koittau (kutxau, kotxau) [koitadu]. izond. (TE). Pobre, infeliz, desgraciado,-a. Andra koittauak ez zekixan zer eiñ. / Petra bere andra kotxauak. (Zirik 26).
/ Parka emakume koittau honi! (Ibilt 487).
Ik. gizajo. Errukarrixa (andrazkuak eta umetxuak); gizonezkuekin eta mutikuekin gizajo erabiltzen da. / "Así como gizajua califica exclusivamente los del género masculino, koittaua se dice de la infancia y de las hembras" (TE, 492).
"Saca a mí, coitado de esta mala presión. Arcipreste de Hita.) (TE, 492).
koittautasun [koitadutasun]. iz. (TE). Humildad, sencillez; pobreza. Asisko gizajuan koittautasuna, jasotasuna zan Jaungoikuan begixetan. kojo. izond. (TE). Cojo,-a. Ataun kojuanekua, antxiñakua zan Eibarren. / Batista Kojua. (Zirik 103).
Ik. herren, hanka-motz. "(...) parece que hace mucho tiempo se naturalizó la voz kojua en Eibar, que ha venido a ser dominante, pues en tiempos de nuestros padres habían los Ataun kojua, Batista kojua y otros" (TE, 334).
koka-kola. iz. (OEH). Coca-cola. Aita Santua ta mundua, "jazzakin" da koka-kolakin nahastau dozuez. (Zirik 93).
kokalde. iz. (JSM). Tortícolis (JSM in TE, 773). Kokotaldeko miña.
Ohian nunbait postura txarrian ein dot lo eta kokaldixakin esnatu naiz. Ik. kokotalde. kokildu (kukildu, kukuldu), kokiltze (kokildutze) [kikildu]. da/du ad. (TE). Acoquinar(se), acobardar(se); encogerse, acurrucarse. Gaiztuegaz izan laikian txarrena, kokildutzia. / Bestian harrokerixen bistan, kukilduta geldittu zan. / Harruen aurrian kukildutzia, txarrena. / Baztar baten kokilduta bizi zan. / Hotzakin kukilduta, etxezulotik urtetzen ez dabela bizi da. / Etxezuluan kukildutzia ez da ona. / Sutonduan kukulduta dago negu guztian. / Koittaua, kukilduta, ez zan ausartu ikararik eittera izara artetik. (Ibilt 467).
Ik. kukulumixo egon, makaldu, kukil. 1 . koko. 1 . koko. iz. (TE). Insecto, bicho. "Se dice en primera acepción de los insectos, y por extensión de todo ser viviente de reducidas dimensiones" (TE, 493).
Kokuak dira millaka eta millaka bidar espezie gehixago, friztixa hazixak baiño. Ik. zomorro, momorro. Zomorro baiño arruntagua.
2 . koko. iz. (TE). Gorgojo; insecto de cereales y legumbres. "Baba-baltzan kokua" esaten zetsen Eibarren ezagun bati. Ik. zomorro, baba-koko, burburixo. Sinonimua baiño berba normalagua da. / "Más común en Eibar" (TE, 741).
3 . koko. iz. (TE). Animal articulado. "zool. Rama de los articulados" (TE, 494).
Kokuen klasiak dira: sei-hankakuak; zortzi-hankakuak eta zortzi hanka baiño gehixagokuak. Ik. sei-hankako koko, zortzi-hankako koko. Pluralian: kokuak.
5 . koko. iz. (NA). Bacteria, microbio, virus. Medikua dakau Donostiakua... Eta hamen topau ezin kokuak, eta tak!, harek kokuak topau estezen odolian. koko txiki. iz. (TE). Insecto, bicho. "Clase de los insectos, mejor dicho, de los artrópodos" (TE, 493).
Mendixan, koko txikixak begira, ordu asko emondakua naiz. 2 . koko. 
koko jantzi. da/du ad.-esap. (TE). Disfrazar(se). Aratustietan mozorrotu edo koko jantzi.
