astelehen. iz. (TE). Lunes. Astelehena astegun luziena. / Holako astelehen baten laugarren pisotik kalera jausi zan. (Zirik 75).
astero. adlag. (TE). Cada semana; semanalmente. Astero jatxitzen gara kalera, mezia entzutze alde. / Egunero, astero, hillero, urtero juaten naiz euren etxera. Ik. astian-astian. asti. iz. (TE). Tiempo; tiempo disponible; tiempo libre; tiempo para. Alperrak astirik (ez) iñoiz ezertarako. Ezezko esaldixetan ez bihar dau.
astixa erabili. du ad. (TE). Andar desocupado / con tiempo disponible ; tener tiempo. Astixa sobra izan. Ofiziu honetan, astixa darabit sarri. Ik. astixa euki, astixa hartu. astixa euki. du ad. (TE). Estar desocupado, tener tiempo disponible. Astixa daukat, osaba-izekuengana agertu bat eiñ deigun nahi badozu. / Ez daukat astirik txotxolokerixetan denboria galtzeko. Ik. astixa erabili, astixa hartu. astixa hartu. du ad. (TE). Tomar tiempo. Astixa hartizu noixian behiñ amari eskribitzeko. 1 . astindu, astintze ( astindutze). du ad. (TE). Sacudir; vapulear. Zeozer mogiduz edo golpez erain; baitta astindu bat emon be
Ur garbixan ondo astindu biharra izaten dau erropa zurixak. / Zortzixan behiñ etxeko trepetxueri hautsak astindutzia, ez da gauza haundixa. / Izarak ur korrontian astintzia bihar izaten dabe ondo gelditzeko. Ik. astindu bat emon, aztartu. 2 . astindu. iz. Sacudida, vapuleo, reprimenda. Jaso zeban astinduakin kendu jakon txuliatzen jardutzeko gogua. / Eta ez euan dudarik ahaztuko ez ebenik hartu eben astindua, bai ondo merezitta. (Ibilt 468).
Ik. aztartu. astindu bat emon. dio ad. (TE). Dar un vapuleo, reconvenir ; dar una somanta / una tunda. Norbaitt jipoittu, jo; norbaitti hasarre edo agiraka egin be esan nahi dau (EEE).
Oinguan astindu eder bat emoixozu, ez deixan berriz holakorik eiñ. Ik. agiraka egin, blastiau. astiro. adlag. (TE). Despacio, detenidamente, con tiempo, holgadamente. Bihar beste asti hartuz.
Astiro jatxi da mezatarako. / Astiro nabil lanetik. / Priji-arraiña, astiro mahaixan izatera, jatekorik gozuenetakua.
/ Astiro, berriro, biziro, garbiro, geldiro, zihero...
Ik. astiz, geldiro, sosiguz, geldiki, geldi. astirotu, astirotze ( astirotutze). da ad. (TE). Desocuparse, tener tiempo libre. Astixa euki. Astirotu neiñian, eingo detsut karta luzia. / Noiz izango ete da ni astirotutzia? / Gura neuke zure egunerako astirotzia. Ik. astittu, astixa erabili, astixa euki, astixa hartu. astittu, astitze [astitu]. da ad. (TE). Desocuparse, tener tiempo libre. Astixa euki.
Zu juan baiño lehen astitzen banaiz, agertu bat eingo detsut. / Iñoiz astitzia izaten badot, etorriko naiz. Ik. astirotu, astixa erabili, astixa euki, astixa hartu. Ez da gaur egun erabiltzen; TEk astirotu hobesten dau.
astiz. adlag. (TE). Con tiempo, con antelación. Astiz aitzen emoirazu, etortzia pentsau deizunian. Ik. astiro. asto. 1 . asto. iz. (TE). Asno; burro; pollino. Animalixa guztietatik eruan haundiña dabena, astua. / Esr. Astuak manduari belarri haundi.
2 . asto. iz. (TE). Caballete. "Armazón de cuatro patas, para montar el andamiaje" (TE, 183). Eskatixozuz Kortazori asto bi ordiaz bixar arte. 3 . asto. iz. (ETNO). Pieza del carro. Orratzixakin batera erroberen ardatza eta burdixan kajia katiatzekua. Ik. burtasto, aker. asto baltzanak eta bost bota / esan. esap. (EEE). Reprender seriamente. Norbaiti haserre egin, agiraka egin, egundokuak esan.
