kontramaixu [kontramaisu]. iz. (OEH). Contramaestre, encargado,-a. Kontramaixuak egunak zaroiazen taillarrera barik. (Zirik 12).
/ Kontramaixua biharreratu zanian, laster juan jakon ipurgarbitzailleren bat kontuakin. (Zirik 13).
kontrapase. iz. (ETNO). Contrapasa. Kazako berbia da. Hegaztixak negu amaieran iparralderuntz doiazeneko sasoia; eta ehiza sasoi hori.
kontrarixo [kontrario]. iz. (TE). Adversario,-a, competidor,-a, contrario,-a. Ibargaiñen kontrarixua zan, iri-proba kontuetan, Azkoittiko M. kontu. 2 . kontu. iz. (TE). Cuenta, cómputo, cálculo; nota de pago, recibo. Kontua eitteko orduan izaten ziran kontuak. / Medikuarengana kontua pagatzera. (Zirik 16).
4 . kontu. iz. (OEH). Asunto, cuestión, problema. Sinistiak pe kontuak jaukaz. (Zirik 30).
/ Ziri-sartze kontuan atzian gelditzekua ezpazan be. (Zirik 90).
5 . kontu. postp. (OEH). A cuenta de, a cargo de. Alperrori zigortzia, bere kontu biharko zala utzi, gizon letz. (Ibilt 470).
kontu euki. du ad. (TE). Prestar atención, tener cuidado. Kontu eukizu arlote hori aldendu ez deiñ kontua ein barik. kontu hobia euki. esap. (TE). Resultar mejor cuenta. Gehixago ordaindu arren hobeto urten. / "Tener mejor cuenta" (TE, 498).
Kontu hobia dauka sarri, gehixago pagatzen dan gauziak. kontu(ak) emon [kontu(ak) eman]. du ad.-esap. (OEH). Dar cuenta de, rendir cuentas. Tratu honen gorabehera guztiak neri aurraz kontu emotekotan, beste danen ixillixan. (Ibilt 457).
kontuak egin. 1 . kontuak egin. du ad. (TE). Hacer cuentas. Juan daneko urte betian, dendarixagaz kontuak ein barik gara. 2 . kontuak egin. dio ad. (TE). Hacer mimos. Umieri eta, gozo berba egin, / "Hacer mimos y caricias" (TE, 498).
Etxera etortzen danian, lehenengo zeregiña, umiari kontuak eiñ. kontuak hartu. du ad. (TE). Pedir cuentas. (Ez eban) Gizonen bildurrik, baiña Jaungoikuak kontuak hartuko detsaz. / Juan zan hasarre emaztiagana, kontuak hartzera. (Ibilt 458).
kontuan hartu. du ad. (AS). Tener en cuenta, considerar. kontuan izan. du ad.-esap. (OEH). Tener en cuenta. Gaurko denporak kontuan izanda. (Ibilt 453).
kontuan jausi. da ad. Caer en la cuenta, percatarse. Halakoren baten jausi nintzan kontuan oker nenbillela.
/ Politxo-politxo juan ziran kontuan jausten eibartarrak buztanik ez eukela. (Zirik 124).
/ Eiñ bihar izan ebana ardura haundi barik ezeren kontuan jausi gabe. (Ibilt 459).
Ik. konturatu. kontulari. izond. (TE). Cuentista, charlatán,-ana; dicharachero,-a, conversador,-a. Ipoinlarixa, kontu kontatzen zalia dana; barritsua.
Ixilla etxian, baiña tabernan oso kontularixa. / Kondia zan kontulari, alaiki, adar-jotzallia. (Ibilt 468).
Ik. barritsu, ipoinlari. konturatu, konturatze (konturatutze). da ad. (TE). Darse cuenta, percatarse. Belu konturatu nintzan zer erebixan irutxurlari harek. / Tren bi estaziño baten badira, ez da erreza konturatutzia zeu zagozen trena ala bestia dan juaten hasi dana. / Ahaztu jata konturatzia zeiñegaz dabillen. / Konbidau barrixori konturatu zan, mahaittik aparte euan itxurabako agura zahartxo, ximel da gaizki jantzi bati. (Zirik 62).
/ Honetara, konturatu barik diabruak bere aurka zerebixan zirixa, juan jakon hasierako berotasuna sugarretan bihurtzen. (Ibilt 463).
kontxo. interj. (TE). ¡Córcholis!. "Interjección inane con que se suplen palabras torpes, por quien trata de evitarlas" (TE, 499).
Kontxo!, apurtu jata barautsa! konzeju (kontzeju) [kontzeju]. 1 . konzeju (kontzeju) [kontzeju]. iz. (TE). Ayuntamiento (edificio), casa consistorial, concejo (edificio). Udaletxia.