Bazoiaz aurten koko janztera?. / Karnabal aurreko astian, eguenian, Eguen Zuri izeten zan. Ta orduan ume txikixak jantzi [...]. Jentiak biharra eitten eban, baiña gurasuei gustatzen jakuen umiak jaztia basarrittar, ta antxiñako andra zaharren zerekin. Ta tanboliña arratsalde guztian joten egoten zan, ta dantzan. Sobre todo andrak, ezta? Euren umiekin pozik haintxe! Ta Karnabal egunian, umiak igual-igual jazten ziran, Eguen Zuriko moruan. Ta orduantxe pintturak eta... Koko jantzitta, haixe izaten zan koko jaztia. Aratustiak izaten da domekia, astelehena eta martitzena. Ta eguaztena izaten zan Hauts-eguna. Handik garizuma guztian ez zan dantzarik egoten. / Aratoste batzuetan koko jaztia nahi eban, baiña iñok ez igartzeko moduan. (Zirik 103). Ik. aratuste, Eguen Zuri, jantzi, koko-jantzi, koko-moko jantzi. koko-egun. iz. (TE). Día de carnaval. Koko-eguna al da ba gaur horretara janzteko? 
koko-jantzi. iz. (TE). Disfraz. Badira urte guztian koko jantzixa erabiltzen dabenak. Ik. koko jantzi, koko-moko jantzi, koko-txiki egun. 
koko-txiki egun. iz. (ETNO). Viernes Flaco. Ik. aratuste. Koko-marru. iz. ber. (TE). El Coco. Umiak bildurtzeko erabiltzen dan pertsonajia (ETNO). / "Ente de fantasía con que se asusta a los niños" (TE, 493).
Ixildu zaittez, Koko-marruak eruango zaittu ba bestela!. / Ia ba, ume!, jaizu, bestela Koko-marruari deittuko detsat. kokole. iz. (TE). Chocolate. Umien berbetan, txokolatia. Hartuko dozu kokole maittiorrek?. / Han!, aittatxok kokole ekarri dau zuretako. kokolo,-a. izond. (NA). Bobo,-a; necio,-a; tonto,-a. Gauza bat da 'txotxolua', baiña 'kokolua' da holan mozolua izetia moruan, e?, bestia diferentia da.. kokot [kokote]. iz. (TE). Cogote, pescuezo. Okotz-bikuan eta kokotian igartzen jako beroni barau asko eiñ ez dabena gerrako denboran. / Arreglaidak kokot hau. (Zirik 88).
kokotalde. iz. (NA). Zona del cogote. Tortikulis ero mortikulis ero... Buf! hau samiau barriz txarrixau!, buf! eztaa... ezin doblau hau kokotaldiau!, zer da hau?!. Ik. kokalde. kokoteko. iz. (TE). Pescozón, golpe dado o recibido en la nuca. "Golpe en el cogote" (TE, 493).
Kokoteko bat emonda bialdizu! kokozale. izond. (TE). Insectívoro,-a. Kokuak jaten dittuen txorixak.
Ernaria kokozalia dan bezela, hormatxorixa garauzalia. Ik. garauzale. kokuak jan. du ad. (ETNO). Carcomer. Ez bada sasoian botatzen, edo gaizki zaintzen bada, errezagua dok kokuak jatia gero; eta orduan ez jok ezertarako balio. Ik. zerenak jo. kolarixo [kolaio]. iz. (TE). Colayo. "Pescado de poco precio comercial. ¿Pulpo?" (TE, 494). Kolarixua, sardautegiko txingarretan erreta. kolera. iz. (TE). Peste, hedor. "Se dice de toda pululación pútrida o infección" (TE, 494).
Ha zan koleria, dana harrez beteta! kolko [golko]. iz. (TE). Seno, pecho. Ebanjelixoko pobria hil zanian, Abrahamen kolkora eruan eben aingeruak. / Sagarrez beteta zeroian kolkua, iñon sastixan izanda. |
Babesleak
