arlotekerixa. 1 . arlotekerixa [arlotekeria]. iz. (TE). Grosería, indecencia, ordinariez, vulgaridad. Aratostietan, arlotekerixia nausi. 2 . arlotekerixa [arlotekeria]. iz. (TE). Roñosería, tacañería. Arlotekerixia izan da gure aldetik gaur lako egunian bazkari hobia ez opa izatia bihargiñeri. arlotetasun. iz. (TE). Abandono; dejadez; desaseo. Arlotetasunari gustua hartuta, gizon izatiari laga zetsan. arlotetu, arlotetze ( arlotetutze). da ad. (TE). Descuidarse, degenerar, decaer; desasearse, volverse desaliñado. Gainbehera jausi; baldras bihurtu, narrastu.
Oiñ hurrengo ikusi nebanetik hona, asko arlotetu da. / Dago, ez detsala ardura arlotetutziak. / Agertzen zan [...] oso jausixa eta arlotetua, eta ez eban izaten emazte onak zeregiñ makala lehengora ekartzen senar buru-ariñori. (Ibilt 466).
armagin. iz. (TE). Armero,-a. Armagintzan diharduan bihargiña.
Nahixago armagin izatia, baserriko baiño. Armerua gehixago erabiltzen dala diño TEk, baiña ez detsa berak armero berbiari sarrera nagusirik eskiñi.
armagintza. iz. (TE). Armería, oficio e industria; fabricación de armas. Armagintzia Eibarren, antxiñako lanbidia. Ik. armerixa. "Más corrientemente se dice Armerixia, seguramente por la presencia erderizante de los representantes del Rey" (TE, 159). Armaitxa. gatxiz. (TE). Armaitxa (apodo). "Sobrenombre en Eibar, seguramente por el caserío de su procedencia" (TE, 159). Armaitxa, gure aittan denborako montadoria. armaixo [armairu]. iz. (TE). Armario. Berregun bat urteko gaztaiña-egurrezko armaixua bagenduan Txirixo-kalian. armatzaille. iz. (ETNO). Armador,-a; montador,-a. Hornitzailliegandik akaberako biharrak jaso eta gero, eskopetian azken-montajia egitten dabena. Libratzaille biharran kontrakua.
Libratzailliak soltau eta hornitzaillieri banatu eta armatzailliak jaso eta azken-montajia egin. armerixa. iz. (TE). Armería, oficio e industria. "Conjunto de las artesanías de la zona armera" (TE, 159).
Asko ziran baserrittik armerixara etortzen ziranak. Ik. armagintza. armozu (armuzu) [almortzu]. iz. (TE). Almuerzo matutino; desayuno. Zortziretan izaten zan Eibarren armozua, eta armozutan, kafia-eta-esnia. Ik. gosari. TEk diño bere sasoian gosari berbia galtzen euala armozu erderakadia gehixago erabiltzen zalako. Gaur eginian be armozu arruntagua da gosari baiño Eibarren
arnasa. iz. (TE). Aliento, respiración. Noraiñoko arnasia daukan probatzia gura dau. / Eskerrak emotia bihar dogu Jaungoikuari, arnasia, argixa, osasuna, ogixa eta dogun itxaropenagaittik. arnasa baten. adlag. (TE). De una vez, de un golpe; en un momento. Trago batian (EEE).
Kasik (ixa) pittarkada ardaua eran eban arnasa baten. arnasa luze. iz. (OEH). Suspiro. Sututzen jakon barrua, eta begijegaz eta arnasa luzeka, hari aitzen emon gurarik ibiltzen zan beregaittik erebixan sua. (Ibilt 475).
/ Esairazu behiñ, hainbeste nahiez eta arnasa-luze zergaitik, ez dot ba uste horrenbeste izan laikianik. (Ibilt 478).
arnasia amaittu. zaio ad. (OEH). Morirse. Zalduna jaso gura izan eban [...]; baña dana alperrik izan zan, batabestiagandik askatu baño lehen arnasia amaittu jakon. (Ibilt 489).
arnasia bueltau. esap. (ELH). Volver a respirar con normalidad. Pipar-gorrizko surduna senera ekarri eziñik. Halako batian arnasia bueltau eban da Kortasok ein eban dei bat. (Zirik 75).
arnasia emon. dio ad. (TE). Alentar, animar. Norbaitti animua emon (EEE).
Makalduta zan jendiari, arnasia emon zetsan bere berba bizixegaz. arnasia gastau. zaio ad. (TE). Morirse. Hil.
Goizeko hamaiketan gastau ein jako arnasia. arnasia hartu [arnasa hartu]. 1 . arnasia hartu [arnasa hartu]. du ad. (TE). Respirar. Ahotik eta surretatik hartzen dogu arnasia. Ik. arnastu. 2 . arnasia hartu [arnasa hartu]. du ad. (TE). Aliviarse, tranquilizarse; tomar(se) un respiro. Nasaittu, trankildu.
Aittan berba bigunak entzunaz, arnasia hartu eban. arnasadun. iz. (TE). Que alienta; que respira; ser viviente. Bizidun (AN).
Arnasadunok, Jaungoikuagandik dogu arnasia. (Ibilt 425)
arnasestu. arnastu, arnaste ( arnastutze). du ad. (TE). Respirar. Arnastutzen dogun haixia be, Jaunari zor detsagu. Ik. arnasia hartu. arnika. iz. (TE). árnica. Ebagi-bedarrak, arnikian bestian osatzen dittu ebakixak. Ik. ebagi-bedar. "Entra en el léxico común, aunque entre las plantas medicinales conocidas del vulgo está el ebagi-bedarra, que sustituye al árnica" (TE, 160).
Arnobate (arnobitarte, arnoate). b. iz. (TE). Caserío de Mendaro (cuna de curanderos). Ik. sasimediku. Mendaroko basarrixa. Hainbat sasimedikuren jaiotetxia. Euren artian Jose Ignacio Arrillaga, hemeretzigarren gizaldixan azken aldian, nazioartian be hazur konpontzaille famaua izatera heldu zana. Elgoibarren euki eban konsultia eta haren semia izan zan Antonio Arrillaga doktorea, traumatologo ezaguna. (Iñaki Linazasoro-ren "Caseríos de Guipuzcoa"tik jasoa). Arnobateko (arnoateko). gatxiz. (TE). Médico curandero; Arnobatekua (sobrenombre). Besua hausi eta Arnobatekuagana eruan dabe. Ik. sasimediku, petrikillo. Izatez, Arnobate Mendaroko basarri baten izena da; eta bertakua zan
izen-bereko sasi-mediku ezaguna. Gero, izena orokortu egin zan, edozein
sasi-medikuri deitzeko. "Por ser de aquella procedencia el famoso
curandero del mismo nombre en Elgoibar, translaticiamente se entendía:
sanador de huesos" (TE, 160).
|
|
Babesleak
