ale. alegre (alegere) [alegera]. izond. Alegre, divertido,-a, risueño,-a . Alegria mutilla, beti umoreko. / Tanbolin-soiñua bai alegeria. Ik. pozik, alaitasun, kontentu, alai. Alegere gitxiago; jasuan alai.
aleka (alika). iz. (TE). Grano [viruta que entorpece un mecanismo]. Rozamientua daguan edozein gaiñazaletan egin leikian txatar-partikulia, jeneralian, lubrifikaziño faltaz agertzen dana (ETNO). / "Grano, viruta o cuerpo extraño que entorpece las articulaciones o la rosca" (TE, 127).
Alekia hartu detsa ardatzak. / Ejiari alekiak oratu jetsak eta dana urratuta geldittu dok. Egixa dok itzaleko alekia jakak. / Ekarri sardia lima honi alikia kentzeko. alekia hartu. esap. (TE). Agarrotarse, griparse [un mecanismo]. Makiña baten atal bat, alekia dala-eta trabauta geratu: ejia kojinetian, esate baterako (ETNO).
Alekia hartu detsa ardatzak. / Makiña bati behiñ ejiak alekia hartu ezkero arreglo zailla izaten jok eta hobe dok olixo nahikua egiñ eta kontuz ibiltzia; ba, okerra laster egitten dok, baiña gero konpontzen izaten dittuk kontuak. aletako. 1 . aletako. izlag. (TE). No común, muy escaso,-a, muy contado,-a. Gizon haundixak, aletakuak izaten dira. 2 . aletako. iz. (TE). Grano suelto. "En plural, granos sueltos de una cosecha, que se dejan a beneficio del que quiera espigar" (TE, 127).
Aletakuegaz, banan-banan, mordo haundixa batu dot. Ik. gaztaiña aletako. Pluralian erabiltzen da: aletakuak.
aletu, aletze. du ad. (ETNO). Desgranar. Idarrak eta babak gehixenbat.
Ik. urkuldu, garaundu, harrotu, oskoldu, irakorri. algara. iz. (TE). Carcajada, risa, risotada. Txirixo-kaleko Sumendixa baten algaria, pelotalekutik entzuten zan. / Maitte nebala esan netsanian, algara batekin erantzun zestan. Ik. barre-algara. algara egin. esap. (TE). Reír(se) a carcajadas. algaraz. adlag. (TE). Riendo a carcajadas. Neska zoro hori, beti algaraz daukazu. Ali [Alexandro /Alexander /Alesander]. iz. ber. (TE). Alejandro. Ali pelotarixa, sasoi baten entzutze haundikua. alimento. iz. (NA). Comida nutritiva. Zu! berakasaldia hartu dot zeretik etorri naixenian, eta berari bota dutsat arrautza bat: alimentua da! Eta bera hartu dot, yogur bat jan dot eta direto! ohera!. alkar [elkar]. izord. (TE). Mutuamente, uno y otro, uno a otro; se (recíproco). Izenordain alkarkarixa da.
Harek andra-gizon bixak, alde guztietara alkarregaz agertzen ziran beti. / Alkarrendako borondate haundixa eben. alkar aittu [elkar aditu]. du ad. (TE). Entenderse, avenirse, ponerse de acuerdo; aliarse. Bihargiñak alkar aittuta ein zittuen soziedadiak aurrerakada haundixa ekarri eben háren bizimodurako. / Alkar aitzen badabe, mundua bixena. Ik. alkar hartu. alkar galdu [elkar galdu]. du ad. (TE). Perderse mutuamente; perjudicarse mutuamente. Uretara jausi ziranian, alkar galdu eben. alkar hartu [elkar hartu]. du ad. (TE). Entenderse, ponerse de acuerdo, llevarse bien; aliarse, hacer causa común. Bihargiñak alkar hartu eta sindikatuak jarri ziranian, aurrerakada haundixa eiñ eben euren bizimoduan. / Alkar hartuta juan ziran lapurretan eitteko. Ik. alkar aittu. alkar ikusi ezin. 1 . alkar ikusi ezin. du ad. (TE). No poderse ver; tener envidia, odio recíproco. Alkarrenganako ikusieziña, gorrotua eta enbidixia izan.
