aldapa. iz. (TE). Cuesta, repecho, pendiente, recuesto, rampa. "Don Plazidon aldapia" esaten genduan lekuan. Ik. aldapada, aldats, errepa, pika. aldapada (aldapara). iz. (TE). Cuesta, repecho, pendiente, recuesto. Laupagotik bertantxe zan diñodan aldapadia. / Laupagotik bertantxe zan nik diñodan aldapara gogor hori. / Urkik aldaparia daka. Ik. aldapa, aldats, errepa, pika. aldasgora. 1 . aldasgora (aldats-gora). iz. (TE). Cuesta arriba, pendiente ascendiente; castigo, penalidad. Erdera bako baserrittarrentzat, soldautzia erbestian ein biharra izan zan, eta da, aldats-gorarik haundiña. Ik. aldasbehera. aldats (aldatz). iz. (TE). Cuesta, pendiente. Gatza gaiñerako aldatsa, latza. Ik. aldapa, aldapada, errepa, pika. aldatsu. izond. (TE). Pendiente, empinado,-a, costanero,-a, escarpado,-a. Aldapatsua, maldatsua.
Saill aldatsu hau erabiltzia, oso bihartsua. Ik. aldapada, aldats, pika. (Ibilt 322)
aldatu, aldatze (aldatutze). 1 . aldatu, aldatze ( aldatutze). da/du ad. (TE). Trasladar(se); cambiar(se). Igez aldatu nintzan herri honetara. / Aldatizu burdixa bestekaldera. / Ezkondu zanian, bizimodua aldatze horrek bere izate guztia aldatu eban. (Zirik 107).
/ Eten bako aldatze honetan, etxeko-andriak hartu eban behiñ neskame gaztetxo bat. (Ibilt 474).
aldatzaille [aldatzaile]. 1 . aldatzaille. iz.-izond. (OEH). El que cambia, que transcribe, que planta. Baiña gure mutillorrek ez ei ekixan erderaz. Ta, kapitanak, eskatu ei eban aldatzaille edo interprete bat kintuen artian [...]. (Zirik 72).
2 . aldatzaille. iz. (ETNO). Transmisión de movimiento a las máquinas en sistema de motor único. Transmisiñua. Motor bakarrakin polea eta ugal bittartez lantegi bateko makiñeri mogimendua emoteko erabiltzen zan sistemia.
Aldatzekua [Aldatza]. l. iz. (TE). Aldatzekua. "Topon. en Eibar, donde está una de las casas de los Mallea" (TE, 125). alde. 1 . alde. iz. (TE). Lado, parte, zona. Eibarko alde honetan bizi naiz juan daneko urte askuan. Ik. alderdi. 2 . alde (aldia). iz. (TE). Lado, cara. Aldia bata zurixa, bestia baltza. Mugagabian aldia be erabiltzen da Eibarren (gitxittan bada be), aldia bat-en ikusi leikenez.
3 . alde. iz. (TE). Desigualdad, altibajo. Desbardintasuna, gorabeheria, aldia.
Gona-barren horrek aldiak daukaz ondo emoten ez dabenak. Pluralian erabiltzen da: aldiak.
4 . alde. iz. (TE). Diferencia; distancia. Anai batetik bestera dagon aldia, esan be ezindakua. / Eibartik Elgetara dan aldia beste inguru.
Ik. tarte. 6 . alde. interj. ¡fuera! ¡largo de aquí!. Agintzeko erabiltzen dan berbia.
Alde! Alde hamendik! kanpora! Ik. ospa. 7 . alde. postp. (OEH). Para. Aditz-izenan ondoren jarritta, zeozen truke edo zeozetarako: barre egitte alde.
Bat ez beste guztiak alkarraitzeko bide bat ein eban, beste horren lepotik barre eitte alde. (Zirik 33).
Ik. aldera. alde batera. adlag. (TE). Excepto, salvo, de no ser. Aparte lagata, izan ezik.
Alde batera bizixa, ostian dana galdu eben. Ik. aparte, izan ezik. alde egin. du ad. (TE). Marchar(se), ir(se), alejar(se); escapar(se), huir. Laguntzatik alde ein dau, zergaittik barik. / Aspaldixan alde einda dabil guregandik. Ik. aldendu, apartau. aldera. Ik. alde. 1 . aldera. postp. (JME). A cuenta de, a cambio de. Aditz-izenan ondoren jarritta, zerbaitten truke: -t(z)e aldera.
Denporia pasatze aldera juaten da kartetan jokatzera. / Mantentze aldera egon zan kriau Amatiñon. Oso erabillera arruntak dira: berotze aldera, ikaste aldera, ibiltze aldera...
2 . aldera. postp. (TE). Infinitivo + por + infinitivo; sin objetivo, sin interés. Aditz-izenan ondoren jarritta, egiñ egiñ bihar dalako, interes haundi barik.
Eiñ eitte aldera jardun eban egun guztian, ezer zuzen atara barik. Aurretik aditz izena hartzen dau, mugagabia, eta postposiziñuak adlatibo kasu markia: -te/-tze ... aldera. Esanguran ñabardurak hartu leikez.
