira jan bihar karameluak, hagiñak hausten dira bestela. / Ni ikusitta nago mutil kerten bat bonbillia kirri-karra jaten. kirri-korro. 1 . kirri-korro. iz. (IL). Ruido producido por el catarro dentro del pecho, gorgojeo. Katarruak bular barruan sortzen daben zaratia. Berba onomatopeikua da.
Katarrua juan dalakuan, baiña ondiok kirri-korro petral bat daukat hemen barruan. / Zure kirri-korrua be ez da ba errez juaten; hartuizu esne berua eztixakiñ.. 2 . kirri-korro. onomat. (ETNO). Ruidos producidos en la tripa por el hambre; ruido de la tripa. Gosiak tripetan sortzen daben zaratia. Tripa-zorrixak.
Hau gosia! Tripak kirri-korro dakadaz. kirrizka. iz. (AS). Rechinar de dientes, crujido de dientes. Ik. kirrizkada, hagin-kirrizkada. kirrizk egin. esap. (AN). Crujir. Ik. kirrizkadia egin. kirrizkada (kirrizkara). iz. (TE). Acción de rechinar, crujido. Egoera larrixetan sortzen dan hagiñetako zaratia (ETNO).
Han izango da negarra eta hagiñen kirrizkadia. Ik. hagin-kirrizkada, kirrizka. kirrizkadia egin (kirrizkaria egiñ). esap. (AN). Crujir. Hazurrak, esate baterako.
Ik. kirrizk egin. kirru. 1 . kirru. iz. (ETNO). Estopa. Hodeixen arteko junturetan, bata bestiari lotzeko torlojuakin egitten diranak, junturia estanko egitteko harixetan ezartzen dan materixal naturala.
Tubuak lotzeko derrigor bihar jok kirrua, bestela tuerkia lotzen duan harixan urak urtetzen jok. Ik. karrapusta, hodeixa, tubo baltz, tubo galbanizau, ameluta. kirtengo. izond. (OEH). Bruto, inculto. Tira, kirtengo. Oindiok televisiñua zer dan eztakik? (Zirik 22).
kiskaldu, kiskaltze [kiskali]. da/du ad. (TE). Abrasar(se), asar(se); tostar(se); quemar(se); calcinar(se). Erabat erre.
Gaurko euzkixakin kiskaldu naiz Arratera igotzen. / Aor gure poza! Kiskaldu jaku burduntzikua ardautara giñan artian! / Kiskaldu dot zartañian urdaiazpikua. / Moda barri bat agertu zan: euzki-galdatan azala kiskaltzia. kisket. iz. (NA). Pestillo. Nik kisketakin isten dot. Ik. txinget. Txingeta gehixago Eibarren kisketa baiño.
kiskilla. iz. (TE). Quisquilla, camarón. "Camaroncito, con los que se presentan a la venta las angulas" (TE, 491).
Sasiolako angulekin, kiskilla gorrixak. kitto egin. du ad. (TE). Ajustar cuentas; saldar, pagar [una deuda]. Kontuak garbittu, likidau, amaittu.
Hill-kanpai horrekin ordaindu dittu zittuan zorrak, eta hor, kitto ein dau danekin. Ik. bardindu, partu. kiximajua egin. esap. (NA). Hablar a la francesa, con 'eje'. Neretzako hauxe, Markiñatik Durangora, hamen Bizkaixan onduen eitten dana euskeraz; eta Gipuzkuan hortxe, Zarauztik, Zeztua... hor eitten da nere ustez onduen. Gero ba, behin Donostittik harutz be, harei ez da erreza entenitzen, ahopian pasatzen dabe eze... Harek frantsesa ero, frantses-euskaldunen antzera eitten dabe, pixkat kiximajue eta zera; entenidu eitten da, baiña.... kizkur (izur). izond. (TE). Rizado,-a, ondulado,-a, crespo,-a; arrugado,-a. Afrikako beltzak leztxe, ule izurra eban.
Ik. ulekizkur. klak. onomat. (NA). Ruido seco y corto, rotura. Ume kutxauak! gero zorrixak eta, enee! enee! Orratzixa zerratua ez dozu jakingo zer dan!: gauza estu-estuak, bat orraztekua, eta beste holako txikitxo bat pasatzekua. Harek batzen zitxuan zorrixak, eta hantxe hillaran, klak! eta klak! eta... / Erreberua ba, haxe, jatxi barrixa. Etorten zian eratera banaka-banaka, eta basokara ederrak eraten zitxuen. Jatxi eta, epel-epela: klak! eta kitto! / Euskeraz "hausi" esaten da "klak!" eittia. / Kakahuesak eta hurrak diferentiak dia: kakahuesak bikixak izeten dia, kalekuak, erdixan klak! eittekuak.. klank. onomat. (ETNO). Ruido seco y corto. Zaratiana.
Txingeta kanpotik isten da; txingeta lehen, kanpotik. Holan, barrutik ekan istekua, baiña kirtenak kanpotik eta klank! isten detsa: nahi zabaldu eta nahi itxi, baiña, itxi sekula bez. Itxi bai!, batu, baiña gabian etxetik, barrutik itxi ein bihar. klarion. iz. (OEH). Clarión, tiza. [Lapitzik] basarrixan be zelan ez eken, klarion bat eruan ei zetsen. (Zirik 81).
klase. iz. (TE). Clase; tipo; género; especie; forma. Zenbat gizon klase (erarako) garan munduan, ez dago konturik. / Hi, ba al dakik hau zer bedar klase dan? (Zirik 29).
Ik. erarako. klau (glau). onomat. (ETNO). Algo que se hace con rapidez. Erreztasunana.
Lehengo baten esan eustan batek: "Hi, hori markiori?, gaur edozeiñek egingo leukek!". Eta esan netsan,"Zelan?"; eta -"Joer! Ixuraiño etorri kamiñoz eta Ixutik "klau!" segiduan!". |
Babesleak
