aintzat hartu. du ad. (TE). Tomar en consideración, tomar en cuenta, prestar atención; considerar como tal. Norbaitti edo zeozeri merezi daben garrantzixa emon; kontuan hartu (EEE). Ez dabe aintzat hartu. / Baltzak aintzat hartu eben, ikazgiña zanetik. Ik. aintzakotzat hartu. aiñube. 1 . aiñube [ainube]. iz. (TE). Lugar sombrío, umbría. Euzkialdian ostia, aiñubia. / Aiñubietan edurrak asko irauntzen dau. Anton. eguzki-begi, eguzkialde. aireko. iz. (ETNO). Buril manual. Eskuaireko gubilla; "zig-zag"ak egitteko erabiltzen da. Grabauko berbia da.
Ik. gubil, atzamardun, ebateko gubil, eskuaide. aiskidatu, aiskidatze [adiskidetu]. 1 . aiskidatu (aiskiratu, aiskiretu), aiskidatze [adiskidetu]. da/du ad. (TE). Reconciliar(se). Adiskide bihurtu, batez be hasarre egozenak. / "volver a la antigua amistad" (TE, 119).
Urtietan hasarre ziranak, gaur aiskidatu dira. / Bihar litzake danok aiskidatzia, benetan kristauak bagiña. / Zer gauza ederragorik aiskidatzia baiño? Ik. baketu. aiskide [adiskide]. 1 . aiskide (aiskire) [adiskide]. iz. (TE). Amigo,-a. "Persona a quien se profesa amistad" (TE, 119).
Aiskide asko dittugu ondiokan herri hartan. / Plaentxian ba ei ziran aiskide bi, bata aberatsa ta bestia pobria. (Zirik 9).
2 . aiskide (aiskire) [adiskide]. iz. (TE). Novio,-a. Aiskidiagaz domeketan urtetzia, poztasun haundiña bixendako. Ik. andragei, nobixa, nobixo, senargei, lagun, maitte, gizongei. aiskide ez ibili. esap. (JME). Andar medio enfadado,-a. Hasarre antzian ibili.
Osintxukuak, hainbeste plaentxiar geixo ikustiaz ez ebizen aiskide. aiskidiak izan. esap. (TE). Ser novios, ser pareja; ser amigos,-as. Aspaldiko denboretan aiskidiak dira, eta laster ezkonduko dira. aiskidetasun [adiskidetasun]. iz. (TE). Amistad. Aiskidetasuna zabaldu danera: hor! munduak bihar daben erremedixua. / Kontau eban ixilliango maitetsu bixen aiskidetaun garbixa. (Ibilt 490).
aitta (aitxa) [aita]. iz. (TE). Padre; papá. "Aitta", berba gozua; eta "ama", gozuagua. / Arpegixa dauka aittana. Mugatu singularrian be aitta esaten da, eta ez *aittia, "Aittiaren, Semiaren ..." errezuan izan ezik.
aitta besuetako [aita besoetako]. iz. (TE). Padrino. Aitta besuetakua neban eibartarra; ama besuetakua, Aramaixokua. Ik. ama besuetako, aitta punteko. aitta punteko (aitta puntako) [aita ponteko]. iz. Padrino. Aitta punteko eta ama punteko bizkaittarrak nittuan baiña Bergaran bizi ziran. Ik. aitta besuetako, ama punteko. aitta santu [Aita Santu]. iz. (TE). Papa; Santo Padre, Padre Santo. Erromako Obispua, Aitta santua. / Erromako Aitta Santuak apurtu eban haren ezkontzia. aitta-eta-ama (ama-eta-aitta) [aita-ama]. iz. (NA). Padres; progenitores. Bai! neuri laga estezen aittak-eta-amak; anaia juan zan, eta harek juan zian!. Pluralian erabiltzen da: aittak-eta-amak.
aitta-ordezko (ordezko aitta). iz. (NA). Padrastro. Ik. aitta-ordiazko. aitta-ordiazko. iz. (TE). Padre adoptivo. Umezurtz gelditu zanian, aitta-ordiazkuagaz jarri eben. aitta-semiak. iz. (NA). Padre e hijo(s). Hori pelukerixan dao berori eta!, aitta-semiak bazkaltzen dabe bakarrik. Pluralian erabiltzen da.
aittagiñarreba (aittagiarreba) [aitaginarreba]. iz. (TE). Suegro. "Aittagiarreba". Nere emaztian izeko batengandik genduan berba hau famelixan. Gitxi erabiltzen da, baiña aittaiñarreba eta amaiñarreba entzun izan dittugu. / "Raras veces en el habla corriente de Eibar suena esta voz, que la sustituye un erderismo que se debiera evitar" (TE, 116).
