agirakalari. izond. (TE). Que reprende, que riñe, reprendedor,-a. Agiraka egitten dabena. Maixu agirakalarixagaz jarri da ofiziua ikasten. Ik. orrualari. agirakaldi. iz. (OEH). Riña, reprensión, reyerta. Agiraka aldi bat ein ondoren, bere senetik urtenda... (Zirik 69).
agiri. 2 . agiri. iz. (TE). Recibo, certificado; documento, escrito. Eskatixozu ein detsazun paguan agirixa. / Euskalduna nintzan agirixa atara neban. Ik. zertifikadu. agiri izan (agiritzia) [ageri izan]. da/du ad. (TE). Aparecer, verse, ponerse de manifiesto; mostrar, manifestar. "Estar en el campo visual del sujeto de la contemplación" (TE, 111).
Tontor honetatik, itsasua agiri da. / Agiri dot ule zuririk? / Zuzen zagoz, izan laike Galdaramiñotik Durango agiritzia. / Azala ta hazurra bakarrik agiri jakozen. (Zirik 88).
/ Nola izan zeikian benetakua agiri gura eban hoztasun haura. (Ibilt 458).
Ik. agertu. TEk aditz izentzat agiritzia dakar, baiña uste dogu beste aditz batzuen analogixaz edo, egitten dabela holan (juan, juate, esate baterako); gaur egunian behintzat, rarua da hori formiori
agiriratu, agiriratze. du ad. (TE). Manifestar, exponer. Agirira ekarri, agirixan jarri. Idia ona da zuk oiñ agiriratu destazuna. Ik. agiri izan, agertu. agirixan [agerian]. adlag. (TE). A la vista; públicamente. Agirixan, eta ez ezkutuan, egunero izan naiz zuekin Jaunan etxian eta... Ik. bistan. TEk diñuanez, bistan sarrixago erabiltzen zan, baiña agirixan hobeto esanda ei dago (bixak be, ondo dagozela esan leike).
agirixan egon. esap. Quedar claro, estar a la vista. Argi eta garbi egon, geratu; bistan egon.
Agirixan geratu da zeiñek daukan errazoia.
/ Agirixan daguana ezin leike ukatu.
agoi (agoe) [agoa]. iz. (ETNO). Goa, masa de hierro candente, masa de hierro fundido. Burdiñolako sutegixan egitten dan burdiña hutsa batuz sortzen dan burdiñ-oratzar gorixa.
Burdiñagiaz edo palankiaz eragiñik agertzen dan burdiña hutsa batu egitten da, hau da, agoia sortzen da. Ik. burdin oratzar, zamarra. Mo, AZ: agoe.
agoialdi. iz. (ETNO). Hornada. Agoia ataratzen zaneko aldi bakotxa, 4 ordu ingurukua.
Ijeliak badaukaz une luziak agoialdi bakotxian. Urtzaille batak agoia zaintzen daben artian (4 ordu) doia bestia lotara. Ik. labaldi, galdaldi. agoikerten (agoikirten). iz. (ETNO). Asidero de la goa, mango de goa. Burdiñazko barria, sutegixan gorittu eta gabipian agoiari ezartzen jakona, helduleku edo kirtentzat.
(Agoiari) gabi-mailluak emoten deutsan kolpiaz erdibittu egitten da; zati bata geratzen da atal edo agoikirten eraatsixaz (ezarrittakuaz). agonixa [agonia]. iz. (TE). Agonía. Agonixa luzia izan dau, koittau haundixak. / Baña milla agonixa barik hori ezingo neukianetik bete, Heriotza da infarnu itzal honetatik atarako nabena. (Ibilt 487).
agor. 1 . agor. iz. (TE). Sequía, estiaje. Sikuta (AN).
Aspaldixan agorra daukagu alde honetatik. / Udako agorragaz. (Ibilt 361).