Eiñ eitte aldera: "Hacer por hacer"; "loc. verbal para denotar las cosas que se hacen sin fe y entusiasmo" (TE, 308).
aldez aurretik. adlag. (JSM). Previamente, de antemano. Ik. aurrez. aldez seguru. izond. (JSM). Premeditado,-a, prevenido,-a. "Recogido en el Barrio de Aguinaga, de Eibar" (in TE, 762).
aldian. aldian erabili / eruan / hartu / izan. esap. (TE). Llevar/tener/portar consigo. Zeozer norberakin, soiñian eruan edo euki. Gauza batek beste bat dakarrela esateko be erabiltzen da (EEE, 18).
Aldian hartizu diru apur bat, sortu laikezen gauzetarako. / Aldian darabit beti liburu bat. / Beti daroia aldian zerbait jateko. / Aspaldi dala bihar barik ebillen; eta biharrik ezak aldian izaten dau dirurik eza be. aldeko. iz. (ETNO). Vecino,-a. Bizitza biko etxietan, albokua, aldamenekua. Ik. auzo, aldameneko, auzokourren. 1 . aldendu, aldentze (aldendutze). 1 . aldendu, aldentze (aldendutze). da/du ad. (TE). Alejar(se), separar(se). Oin dala hiru hillabete aldendu zan guregandik. / Halako baten aldendu dot guzur bat esanda. / Hobeto eingo genduke hamendik aldendutzia. / Pentsau genduanian aldetzia, belu zan. / Andra-gizonak aldendu egin dira.
/ Lagunangandik aldetzerakuan. (Ibilt 471).
Ik. alde egin, apartau. 2 . aldendu. iz. (AN). Alejado, separado; exiliado. Alde egindakua, erbesteratua.
Aldenduan itxulitzia. (Ibilt 160-161).
alderdi. 1 . alderdi. iz. (JME). Parte, porción, lado; mitad, media parte. Alde erdixa. Gorputza bi partetan bereizten badugu —ezkerrekoa eta eskuinekoa—, bixetako bat. Berdin etxea, edo beste edozer.
Elgeta aldera joten daben alderdixa ziero erre jakuen etxiak su artuta. 2 . alderdi. iz. (TE). Lugar, paraje, sitio, término de . Badira han alderdixak kerizaz betiak, aukerakuak udan irakorten egoteko. Ik. alde. 3 . alderdi. iz. (TE). Bando, partido. Partido politikua.
Alderdixak sutu ziran eta etorri zan gerria. alderdixa geratu. esap. (AN). Tener un síncope cerebral; paralizarse medio cuerpo. Alderdixa geratu jakok. / Atakia emon zetsan eta alderdixa geratuta dauka.
aldi. 2 . aldi. iz. (TE). Período, racha, temporada. Aurtengo haixe aldixa, gogorra izan da. / On aldixa darabill uezabak. / Irabazi aldixa euki dau jokuan. Ik. bolada. 3 . aldi. iz. (TE). Tarea, trabajo, labor, faena. Egundarixak amaittu dabe gaurko aldixa. / Amaittu dogu gaurko aldixa. Ik. taria. 4 . aldi. iz. (TE). Vez, ocasión. -Zenbat aldiz ezkondu zara? -Baten, eskerrak Jaungoikuari. Ik. bidar. Gehixenetan instrumental markiakin erabiltzen da, galdetzaillian edo zenbatzaillien onduan.
aldi baterako. adlag. (TE). Para largo tiempo, para rato; para una temporada. Denbora (luze) baterako.
Aldi baterako ekin detsa eurixak. Ik. zati baterako. aldi oneko egon / erabili / euki. esap. (TE). Estar de buen humor / de buen temple. Umore oneko.
Gaur aldi oneko daukagu uezaba. aldi txarreko egon / erabili / euki. esap. (TE). Estar de mal humor / de mal temple. Umore txarreko.
Aldi txarreko darabigu aitta zaharra. alditxo. iz. (OEH). Ratito. Aldi-n txikigarrixa.
Besterik ezian alditxo baterako otxinduko gaittuk bahintzat. (Zirik 45)
aldiz. lok. (TE). Por el contrario, en cambio. Zuzenak lauzi barik; aldiz, okerrak aberastu. Ik. berriz, ostera, ordiaz. Lokaillu hau gitxi erabiltzen da; berriz eta ostera gehixago.
aldizka. izlag. (TE). Veleidosa, inconstante, voluble. Andrazko ona da, baiña aldizkia. Ik. aldizko. Gitxi erabiltzen da.
Badirudi aldizko gizonezkuandako eta, berbiori feminizatuz, aldizka andrazkuandako darabillela. Nahiko agirixan geratzen da batari eta bestiari jarri detsazen ejenpluetan.
aldizko. izlag. (TE). Veleidoso, variable, voluble. Gaiztua zan haregaz biharra eittia, aldizko zatar haundi bat zanetik. Ik. aldizka. Gitxi erabiltzen da. aldra (aldrada). iz. (ETNO). Bandada; grupo tropel, bando [de seres animados]. Izaki bizidunez osatutako talde haundixa.
Kalandresak aspaldi ikusi be ez dittuk egitten; galdu egin dok txori klase hori. Lehen bai. Lehen?! Gaztetan?! Aldrak eta aldrak! Itzelak baiña! Zerua baltzitzekuak!. / Lehentxuago pasau dok aldrada galanta. / Lagun aldria urrittuaz zoian igeslarixeri esker. Talde edo moltzo esanguria daka (jende-aldria, txakur-aldria, ume-aldria...), baiña gehixenbat txori taldia esateko erabiltzen da, erderazko bandada.
|
|
Babesleak
