katar. katarramixon. iz. (ETNO). Juego y canción que se canta a los niños pequeños mientras se les acaricia la cara. Katarramixon, nun izan? Araban. Zer ekarri? Zapata ta gerriko. Zeiñendako? Gure txikixandako!. katarro. iz. (TE). Catarro, constipado. 'Katarrua': hitz edo berba hau griegotik datorrela diñue, baiña euskerazko itxura guztia dau. / --Katarro apurren bat bada be, esku ta hankak lotzen destazena-- haren igesixango erantzuna. (Ibilt 464).
katarrua zoldu [katarroa soldu]. esap. (TE). Suavizar / ablandar el catarro. Katarrua samurtu, bigundu, heldu. / "Se dice así de una de las fases del catarro" (TE, 484).
Bero-berotan egotia bihar dozu, katarrua zoldutzeko. Ik. zoldu, samurtu. kate. 1 . kate. iz. (TE). Cadena. Katiegaz lotu dabe, igesik ez deixan eiñ. / Katia biharrezkua da makiñak karriatzeko. / Makiñia katiakin lotuta jaroiek lau gizonen artian. / Sarita Montielen lepoko katiak zenbat perla dittuan. (Zirik 85).
Artikulua hartzerakuan gehixenak katia esaten dabe, baiña zaharrenak kateia be bai.
2 . kate. iz. (TE). Esclavitud. Gerra itzala izan zan, Afrikako baltzeri katiak kentzeko. Pluralian.
4 . kate. iz. (TE). Aduana, edificio donde se cobran impuestos, portazgo. Olerriako katia, errematian hartu eban. kate motz. iz. (ETNO). Cadena gruesa. Mendiko biharretan erabiltzen dan kate sendua, egurra karriatzeko erabiltzen dana, esate baterako.
kate-nar. iz. (ETNO). Cadena con que se ata la narria. katetxo. iz. (ETNO). Cadena pequeña, cadena fina. Katetxo bat da nahikua polea horri eusteko. katia egin. du ad. (TE). Entrelazar las manos y formar una cadena o cuerda para bailar la 'sokadantza' o aurresku. Eskuak alkarri emon, sokadantzarako katia egitteko.
Aurreskua joten ekin orduko tanboliñak, plazan ziran neska-mutillak eitten eben katia eta mutil jatorrenak urtentzen eban erdira, ekarri zeixuen aurrera neskarik ederrena lagun biren erdixan. Han izaten ziran gero saltuak, jirak eta hanka bihurtziak eta jarkerak milla, emakume haren aurrian, hau oso bihurtu arte aurreskolarixa lagun hartzera. Baiña, baimen hau ez zan izaten ikusi barik bestekaldetik atzeskua eitten ebanan ahalegiñak berangana bihurtu gurarik ederra, ez dalako irabaztaillerik beste bat ez bada galtzaille. Ik. sokia egin. kategin. iz. (TE). Cadenero,-a, fabricante de cadenas. "Que hace cadenas" (TE, 484).
Haren aitta, kategiña Durangon. / Autubatzailliak diñuenez, Otxandixoko kategiñak bihar barik azaltzen dirala eta, Eibarrera ei datoz bihar billa. Ik. autubatzaille. katekesi. iz. (TE). Catequesis, catecismo. "Curso vernacular de doctrina cristiana" (TE, 484).
Katekesixan, abare jaunak gauza barri gatx asko aitzen emon biharra izaten eban, eta erdel hitz asko euskeraz janzten zittuan. Eibarren, dotriña arruntagua da katekesi eta kristau-ikasbidia baiño.
katenero. iz. (TE). Alcabalero,-a; cobrador,-a de impuestos. "Arrendador de alcabalas o el encargado de su cobranza" (TE, 484).
Katenerua haren aitta, Ebanjelixoko Levi izan zan moduan. katiau (katigau), katiatze [kateatu]. 1 . katiau, katiatze [kateatu]. da/du ad. (TE). Encadenar(se); atar, unir, enlazar. Katez lotu; lotu.
Ezkontzako sakramentuak betiko katiatzen dittu andra-gizonak. / Hobe izango dozu atia giltzian katiatzia, lapur asko dabill eta. / Pieza bata bestiakin katiau biharra izango dok, alkarrekin katiatzekuak dittuk eta. Ik. lotu. katigu (katibu, katiu, gatibu). katigutu, katigutze (katigututze) [gatibatu]. du ad. (TE). Apresar; aprisionar; encarcelar; castigar, sancionar. Preso hartu.
Alkar aittutako lagun askon artian katigutu eben. / Beste naziño baten oratu eta katigututzia, ez da legezkua. / Guzurrakin katigutzia, bi bidar txarto eiña. Ik. kerizpian sartu, morroillopian sartu. katillu (katillo) [katilu]. iz. (TE). Tazón , taza grande. Hamarretan, katillo bat oillo salda ardau zurixakin. / Ezeizu ekarri saldarik eta bai katillu bat, ardaua gero erateko. Saldia hartzen da katilluaz, haragixa txikittu eta ahoratzen da atzamar Jaungoikuak emonikuegaz. Ik. fraille-katillu, jikara. katillukada (katillukara). zenbtz. (TE). tazón, taza [contenido]. Bakotxandako, katillukadia artua-ta-esnetik. katu. 1 . katu. iz. (TE). Gato. Katua, sukaldeko lapurra; etxekoandrak argi ez badira, lehenen bazkaltzen dabena. / Katu burrukak, gehixenetan, teillatu barrenian. 2 . katu. iz. (ETNO). Gatillo. Su-armetan tiro egitteko sakatzen dan kako-formako piezia.
Bigunegixa dagok pistola honen katua. Ik. txakur. 3 . katu. iz. (OEH). Gato (en frases negativas). Ez ei zan Eibarren katurik pe ha ezagutzen ez ebanik. (Zirik 103).
basakatu (basokatu). iz. (TE). Gato montés (Felix sylvestris). Basakatuak, ointsuan gastau dira gure aldietan. Ik. katapardo. katu baltz. iz. (TE). Gato negro. "Se especifica por ser materia de supersticiones" (TE, 485).
Katu baltzak, esaten dabe zoriona ekartzen dabela. katu-lora. iz. (ETNO). Izena jaso dogu, baiña lekukuak ez daki zigur nepeta dan ala ez.
Katu lora (Stachys lanata). (JME).
katu-zarpada. iz. (TE). Arañazo de gato, zarpazo de gato. Katu-zarpadia, zoltzen dan zaurixa. katxurrillo. iz. (TE). Cachorrillo, pistola pequeña. Katxurrillogiñan sakape baten, iñora juan barik, Ameriketak ein zittuan. |
Babesleak