Konzejua Plaza Nausixan zan. / Kontzeju osterutz juan zan eta hasi zan nasai, txistua atarata hormara zarra-zarra txixaeiñan. (Zirik 80).
Ik. aiuntamentu, udaletxe. Etxian izen moduan lexikalizauta euan: konzejua, konzejupia eta abar.
Conçejo. (EOYE, XV. mendetik, 305. or. (JEL)).
2 . konzeju [kontzeju]. iz. (TE). Concejo, cabildo, corporación municipal, ayuntamiento. Konzejuak toki apartekua eukan elixan. / Dukia batzarrian zan baten bere Konzejuko Buruzurixegaz. (Ibilt 475).
Ik. aiuntamentu, udal. 
konzejuko [kontzejuko]. iz. (TE). Concejal, edil. Ibargaiñ, konzejukua izan zan urte askuan, eta gero alkate. Konzeziño egun [Kontzepzio egun]. iz. (TE). Día de la Inmaculada Concepción. Antxiña, Konzeziño egunian izaten zan Arrateko eguna. konziertu (konzierto) [kontzertu]. iz. (OEH). Concierto. Konziertu batian, musikia bigarrengo gauzia da. (Zirik 85).
/ Konziertora doiazenen artian ikusten diran jantzi barri dotore hárek, hárek bai dirala izatekuak. (Zirik 85).
kopa. iz. (TE). Copa. Ardaua pitxarretik; patxarra kopatik. / Koñak kopa bat eskatu eban. (Zirik 17).
/ Kopa erdi bakarrik atara zetsan. (Zirik 17).
/ Kopa batzuek eranaz hamaika barre ein zeben bestian lepotik. (Zirik 34).
kopau. iz. (NA). Bocado. Biderako hartizu kopau bat sikeran!. Ik. mokau. Normalian kopau bat esaten da.
koperatiba [kooperatiba]. iz. (TE). Cooperativa. "Así se dijo de las que nacieron al alborear el siglo XX" (TE, 499). Koperatibak laguntasun bat izan ziran bihargiñandako. kopeta. 1 . kopeta. iz. (TE). Trenza de pelo. Maiatzeko lorak lezkotxe ederrak hango neskatillak, kopeta luze birekin. / Burua estalduta hautsagandik kopetak (mototsak) gordetzeko. (Ibilt 474).
Ik. txori-kopeta, txori, motots. 2 . kopeta. iz. (ETNO). Melenera de los bueyes uncidos. Idixeri bekokixan ipintzen jakuen narru zatixa.
txori-kopeta. iz. (TE). Trenza. "Trenza del pelo" (TE, 699).
Arratixako neskatillak txori-kopeta bikin eta izurrez betetako gona urdiñakin, hamaika haundikin alabak baiño gatz hobia erabiltzen eben. Ik. kopeta, txori. kopetadun. izond. (TE). Se decía de las muchachas no vestidas aún de largo . Ulia kopetekin orrazten diran neskatuegaittik esaten zan. Atzo arte kopetaduna; gaurtik ule jasua dau. 
1 . kopin. iz. (TE). Muñeca,-o. "Muñeca de jugar los niños" (TE, 500).
Kopiñak laga baiño lehen ein zetsen ezkontzia. / Sasoi baten ez zeban kopiña edozeiñek eukitzen, gero! Eta eukitzekotan be, kartoizkua, edo... Porzelanazkuak banakia!. / Guk txikittan kopiñik sekula bez. Kopiñak? tira. / Ixildu zaittez. Ume negartieri erregiak eztetse kopiñik pe ekartzen. (Zirik 89). 2 . kopin. iz. (TE). Títere, fantoche [figuratibo]. "Hombre de paja" (TE, 500). Esangura figuradua dauka.
Jabe papeladia eiñ arren, kopin bat da. kopinkerixa [kopinkeria]. iz. (TE). Fantochada, fantasmada [figuratibo]. Kopinkerixia erizten detsat, zuek darabizuen autuari. kopla. iz. (TE). Broma, comedia; cuento, historia. Ez eirazu neri koplarik ein. / Juan zaittez koplekin beste alde batera. kopla barik. esap. (EEE). Sin tanto cuento. Barriketa barik, ipoin barik.
Hainbeste kopla barik, nere denboran, hamaika zaldi jaso izan jittuat. (Zirik 88). kopletan ibili (kopletan ibilli). esap. (TE). Bromear, andar de broma. Txantxetan, arinkerixetan jardun. / "No tomar en serio alguna cosa" (TE, 500).
Benetan hartizu esaten detsurana, ez nabil ba kopletan. / Beti zabiz zu kopletan. |
Babesleak