Ik. agorraldi, sikualdi, sikute. 2 . agor (agorril). iz. (ETNO). Setiembre. Agorrillian eitten dira agorrak errezen. Ik. april, marti, abendu, zemendi, urri. Gitxi erabiltzen da. Gaur egun, jende nagusixan artian setienbre nagusittu da, eta alfabetatuen artian irailla. Mugatuan: agorra.
3 . agor. izond. (TE). Agotado,-a, seco,-a, sin agua. Juan daneko hillabetian, itturri agorra solo azpikua. agorra egin. esap. (TE). Secar el cauce de un río. Errekia (edo erreka zati bat) lihortu (agortu), bertatik iges egin ezinda geratzen diran arrain eta karramarruak jasotzeko (ETNO)."Operación de agotar o poner en seco una parte del cauce o el álveo del río, para coger la pesca." (TE, 112).
Presapian agorra einda erozenbat angira, loiña eta barbu hartu eben Santa Ana egun baten. / Ariatzan bertan be bai. Arraindegi-kaletik jeitsi, Baiñu-etxe aldameneko eskillaretatik errekaraiño, eta hantxe bertan egitten genduan peskan: agorra egiñ erreka zatitxo baten, eta han geratzen zana harrapau. / Matsarixan errekia zan ikusgarrixa. Han eitten genduazen agorrak. Agorrak eittia zan, errekia itxi, ura atara, ta zarbo-ezkailluak hartu. Ik. arrain-otzara, retel. agorrola. iz. (ETNO). Ferrería de monte que funcionaba sin agua. Mendixetako ola zaharra. Legorreko olak Larramendik diñuanez.
Burdingaixa ikatza zeguan lekura eruatia merkiagua zan bestera baiño eta horregaittik, lehenengo olak basuetan jartzen ziran. Ik. burdiñola, ola, haizeola, zeharrola. agortu, agortze ( agortutze). da/du ad. (TE). Agotar(se), secar(se). Aurten Matxari errekia zihero agortu da. / Ama koittaua ume haundi harek zihero agortu eban. / Itsasua agortutzia bezin gatxa. / Esne-ontzi bardiñak zeiñek lehenago agortzia jokatu eben. Ik. idortu, lihortu, sikatu. Agote. gatxiz. (TE). Agote (apodo). "Sobrenombre de una familia en Eibar, donde había perdido todo sentido peyorativo" (TE, 112). Baziran Eibarren Agotenekuak. aguantau, aguantatze. du ad. Aguantar, resistir. Eruan, sufridu.
Zapalketia luzaruan jarki barik aguantatzeko, eruan haundixa bihar da.
Ik. eruan, sakatu, sufridu. aguante (aguente, agunte). iz. (NA). Resistencia; aguante. Tela mehiak agunte gitxi dauka; gitxi aguentetzen dau. agur. agur egin. dio ad. (TE). Despedirse, decir adios; saludar. Agur eixozu aittaittari, badoia eta. / Agur ein daneri eta urten neban. Ik. agurtu. agur-agur egin. esap. (ETNO). Decir adiós, despedir (lenguaje infantil). Ume berbetakua da.
Egin ba agur-agur amamari! eta bota paaaa!. agura [agure]. 1 . agura [agure]. iz. (TE). Viejo, anciano . Ubitxako aittaitta aguria, ixa egun urtera heldu zan. / Agurian zain nago afaittara juateko. Ik. agura zahar. 2 . agura [agure]. iz. (TE). Marido (cariñosamente). "En Eibar, aguria dice la esposa del joven esposo, en sentido cariñoso." (TE, 113); "En Eibar, el recién casado llama atsua a su esposa, con cariñosa ironía que aquélla acepta a gusto, y en correspondencia le dice aguria al esposo, con agrado del oído de éste" (TE, 187).
agura zahar (agure zahar) [agure zahar]. iz. (NA). Viejo, vejestorio, carcamal. Atso zaharran izena azkena! eta "agure zaharrana" eta "atso zaharrana"?!... geu gara eta, enee! ke barbarida!. Txarrian erabiltzen da sarri, gehixenetan despektibua da.
|
|
Babesleak
