ajaja. aje. iz. (TE). Mal cuerpo, resaca, malestar tras la juerga. Gorputzaldi txarra. Parranda egunan bixamonian eukitzen dana. / "Mal cuerpo y mal gusto de boca que sigue a los excesos báquicos" (TE, 120).
Ajia osatzeko berriz eran ezkero, ajian ajia; esaten daben letz, ajerik txarrena. / Astelehen baten, lagun batzuek, sekulako ajiakin, fabrikako ate aurrian ziharduen bezperako eran gehixegixagaittik damuturik. (Zirik 74).
Ik. bixamon. aje-egun. iz. (TE). Día de aje (comunmente el lunes), día de resaca. Jai-egunan biharamona, aje-eguna. ajetsu. izond. (TE). Que tiene frecuentes resacas; propenso,-a al aje. Astelehen guztietan eban ajia, ajetsua zanetik. ajura [aiuta]. iz. (TE). Método curativo casero en indisposiciones de los niños; lavativa. Umiak osatzeko erabiltzen dan erremedixua (ETNO). /
"Método casero, en indisposiciones de los niños" (TE, 120).
Ipinixozu ajuria perrejil kertentxo batekin. akabatzaille. iz. (TE). Pulidor. Metalezko piezeri azala leun-leun lagatzeko ofiziua daukan bihargin artisaua (ETNO). / "Artesano que pulimenta las piezas metálicas del arma" (TE, 121).
Melitxon Sosua, akabatzaillerik onena. / Akabatzaillia, bizar-kentzaillia, hazur-konpontzaillia, motzaillia.... / Gure akabatzailliak agindu bai, baiña oindiok ez deskuez akabau piezak. / Akabatzailliak ezagun izaten dabe kalian be: musturra baltza. Baiña ondo irabazten dabe akabatzen / Urkuzu aldian dauaz akabatzaille onenak. Ik. leuntzaille, dultzitzaille. akabau, akabatze [akabatu]. 1 . akabau, akabatze [akabatu]. da ad. (TE). Matarse; morirse. Hil da esanguria, bai bateron batek hiltzen dabenian, bai berez. Adiera honetan berez.
Piontzara jo bihar izan eban eta hutsa denboran akabau zan. / Horretara lan eittia da akabatzia. Ik. hil, gastau. 2 . akabau, akabatze [akabatu]. du ad. (TE). Matar. "Hil" da esanguria, bai berez, bai, adiera honetan moduan, bateron batek hiltzen dabenian.
Mendixan agertu jakun subia, bertantxe akabau dogu. / Friztixa kaltegarrixak akabatzia bihar da. Ik. garbittu, hil, azkena emon. 3 . akabau, akabatze [akabatu]. du ad. (TE). Pulir, dar el acabado. Metalezko piezeri azala leunduz akaberia emotia (ETNO).
Juan zaittez Txopanera, ia akabau dittuen nere piezak. / Akabatzia, ofizio zikiña. / Pieza fiña, gaizki akabauta, arlote gelditzen da. Ik. argi erain, leundu. akabo. interj. (JME). Se acabó, se terminó. Zeozer amaittutzat joten danian, erremedixorik ez daukanian esaten da; kitto.
Andereñuak be erderaz eitten badabe, akabo ba euskeria. / Baserriko mutillak mutilzar gelditzen badira, akabo baserrixa. / Akabo nere ardau ona. (Zirik 70).
Ik. eta kitto. akabu. iz. (TE). Fin, final, límite. Azkena, amaieria.
Hainbeste atsekaben ondoren negua, eta haxe izan zan bere akabua. / Oiñ bizikletia bihar dabela, gero patiñak, umien esijentziak ez dake akaburik. / Ta horrez gañera, hango trenak, arióplanuak eta itxas-ontzixak ez ei ekan akaburik. (Zirik 105).
Ik. amaiera. akaso. adlag. (TE). Acaso, quizás, tal vez. Bixar akaso etorriko naiz. Ik. biharbada. "Se incurre en este erderismo como adv. de sentido dubitativo, teniendo el euskérico biar bada" (TE, 121).
akastu, akaste. da/du ad. (ETNO). Mellar, adentellar. Ebaketa-erremintta baten ahuan edo pieza batian akatsak edo koskak egittia. Akabautako pieziau konturatu barik akastu juat. Ugezabak jakitzen dabenian betozko makala ipiñiko jok. 
1 . akats. iz. (TE). Mella, muesca. Ebaketa-erremintta baten ahuan edo pieza baten ertzetan egin leikian koskia (ETNO). "Mella en un cuerpo afilado o en una superficie lisa" (TE, 121).
Labaiña horrek akats haundi bat dauka. / Akabautako piezak dittuk eta kontuz akatsik atara barik. / Hor ertzian akastxo bat atarako baheskixo askoz hobeto geldittuko litzakek. akeita. iz. (OEH). Café. Norbaitten lepotik afari dotoria ein eban, oin esaten dogun moduan "akeita" ta "txola" hartu be bai ta "txokor" (purua) aundi bat erdi errerik etxerutz abixau zan. (Zirik 37).
Ik. kafe. Neologismua da.
Akelar mendi. l. iz. (TE). Aralar; monte Aralar. Akelar mendixan batzen ei ziran sorginak. Ik. Aralar. aken. iz. (ETNO). Garrapata. Ákena animalixendako txarra da, asko sufritzen dabe ákenegaz. / Akena txarra da, e? Akenori? Joolin! Ganau kutxauak zelako zerak botatzen dittue ba? Asko sufritzen dabe. Bai, minberia; horixe bai! Nik zerian euki neban bat, akena. Akena ez zan, baiña beste izen bat... kaparria! Diferentiak dira, baiña estilokuak. Hamazazpi urtekin hasi nitzan ardixak jasten, aittitta hil zanian. Ta hainbeste urtian ardixak jasten, ta ardixak kendu ta urtebetera esaten detsat erreiñari bazkaittan: "hamentxe zeoze dakat". Ta bai, koko bat, akena!. Ik. kaparra. Inguruko herri batzuetan akenak eta kaparrak ez dira bat izaten, batzuk haundixaguak, bestiak txikixaguak diralako. Eibarren be hiztun batzuek bereizten dittue. 1 . aker. aker-usain. iz. (TE). Hábito montaraz; índole rústica. Basarri giroko ohitturak (zentzu peioratibuan) laga ez dittuanari esaten jako (EEE).
Aker-usaiña ez jako juan ondiokan. 2 . Aker. gatxiz. (TE). Akerra (apodo de familia no peyorativo). Akerranian txarri-hiltzia izan da gaur. |
|
Babesleak
