arióplano. iz. (NA). Avión. Haxe da Oiz. Oiñ ez da ondo ikusten; garbi daonian antenak eta danak ikusten dia, eta hor, arióplanua nun jausi zan be hamendik garbi-garbi ikusten zan, e? aritxalari. 1 . aritxalari. izond. (TE). Hijo,-a pródigo,-a. Gurasuen etxetik alde egitten daben semia edo alabia (ETNO). / "Se dice del que abandona la casa paterna" (TE, 156).
Seme batak, aritxalarixa urten zetsan. 2 . aritxalari. izond. (TE). Que tiende a escaparse. Aritxalarixa danetik, ipiñixozu zintzarrixa urriñetik entzungo dana. / Aritxalarixa, arriolarixa, irutxurlarixa, jokolarixa, harrilarixa. TEk personendako dakar hijo pródigo esateko, baiña animalixekin be erabiltzen da, beste guztiak daguazen lekutik hanka egitteko jokeria dakana aitzen emoteko.
aritxan. iz. Acción de irse de casa. Gurasuen etxetik alde egittia.
aritxan egin. du ad. (TE). Irse de la casa paterna. Gurasuen etxetik alde egin (EEE).
Ba al dakizu Patxiri semiak aritxan ein detsanik? Ik. aritxan ibili, aritxan juan. aritxan ibili. da ad. (TE). Andar de hijo pródigo. Gurasuen etxetik alde eginda ibili.
Aritxan ebillela, dana hondatu eta gero, txarrixeri emoten jakuezen haritxalen gose zan, aittan etxian morroiak ogiz betetzen ziran artian... Ik. aritxan egin, aritxan juan. aritxan juan. da ad. (TE). Irse de la casa paterna. Gurasuen etxetik alde egin (EEE).
Lukasen ebangelixuan (Luk. 15. 12-32), irakorten da aritxan juan zan semian parabolia. Ik. aritxan egin, aritxan ibili. 1 . aritxarro. iz. (TE). Herrerillo común (Parus caeruleus). TEk dauka beran Lexikoian Especie ornitológica azalpenakin. Badirudi espezie hau izan leikiala, baiña ez dago garbi (ETNO).
Ik. txinbotxa. arixa [Aries]. iz. (TE). Aries. "Signo del Zodiaco" (TE, 157).
Euzkixak zeruan eitten daben bidian, hamabi zatixetako bati Arixa (Aries) esaten jako ; eta euzkixa zati horretan dago martixan. Arizaga. arkaboz. iz. (ETNO). Arcabuz. Ahotik kargatzen dan su-arma eruangarrixa.
Arkaboza, antxiñako armia. Ik. alkautz. arkakuso (arkakoso, arkakusu, arkakotso, arkakutso, arkakotsu, arkakotxo). iz. (TE). Pulga (Ctenocephalides, Pulex, eta beste batzuk). Satorra, lurpian bizitziarren, arkakuso hazixak jan eitten dabe. / Guk lehen beti esaten gentsagun "ardixa". Baiña "arkakosua" izen hobia izango da, ezta? Ardixa bestia be bada, eta.... Ik. ardi. 
arkera. iz. (ETNO). Celo de la oveja. Ik. altan egon, adarittu. Eibarren ezaguna da nagusi batzuen artian, baiña ez dirudi gaur egun larregi erabiltzen danik. Izag-ek eta Lar-ek be jaso dabe Oiñatin eta Antzuolan.
arketa. iz. (ETNO). Unión; juntura; junta. Sarri teillatuetan, hodei bat baiño gehixagotik datozen urak batera juan deittian egitten dana. Tubo danak batzen diran lekuan egiñeik arketa bat. arku. 1 . arku. iz. (ETNO). Guardamonte. Su-armetan kolpekarixa (gatillua) babesteko piezia.
Arku gaiñeko kakua jaukak eskopeta honek. 2 . arku. iz. (ETNO). Semi-sacabocados. Grabauko berbia da. Sakabokau-erdixa.
Ik. markadore, matiatzeko puntzoi, puntu-biribil, sakabokau, sartzeko puntzoi. arkugaiñeko. iz. (ETNO). Palanca de cierre sobre el guardamonte. Su-armetan, arku gaiñian doian zierria. Arkugaiñeko kakua jaukak eskopeta honek. arkuma (arkume). iz. (TE). Cordero. Arkumiak mendixan amari deika... / Eta guazen fedez beteta, ia arkume hori kentzen detsagun otso gaiztuari. (Ibilt 465).
Ik. bildots. 
arlote. 1 . arlote. izond. (TE). Harapìento,-a, andrajoso,-a, desaliñado,-a. "Un mal vestido, un desaliñado, un vestido con prendas de caridad y moralmente corresponde a eso" (TE, 159).
Arlote eskeko bat dirudixala agertu da. / Ta, gu ezin geike haintxiñako moduan ibilli; ez horixe. Sinistiak pe... lehenguak hain arlotiak zirala: Kursis. (Zirik 85).
Ik. fardel. 2 . arlote. izond. (TE). Deslucido,-a, descuidado,-a. Erromerixa arlotia izan da gaurkua Azitaiñen. / Gizon arlotia zagoz gaur. / Izan be, ohittura arlote txamarrak dittugu. (Zirik 115).
arlote usain. iz. (TE). Dejadez; grosería; plebeyería. Arlote usaiña erabiltzia, zerbaitt izatia dala pentsatzen dau. |
|
Babesleak