aittagure (aitxagure) [aitagure]. iz. (TE). Padre nuestro; padrenuestro. Aittaguria, Jaunak erakutsittako erregu-bide edarra. aittajaun [aitajaun]. iz. (TE). Abuelo. Batzuetan esaten dogu "aittaitta" ordez, "aittajauna". Ik. aittitta, aittona. Gehixenbat aittitta da erabiltzen dana.
aittatu (aitxatu), aittatze (aittatutze) [aitatu]. du ad. (TE). Mencionar, mentar; reseñar, enumerar, citar. Ez eixozu aittatu, Jaungoikuan izenian, zer izan daben emaztiagaz. / Ez dau gura izaten izen hori aittatutzia be. / Txarrago dozu dirua aittatzia gizon horri. / Papelak aitxatu dabe bere izen eta gatxizenagaz. aittiaren. 1 . aittiaren [aitaren]. iz. (TE). El signo de la cruz; señal de la cruz. Kurutzia dan tokixan esan gura da aittiarena ein bihar dala. 2 . aittiaren [aitaren]. interj. (TE). santo cielo; caramba; en el nombre de. Harridura, ustebakua aitzen emoteko. / "Interj. de asombro" (TE, 117).
Aitiaren!, beittu zer dirudixan gizajo horrek! aittiaren egin (Aittaren egin). du ad. (TE). Hacer la señal de la cruz, santiguarse. Aittiaren eiñaz sartu zan elixara. aittiaren egin orduko. esap. (JME). Con rapidez. Oso azkar (aittiaren egitten dan denboran)
Hara!, esan da aittiaren eiñ orduko auspaz ipiñi zan, eskuak lurrian da hankak goixan. aittiarenka [aitarenka]. adlag. (TE). Haciéndose cruces. Aittiarenka geldittu zan egixa esan gentsanian. Ik. kurutziak egin. aittitta (aitxitxa, atxitxa) [aitaita]. iz. (TE). Abuelo. Aittitta baserrikua eban, beste askok bezela. / Atxitxa zaharra eban, larogeta urtiekin. / Gazte askorik ein zaittue aittaitta. / Batzuetan esaten dogu "aittaitta" ordez "aittajauna". / Ez! ezetz, hain aguro ez. Bestela laster nok aitxitxa. (Zirik 133).
Ik. aittajaun, aittona. TEk aittaitta, aittitta (erabiliena) eta atxitxa dakarz.
aittitta-amama. 1 . aittitta-amama (aitxitxa-amama). iz. (NA). Abuelos. Horrek gure aittitta-amamen erretratuak dia. Pluralian aittitta-amamak.
2 . aittitta-amama (aitxitxa-amama). iz. (TE). Antecesores, antepasados; abuelos. Gure aittaitta-amamak legien aurretik zittuen ohitturak. Ik. arbaso, asaba, aurretiko. Adiera honetan erabillera urri samarrekua, izatekotan be pluralian (aittitta-amamak), baiña aurretikuak-kin batera, asabak eta arbasoak baiño naturalagua.
aittona [aitona]. iz. (TE). Abuelo. "Aittona", Ondarruatiko esakeria. Ik. aittajaun, aittitta. Eibarren aittitta erabiltzen da.
1 . aittu, aitze (aittutze) [aditu]. 1 . aittu, aitze (aittutze) [aditu]. du ad. (TE). Comprender, entender. Konprendidu.
Aittu dozu liburu horrek diñuana? Ik. ulertu, konprendidu. Eibarren aittu erabiltzen da gehixenbaten, baitta konprendidu eta entendidu be; ulertu jende gaztiak eskolatik eta literaturatik jasota.
2 . aittu [aditu]. 1 . aittu [aditu]. iz.-izond. (TE). Entendido,-a, sabio,-a, versado,-a. Zeozetan jakintsu dana.
Gizon aittua legietan. / Bidian matarifia billau eben, eta ha be heriotza kontuetan aittua zalako edo, geldittu erain detsa ta hartu dau Kaximiron pultsua. / Ez da [...] eta ez txakur txiki ondo erakutsittakorik, noren zaunkak aittuko ez dittuanik beste aitturen batek. (Ibilt 486).
Ik. aittun. (Ibilt 486)
2 . aittu [aditu]. izond. (TE). Renombrado,-a, celebrado,-a, célebre. Famaua.
Gizon aittua Donostian. Ik. entzun, entzute haundiko, famau. Esanahi honekin gitxi erabiltzen da.
|
|
Babesleak