Begi onak eta alkar ikusi ezin, gauzarik tristiena. Ik. ikusi ezin, iñor ondo ikusi ezin. 2 . alkar ikusi ezin. iz. (TE). Envidia, odio recíproco; rivalidad envidiosa. Alkarrenganako ikusieziña, enbidixia eta gorrotua.
Herririk txikixenian be, alkar ikusi eziñak izaten dira.
Ik. ikusiezin, iñor ondo ikusi ezin. alkarraittu-oneko. izlag. (AN). Bienavenido,-a. Famelixa alkarraittu-oneko, garbi, zintzo baten irudixa Liburu honetako kondaira. (Ibilt 408).
alkarrekingo. izlag. (JSM). Mutuo,-a, recíproco,-a; común. Gerra denporan, hamaika gora-behera ta alkarrekingo ibillaldixak erabilli genduzen Joxe lagun eibartar ondo ezagunak eta bixok / [...] eta aukera hobia izateko euren alkarrekingo jolasetan. (Ibilt 468).
alkartasun [elkartasun]. iz. (TE). Solidaridad, unión. Langillien alkartasunak ekarri dau hobeto bizi izatia. Ik. laguntasun. alkartegi. iz. (TE). Lugar de reunión. Alkartzeko lekua. Eibarren bihargiñen lehelengo alkartegixa egon zan Bidebarrixetan. Ik. batzoki. alkartu, alkartze ( alkartutze) [elkartu]. da/du ad. (TE). Juntar(se), reunir(se); unir(se), asociar(se). Oingo alkartu dira bidian ziran guztiak. / Senar-emazte alkartu dittu abadiak. / Langilliak alkartutzia izan zan pausorik haundiña. / Nun izan da alkartzia? / Eibartarrak, nun-nahi, plaentxiatarren batekin alkartzen badira, laster hasten dira zirrikatzen. (Zirik 51).
Ik. batu. alkatesa. iz. (IL). Alcaldesa. "Alkatiaren andria beti izan da alkatesia. Baiña alkatetzan ezagutu dogun Aurora Baskaran bera izan da Eibarko Alkatesia" (IL, 39). alkautz. iz. (ETNO). Arcabuz; escopeta. Erderazko arcabuz-etik sortutakua da hau berbiau, eta zenbaitt basarrittan eskopetiari deitzen detse horretara.
Ik. arkaboz. alkoba. iz. (NA). Cuarto sin puertas, alcoba, habitación interior. Barruko logela itsua. Alkobia bakizu zeri esaten etsaun Eibarren lehen? e? kalian, por ejenplo, hau salia, ezta?; eta salatik holan habitaziño bat ez bentana eta ez ezebe. Salatik, alkobia!; ero komedoretik por ejemplo, alkobia! ez dakana ez bentilaziñorik eta ez ezebe. alkohol. iz. (TE). Alcohol, bebida alcohólica. "Voz de prestado generalizada con motivo de las campañas anti-alcohólicas de los comienzos del movimiento obrero" (TE, 128).
Alkoholak galdutako gizon asko ziran sasoi hartan. alkondara [alkandora]. iz. (TE). Camisa. -"Alkondaria dariola dozu fraken apurtu batetik"; -"Daukanari dario". Eta zan zapi zuri zati bat han ipiñitta erantzun hori emoteko, alkondararik ez eukanetik. Ik. atorra. almazen. iz. (OEH). Almacén. Biltegixa.
Ibilli naiz makiñetan, almazenian, akabatzallietan [...], baiña eiñak-eiñ ezin izan dot billau [uezabarik]. (Zirik 106).
|
|
Babesleak