Legez erantzun ez ebalako asto baltzanak eta bost bota ei etsezen.
asto-arrantza. iz. (TE). Rebuzno. Asto-arrantzian itxuran kantatzen dau. asto-bihar [asto-behar]. iz. (TE). Trabajo duro; trabajo rudo. "Trabajos corporales rudos" (TE, 183). Baserrixan asto-bihar asko eitten dabe, bai gizonezkuak eta bai andrazkuak. asto-proba. iz. (ETNO). Prueba de arrastre de piedra tirada por burros o mulos. Ik. idi-proba, gizon-proba. astotik jausi. esap. (EEE). Caer(se)/apear(se) del burro; darse cuenta del error. "Bapatean, baina aurretik ondo kostata, zerbaitez konturatu" (EEE, 23). Azkenian jausi zan astotik, Aralarko erretablua zan, ez establua. astua makillara letxe. esap. (TE). Como el burro al palo. Haren andria be astua makillara letxe einda euan.
astuak be gaztetan polittak. esap. (EEE). Norbait itsusia dela esateko konparazioa.
Astuak be gaztetan polittak izaten (ei) dira.
astuan putzak lakua. esap. (AN). Pequeñez, insignificancia. Norbaitt, zeozer, gauza gitxi dala aitzen emoteko, eragin gitxikua (AN).
Ik. ahuntzan (gaberdiko) eztula. (TE, PM, 137. or.).
asto- (asta-). aurr. (ETNO). Prefijo que significa silvestre. Ik. araba-, basa-, txori-. asto-arantza. iz. (ETNO). Tipo de espino. asto-kardo. iz. (ETNO). Dipsaco, cardo borriquero (Dipsacus fullonum). Ik. sorgin-orrazi, kardulatz. 
asto-perrejil. iz. (ETNO). Perejil silvestre (Petroselium hortense). astoka. iz. (TE). Juego: al potro, dólar. "Juego infantil, que consistía en ponerse doblados, con las manos apoyadas en las rodillas, para ir saltando sucesivamente sobre los compañeros de juego" (TE, 183).
Astoka neu be banabil. Ik. burroka, astoka-txitxaka, kuarta-mantaka, saltalasoka, medioka. Astoka jokatzeko modu asko dagoz, baiña danen oiñarrixa zera da:
katibua makurtuta ipintzen da, eta beste guztiak gaiñetik saltoka
pasatzen dira, jokuan arabera gauza desbardiñak egitten. Oin gitxira
arte jokatu izan da eta azken urtiotan erderazko dólar izenakin
ezagutu izan dogu. Jokuan arabera medioka, saltalasoka edo kuartamantaka be esan izan jako (ETNO).
astoka-txitxaka. iz. (ETNO). A burros (juego). Astoka jokuan modu bat da. Bikoteka jokatzen da. Bata bestian gaiñera igo, ankalatraba edo arretxiko, eta bikotien artian ia zeiñek zein lurrera bota jokatzen da (ETNO). Esplikaziñua, zihaztasun gehixagokin, ILek be emoten dau: IL, 84-85.
Guk edozein lekutan jokatzen genduan astoka-txitxaka, baiña gehixen be Estaziño kalian, orduan ez zan automobillik be ixa ibiltzen eta kalia libre eukitzen genduan. Lehelengo txitxaka hasi eta ha zelako jokualdi luziak egitten genduzen gero astoka-txitxaka jarraittuz!. Ik. astoka, burroka, saltalasoka, medioka. astokillo,-a. izond. (IL). Bruto,-a, borrico,-a; zopenco,-a, majadero,-a. Sarri nahikua izaten zan kuadrilla batek beste ez dakit zein kuadrillan kontra burrukan egin bihar ebala erabagitzia eta, beste barik, haren billa juaten zan burrukia probokatzera eta, jakiña, gehixenetan burrukia sortzen zan. Granuja gaiztuak, astokilluak! Halakorik ez eben neskak egitten. Ik. astako, astaburu, astakerten, astapiko. astopotro. izond. (NA). Burro,-a; bruto,-a; bestia; majadero,-a. Irain moduan erabiltzen da: kertena. |
|
Babesleak
